Diyanet: Ο πανίσχυρος οργανισμός προώθησης του πολιτικού Ισλάμ στη Τουρκία

Κομβικό ρόλο στη Τουρκία παίζει πλέον η διεύθυνση θρησκευτικών υποθέσεων της χώρας, το πανίσχυρο Ντιγιανέτ (Diyanet), σώμα που πρωτοσυστάθηκε από τους κεμαλιστές για να ελέγχει και να οριοθετεί το πολιτικό Ισλάμ και τώρα έχει μεταβληθεί στο σώμα που ελέγχει την… ανάπτυξη του πολιτικού Ισλάμ.

Η διεύθυνση θρησκευτικών υποθέσεων έχει ήδη γνωστοποιήσει ότι ο εορτασμός της Πρωτοχρονιάς, τα λαχεία ή η αγορά bitcoin είναι πράξεις ασύμβατες με το Ισλάμ.

Επίσης, απαγορεύεται στους άντρες να βάφουν το μουστάκι τους και στα ζευγάρια να κρατιούνται από το χέρι. Αν και, πάλι σύμφωνα με το Ντιγιανέτ, το να χωρίσει ένας άντρας τη σύζυγό του μέσω γραπτού μηνύματος στο κινητό είναι καθ’ όλα αποδεκτό.

Όμως πριν τρεις μήνες, στις αρχές του Ιανουαρίου, η διεύθυνση θρησκευτικών υποθέσεων ξεπέρασε τον εαυτό της και ξεσήκωσε γενική κατακραυγή στην τουρκική κοινωνία.

Ανακοίνωσε στην επίσημη ιστοσελίδα της ότι, σύμφωνα με τον ισλαμικό νόμο, τα κοριτσάκια από εννέα ετών είναι κατάλληλα για γάμο! Να σημειωθεί ότι στην Τουρκία η νόμιμη ηλικία γάμου είναι τα 18 χρόνια.

Μετά το μπάχαλο που δημιουργήθηκε, αφού, όπως ήταν λογικό κι αναμενόμενο η ανακοίνωση του Ντιγιανέτ θεωρήθηκε από προσβλητική έως αρρωστημένη, η διεύθυνση θρησκευτικών υποθέσεων κατέβασε την ανάρτηση.

Για το κοσμικό κομμάτι της τουρκικής κοινωνίας, το επεισόδιο, που είναι το τελευταίο σε μια σειρά από διαμάχες, αποτελεί μια ακόμα μεγαλύτερη απόδειξη ότι το Ντιγιανέτ έχει πια μεταμορφωθεί.

Την τελευταία δεκαετία, και κυρίως το διάστημα μετά το επιχειρηθέν πραξικόπημα το 2016, ο Ερντογάν και το κόμμα του έχουν σφίξει τον έλεγχο σε κάθε κρατικό θεσμό και υπηρεσία στον απόλυτο βαθμό, εξαφανίζοντας κάθε είδους διαφωνία με τη δική τους γραμμή. Το ίδιο συνέβη και στην περίπτωση της διεύθυνσης θρησκευτικών υποθέσεων. Αν και, αρχικώς, σχεδιάστηκε ως αντίβαρο και σώμα ελέγχου του πολιτικού Ισλάμ, το Ντιγιανέτ έγινε πλέον η πλατφόρμα του.

Σε θεσμικούς όρους, η Τουρκία είναι ένα κοσμικό κράτος. Αυτό στις περισσότερες χώρες του κόσμου σημαίνει τον διαχωρισμό μεταξύ κράτους και θρησκείας. Στην περίπτωση της Τουρκίας, όμως, σημαίνει κρατικό έλεγχο στη θρησκεία.

Η τουρκική διεύθυνση θρησκευτικών υποθέσεων είναι πνευματικό παιδί του Κεμάλ Ατατούρκ. Ιδρύθηκε στις 3 Μαρτίου 1924, την ημέρα που η Βουλή κατήργησε το οθωμανικό χαλιφάτο, ως η κύρια θρησκευτική αρχή της Τουρκίας.

Το Ντιγιανέτ αποτελεί την επιτομή του γραφειοκρατικού μεγαθηρίου, αφού είναι ο εργοδότης όλων των ιμάμηδων της Τουρκίας, διοργανώνει τα μαθήματα του Κορανίου για τα παιδιά, εκδίδει τις δικές του εκδοχές των νόμων και διδαχών του Ισλάμ και συγγράφει τα κηρύγματα που διαβάζονται στα 90.000 τζαμιά της χώρας.

Για το μεγαλύτερο κομμάτι της ιστορίας του, το Ντιγιανέτ εκπροσωπούσε τις πολιτικές του κοσμικού κατεστημένου στην Τουρκία, προωθούσε μια εκδοχή του Ισλάμ που συμπορευόταν με τον μοντερνισμό και κρατούσε τον φονταμενταλισμό έξω από κάθε αποδεκτή ατζέντα.

Δεν είναι τυχαίο ότι η υποστήριξη για τη Σαρία είναι στο χαμηλότερο ποσοστό στην Τουρκία απ’ οπουδήποτε αλλού στον ισλαμικό κόσμο.

Όμως, υπό την διακυβέρνηση του κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, η διεύθυνση θρησκευτικών υποθέσεων έχει απομακρυνθεί από τους κοσμικούς κανόνες όσο ποτέ στο παρελθόν. Ο μουφτής της Κωνσταντινούπολης από το 2003 ως το 2011, ο Μουσταφά Καγκριτσί, έχει δηλώσει ότι «το Ντιγιανέτ σήμερα έχει μια πιο ισλαμιστική και αραβική κοσμοθεωρία».

Αυτό οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, και στην εισαγωγή σκληροπυρηνικών ερμηνειών του Ισλάμ από το εξωτερικό αλλά και στις εκκολαπτόμενες σχέσεις της Τουρκίας με ξένες φανατικές ισλαμιστικές ομάδες.

Όσες μειοψηφικές, μετριοπαθείς και επικριτικές φωνές υπήρχαν μέσα στη διεύθυνση θρησκευτικών υποθέσεων είτε απομακρύνθηκαν, είτε σιώπησαν κάτω από τις πιέσεις των σκληροπυρηνικών.

Σήμερα, το Ντιγιανέτ είναι μεγαλύτερο από ποτέ άλλοτε, έχοντας 117.000 υπαλλήλους, και στην ισχυρότερη οικονομικά περίοδό του, ιστορικά. Από το 2006 μέχρι σήμερα ο προϋπολογισμός του έχει τετραπλασιαστεί.

Και βέβαια, είναι όσο ποτέ άλλοτε κάτω από τον απόλυτο και ασφυκτικό έλεγχο της κυβέρνησης Ερντογάν.

Για σχεδόν έναν αιώνα το Ντιγιανέτ ισορροπούσε πάνω σε μια λεπτή γραμμή, με σκοπό να διασφαλίσει την ταυτότητα της Τουρκίας ως μιας χώρας που ήταν παράλληλα και μουσουλμανική και κοσμική.

Τώρα άρχισε να λοξοδρομεί τόσο πολύ, που υιοθετεί μια ερμηνεία του Ισλάμ η οποία έρχεται σε άμεση αντίθεση με τους ίδιους τους νόμους του κράτους που υπηρετεί.