Ρήγας Φεραίος: Σαν σήμερα έφυγε από τη ζωή

Στις 24 Ιουνίου του 1798, ο Ρήγας Βελεστινλής, σε ηλικία μόλις 41 ετών, παρέδωσε το αδάμαστο πνεύμα του, στον πύργο Νεμπόια του υπό Οθωμανική κατοχή Βελιγραδίου, όπου τον έχει στείλει πακέτο η Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία.

Μετά από βασανιστήρια των Τούρκων, που διήρκεσαν περισσότερο από ένα μήνα, ο πολιτικός κρατούμενος Ρήγας και οι επτά σύντροφοί του στραγγαλίστηκαν, και τα πτώματά τους ρίχτηκαν στο Δούναβη. Προφανώς, το διάπυρο κήρυγμα της ελευθερίας όλων των βαλκανικών λαών από τους δυνάστες τους, δηλαδή από τις δύο μεγάλες αυτοκρατορίες της εποχής, της Οθωμανικής και της Αυστροουγγρικής, δεν ήταν κάτι που θα μπορούσαν αυτές να ανεχτούν. Δεν έλεγες τέτοια πράγματα, τότε, τον 18ο αιώνα, χωρίς μοιραίες συνέπειες:

«Βούλγαροι κι Αρβανίτες και Σέρβοι και Ρωμιοί / Νησιώτες κι Ηπειρώτες με μια κοινή ορμή / για την ελευθερία να ζώσουμε σπαθί…».

Ο Αντώνης Κυριαζής, όπως ήταν το αληθινό του όνομα, γεννήθηκε στην κωμόπολη της Μαγνησίας Βελεστίνο το 1757 σε εύπορη οικογένεια. Ο ίδιος ο στοχαστής, ποιητής και επαναστάτης, που θεωρείται ως πρόδρομος της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, υπέγραφε ως «Ρήγας Βελεστινλής», ή «Ρήγας ο Θεσσαλός» – ποτέ ως «Ρήγας Φεραίος», ένα όνομα που του έδωσαν μεταγενέστεροι λόγιοι, αξιοποιώντας την αρχαία ονομασία της γενέτειράς του – «Φερές».

Σύμφωνα με τον συνεργάτη και συναγωνιστή του Χριστόφορο Περραιβό, ο δάσκαλος Ρήγας, σε ηλικία είκοσι ετών σκότωσε ένα Τούρκο πρόκριτο που του είχε συμπεριφερθεί σκαιά. Για να γλιτώσει, έγινε στην αρχή αρματολός στο Λιτόχωρο, και μετά κατέφυγε στο Άγιο Όρος. Ανήσυχη ψυχή ο Ρήγας, μετά τον Άθω, άρχισε να περιπλανιέται διευρύνοντας τη μόρφωση και τη συνείδησή του. Στην Κωνσταντινούπολη γνώρισε τον Αλέξανδρο Υψηλάντη – στην Πόλη επίσης σπούδασε Ιταλικά, Γαλλικά και Γερμανικά. Από εκεί βρέθηκε στο Βουκουρέστι, για να καταλήξει στη Βιέννη, την έδρα της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας.

Εκεί ο Ρήγας έστησε τη βάση της επαναστατικής του δράσης. Στο βιεννέζικο τυπογραφείο των Αδελφών Πούλιου, από τη Σιάτιστα της Μακεδονίας, ο Ρήγας τύπωσε τον περίφημο Θούριό του, και το μνημειώδες έργο του, τη Χάρτα.

Αυτή η χάρτα ήταν ένα χάρτης τεραστίων διαστάσεων, 2Χ2 μέτρων, που απεικονίζει τον ελλαδικό χώρο και την ευρύτερη περιοχή της Βαλκανικής χερσονήσου νότια του Δούναβη. Πρόκειται για ένα από τα πιο σημαντικά έργα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, και το πιο σημαντικό δείγμα της ελληνικής χαρτογραφίας της προεπαναστατικής περιόδου. Η Χάρτα περιλαμβάνει επιπλέον δέκα τοπογραφικά σχέδια αρχαίων πόλεων, 162 αρχαία και μεσαιωνικά νομίσματα, έναν κατάλογο σοφών και ηγεμόνων της περιοχής και ποικίλες συμβολικές παραστάσεις και σχόλια που αντλούνται από την ελληνική ιστορία και μυθολογία.

Όμως όλη αυτή η επαναστατική, διαφωτιστική των σκλάβων και υποτελών δραστηριότητα, δεν θα μπορούσε να μείνει κρυφή για πολύ. Ο Ρήγας συνελήφθη στην Τεργέστη τον Δεκέμβρη το 1797. Τον Ιούνιο του επομένου χρόνου ο Ρήγας Βελεστινλής πέρασε στην Ιστορία, ως ένας ακόμα μάρτυρας της Ελευθερίας και της Επανάστασης – και όχι μόνο της Ελληνικής.

Οι εξεγερμένοι Ρωμιοί, λίγες δεκαετίες μετά, πολεμούσαν έχοντας στο μυαλό και στο στόμα τους στίχους του, ενώ ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, είχε πει κάποτε για τον Ρήγα, πως «εστάθη ο μεγαλύτερος ευεργέτης της φυλής μας. Το μελάνι του θα είναι πολύτιμο ενώπιον του Θεού, όσο το αίμα του άγιο».