Το σύστημα πληρωμής των στρατιωτών του Μεγάλου Αλεξάνδρου – Η άρτια διοικητική μέριμνα του μακεδονικού στρατού

Μπορεί ο Μέγας Αλέξανδρος να έγινε παγκοσμίως γνωστός με την ιδιότητα του ικανού στρατηλάτη, αλλά ήταν εξίσου δεινός οικονομολόγος, με …μάστερ στα οικονομικά του πολέμου, τα οποία δεν προσφέρονταν για αδύναμους «λύτες».

Στρατιωτικό μισθολόγιο πολλών ταχυτήτων

Μέχρι το 331 π.Χ., οι κυριότερες δαπάνες του Αλέξανδρου αφορούσαν -μεταξύ άλλων- τα εξής: μισθοδοσία στρατού, συντήρηση εξοπλισμού-πολιορκητικών μηχανών, δημιουργία στόλου, επισιτισμό, μεταφορές και υγειονομική περίθαλψη.

Η σημαντικότερη άμεση πολεμική δαπάνη ήταν η μισθοδοσία, το ύψος της οποίας οριζόταν με στρατιωτικό μισθολόγιο: ο στρατός αποτελείτο καταρχήν από Μακεδόνες, οι οποίοι υπηρετούσαν υπέρ πατρίδος, από συμμάχους των ελληνικών πόλεων (εταίρους) και επαγγελματίες μισθοφόρους.

Αν και οι πληροφορίες των ιστορικών πηγών δεν συμφωνούν στο ύψος του μισθού, οι κατά προσέγγιση υπολογισμοί καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι, στην αρχή της εκστρατείας, το ύψος του μισθού του απλού στρατιώτη ανερχόταν (μέσο όρο) σε 1-2 δραχμές ημερησίως.

«Οι δεκαδάρχες ή δεκανείς ελάμβαναν μηνιαίο μισθό 40 δραχμών. Ο μισθός του διμοιρίτη ήταν διπλάσιος και εκείνος των ιππέων διπλάσιος των πεζών. Κατά τον Διόδωρο οι ιππείς λάμβαναν 300 δραχμές μηνιαίως και οι Μακεδόνες φαλαγγίτες 100 δραχμές, ενώ για τους επαγγελματίες μισθοφόρους υπήρχαν και επιπλέον οικονομικά κίνητρα» σημειώνει ο κ.Κωστόπουλος.

Ετήσια δαπάνη μισθοδοσίας 4000-7000 τάλαντων

Τα συνολικά μεγέθη ήταν δυσθεώρητα: αρκεί ν’ αναλογισθεί κάποιος ότι το 334 π.Χ. πέρασε το Ελλήσποντο στρατιωτική δύναμη άνω των 35.000 ανδρών, στην οποία πρέπει να προστεθούν 10.000 άνδρες του Παρμενίωνα (που προηγήθηκαν το 336 π.Χ) κι ο στρατός που διατήρησε ο Αλέξανδρος στη Μακεδονία (12.000). Η ετήσια μισθολογική δαπάνη υπολογίζεται ότι ανήλθε σε 4.000-5.000 τάλαντα στο πρώτο έτος της εκστρατείας.

Τα επόμενα έτη δε, αυξήθηκε περαιτέρω, σε περίπου 7000 τάλαντα -χωρίς να συνυπολογίζεται ο στόλος- επειδή ο Αλέξανδρος ενίσχυσε τον στρατό του με μισθοφόρους από τις ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας, ενώ έπρεπε να εγκαθιστά φρουρές σε περιοχές που κατελάμβανε.

Μετά την κατάληψη Σούσων και Περσέπολης και την απόκτηση του Θησαυρού του Δαρείου, οι δαπάνες για μισθοδοσία του στρατού εκτινάχθηκαν: για την εκστρατεία στην Ινδική ο Αλέξανδρος οργάνωσε στρατό 140.000 ανδρών, ενώ κατασκεύασε στόλο τουλάχιστον 150 πλοίων, που έφεραν 3000-5000 άνδρες.

Μηχανικοί, γεφυροποιοί και κατασκευαστές κλινών

Πέραν της μισθοδοσίας, μεγάλες ήταν οι δαπάνες συντήρησης και ανανέωσης πολεμικού υλικού. Ο στρατός του Αλέξανδρου ήταν για την εποχή του μια τεχνολογικά προηγμένη πολεμική μηχανή. Τον στρατό ακολουθούσαν μηχανικοί, οι οποίοι κατασκεύαζαν και συντηρούσαν διάφορες πολεμικές μηχανές και το προσωπικό του πολιορκητικού όρχου, που χειρίζονταν τους «πετροβόλους», τους «ξυλοσυνθέτους πύργους» ή «προβόλους», τις γνωστές «ελεπόλεις», τους κριούς, τις χελώνες και τα κάτοπτρα. Επίσης, δίπλα στον στρατό πορεύονταν άλλοι τεχνικοί, όπως γεφυροποιοί και κατασκευαστές σκηνών και κλινών.

Μεγάλες δαπάνες απαιτούσε και ο εφοδιασμός, επισιτισμός και μεταφορά, όχι μόνον του στρατού αλλά και των γυναικόπαιδων των οικογενειών των στρατιωτών, προς εξυπηρέτηση των οποίων λειτουργούσε οργανωμένο σώμα μεταφορών και εφοδιασμού.

100 τάλαντα μόνο για φάρμακα, αλλά και πρόνοια για τα παιδιά των πεσόντων

Συστηματικά οργανωμένη -και για αυτό δαπανηρή- ήταν και η υγειονομική υπηρεσία του Αλέξανδρου, που περιλάμβανε γιατρούς, βοτανολόγους, φαρμακοποιούς και νοσοκόμους, οι οποίοι ακολουθούσαν την εκστρατεία. Ο Διόδωρος αναφέρει ότι για την εκστρατεία στην Ινδική ο Αλέξανδρος διέθεσε για φάρμακα 100 τάλαντα.

Επίσης, ο Αλέξανδρος δαπανούσε σημαντικά ποσά για αποζημιώσεις στους γονείς και τις οικογένειες των πεσόντων, στις οποίες χορηγούσε βασιλικά κτήματα και φορολογικές απαλλαγές, ενώ ο Ιουστίνος αναφέρει ότι στα ορφανά των πεσόντων συνέχιζε να χορηγεί το μισθό του πατέρα..

«Κατευναστές» ή «στρωματοφύλακες»

Ο πόλεμος δεν απαιτούσε, όμως, μόνο μισθούς, εξοπλισμό και ανεφοδιασμό, ούτε μόνο αποζημιώσεις. Απαιτούσε, κατά τον Αλέξανδρο, γιορτές και πανηγύρεις για την τόνωση του ηθικού του στρατού -και για αυτές, οι δαπάνες ήταν μεγάλες.

Επίσης, οι πολεμικοί προϋπολογισμοί κάλυπταν δαπάνες για μάγειρες, τραπεζοκόμους και σιτοποιούς, ακόμη και για άγνωστες σήμερα ιδιότητες, όπως οι …στρωματοφύλακες ή κατευναστές, οι οποίοι φύλαγαν τον Αλέξανδρο και τους στρατηγούς κατά τον ύπνο.

Εξακόσια τάλαντα ετησίως για βασιλικά γεύματα και χορηγίες για παλιννοστούντες

Δαπανηρότατα ήταν τα βασιλικά γεύματα, για τα οποία ο Πλούταρχος αναφέρει ότι ο Αλέξανδρος δαπανούσε 600 τάλαντα ετησίως. Επίσης, ιδιαίτερα γενναιόδωρος ήταν ο Αλέξανδρος στις αμοιβές όσων διακρίνονταν ιδιαιτέρως στις μάχες και τις πολιορκίες: κατά τον Διόδωρο, μετά τις νίκες της Ισσού και των Γαυγαμήλων έγιναν δωρεές 3.000 ταλάντων, ενώ για την άλωση των Εκβατάνων, εκτός από τα κοσμήματα διανεμήθηκαν 13.000 τάλαντα.

Μεγάλες ήταν ακόμη οι χορηγίες προς τους παλιννοστούντες. Κατά τον Αρριανό, στους Έλληνες συμμάχους που θέλησαν να παλιννοστήσουν επιχορηγήθηκαν με 2000 τάλαντα για μισθούς/έξοδα επιστροφής, ενώ όσοι έστερξαν να παραμείνουν έλαβαν τρία τάλαντα έκαστος.

Εξίσου γενναιόδωρος ήταν ο Αλέξανδρος στους παλαίμαχους. Κατά τον Αρριανό, στους Μακεδόνες που λόγω γήρατος ή πάθησης γίνονταν ανίκανοι για πόλεμο, χορηγείτο εκτός από τους μισθούς και ένα τάλαντο, καθώς και τα έξοδα της παλιννόστησης.

Βραχυπρόθεσμα δάνεια για την κάλυψη των αναγκών του πολέμου

Από πού προέρχονταν όμως τα έσοδα για την κάλυψη όλων αυτών των αναγκών; Κατά την έναρξη της εκστρατείας, κυρίως από τον βασιλικό θησαυρό του Φιλίππου, ενώ σημαντική πηγή εσόδων ήταν τα μεταλλεία της Μακεδονίας, που παρείχαν χρυσό και άργυρο για την κοπή νομισμάτων. Επιπρόσθετα, τα τελωνεία παρείχαν έσοδα από τους δασμούς, στους οποίους προσθέτονταν οι φόροι από τις βασιλικές γαίες.

Σημαντικότερη, όμως, πηγή εσόδων ήταν ο δανεισμός. Κατά τον Πλούταρχο, στα πρώτα έτη της εκστρατείας ο Αλέξανδρος δανείσθηκε βραχυπρόθεσμα 1.460 τάλαντα.

Η δαπάνη των επαγγελματιών μισθοφόρων βάρυνε αποκλειστικά τον βασιλικό θησαυρό, ενώ η δαπάνη του στρατού των Μακεδόνων καλύπτονταν εν μέρει από χορηγίες των ευγενών, τις λεγόμενες λειτουργίες, και εν μέρει από το βασιλικό θησαυρό.

Σε ό,τι αφορά τις δαπάνες του στόλου, ο Αλέξανδρος τις αντιμετώπισε με το θεσμό της τριηραρχίας, κατά τον οποίο ορισμένες πόλεις αναλάμβαναν να συνεισφέρουν ένα αριθμό τριήρεων με τη δαπάνη για το πλήρωμα. Γιατί οι μικρασιατικές πόλεις κηρύχθηκαν «ασύδοτες».

Σε ότι αφορά την φορολογία, ο Αλέξανδρος δεν επέβαλε φόρους σε βάρος των ελληνικών πόλεων της Μικράς Ασίας, τις οποίες κήρυξε «ασυδότους», επειδή η εκστρατεία του είχε ως σκοπό να τις απαλλάξει από τον φόρο υποτέλειας στον Δαρείο.