Μήπως οι λαμπτήρες led χειροτερεύουν την όρασή σας;

Οι λαμπτήρες LED (δίοδοι εκπομπής φωτός) προσφέρουν φως διαφόρων χρωμάτων εκπέμποντας ελάχιστη θερμότητα, αλλά το λευκό τους φως δεν μοιάζει τόσο με το ηλιακό φως (κάτι που επιτυγχάνουν οι λαμπτήρες πυρακτώσεως). Έχουν πολύ μεγαλύτερη απόδοση από τους συμβατικούς λαμπτήρες (προσφέρουν τεράστια εξοικονόμηση ενέργειας), όπως επίσης και πολύ μεγαλύτερο χρόνο ζωής (35.000-50.000 ώρες όταν ένας λαμπτήρας πυρακτώσεως έχει διάρκεια 1.000-2.000 ώρες και ένας λαμπτήρας φθορισμού 10.000-15.000 ώρες).

Οι LED λειτουργούν εντελώς διαφορετικά από τους άλλους λαμπτήρες αφού αποτελούν μια ηλεκτρομαγνητική πηγή φωτισμού – στην ουσία πρόκειται για ημιαγωγούς οι οποίοι εκπέμπουν φωτεινή ακτινοβολία όταν δέχονται ηλεκτρική τάση.

Αν και έχουν μεγαλύτερο κόστος, η μεγάλη απόδοση και ο χρόνος ζωής το αντισταθμίζουν και με το παραπάνω, ενώ παράλληλα δεν περιέχουν τοξικά συστατικά. Γι’ αυτό και έχουν ανακηρυχθεί ομόφωνα η πιο φιλική πηγή φωτισμού για το περιβάλλον. Ολα τα παραπάνω πλεονεκτήματα, σε συνδυασμό με το μικρό μέγεθος και την ευελιξία τους, έχουν εκτινάξει στα ύψη τη χρήση των λαμπτήρων LED όχι μόνο στις οθόνες των ηλεκτρονικών συσκευών αλλά και στον φωτισμό των εξωτερικών και εσωτερικών χώρων.

Με την επέκταση της χρήσης όμως έρχονται σιγά-σιγά στην επιφάνεια και οι δυσάρεστες πλευρές καθώς οι ερευνητές αρχίζουν να εξετάζουν τις επιπτώσεις τους και τις ενδεχόμενες παρενέργειες. Το 2010 η αρμόδια για τη δημόσια υγεία αρχή στη Βρετανία Anses είχε συστήσει στους γονείς να φροντίζουν να κρατούν τα παιδιά τους μακριά από χώρους που φωτίζονται με LED και να αποφεύγουν τα παιχνίδια με φωτοδιόδους επειδή το έντονο φως τους φαίνεται να προκαλεί «τοξικό στρες» στον αμφιβληστροειδή χιτώνα του ματιού.

Ανησυχίες για παρενέργειες στα μάτια
Οι ανησυχίες ότι οι λαμπτήρες LED ενδέχεται να είναι επιβαρυντικά για την όραση δεν είναι καινούργιες. Οι ειδικοί υποπτεύονταν ότι κάτι τέτοιο μπορεί να συμβαίνει επειδή για να επιτύχουν το λευκό φως τους οι φωτοδίοδοι χρησιμοποιούν ως βάση το λεγόμενο μπλε φως, το οποίο «κινείται» στα μικρά μήκη κύματος του φάσματος του ορατού φωτός (380-500 nm) και έχει υψηλή ενέργεια.

Κάποια πειράματα σε τρωκτικά και πιθήκους έχουν υποδηλώσει ότι η έκθεση στο μπλε φως και κυρίως σε μήκη κύματος 400-500 nm προκαλεί βλάβες στον αμφιβληστροειδή χιτώνα του ματιού. Τα αντίστοιχα πειράματα για τον άνθρωπο είναι ελάχιστα και έχουν διεξαχθεί είτε με φυσικό φως είτε με άλλου είδους λαμπτήρες. Η πρώτη μελέτη η οποία εξέτασε την επίδραση των LED σε κύτταρα του ανθρώπινου αμφιβληστροειδούς δημοσιεύθηκε πρόσφατα στην επιθεώρηση «Photochemistry and Photobiology» και τα αποτελέσματά της φαίνεται ότι επιβεβαιώνουν τους φόβους των επιστημόνων.

Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου Complutense της Μαδρίτης που διεξήγαγαν τη μελέτη διαπίστωσαν ότι οι λάμπες LED ίσως προκαλούν ανεπανόρθωτη βλάβη στην όραση μειώνοντας τη διάρκεια ζωής των φωτοϋποδοχέων, των πολύτιμων φωτοευαίσθητων κυττάρων των ματιών μας. Οι επιστήμονες εξέθεσαν κύτταρα από το μελάγχρουν επιθήλιο ανθρώπινου αμφιβληστροειδούς σε διάφορους τύπους LED (κόκκινου, πράσινου, μπλε και λευκού φωτός) ανά δωδεκάωρους «κύκλους» εναλλαγής φωτός/σκοταδιού. Είδαν ότι ύστερα από τρεις κύκλους φωτός/σκοταδιού το μπλε, το πράσινο και το λευκό φως των LED μείωσαν δραστικά τη βιωσιμότητα των φωτοϋποδοχέων (κατά 99%, 88% και 75% αντίστοιχα), οδηγώντας τους μάλιστα συχνά σε απόπτωση, στον φυσικό δηλαδή θάνατο των κυττάρων.

«Αυτό είναι πολύ σημαντικό γιατί ο αμφιβληστροειδής, το εσωτερικό στρώμα του ματιού μας, αποτελείται από ιστούς του κεντρικού νευρικού συστήματος – είναι, δηλαδή, ιστοί οι οποίοι δεν ανανεώνονται, τα κύτταρά τους είναι μεταμιτωτικά και δεν μπορούν να ανανεωθούν» εξηγεί η Θέλια Σάντσεθ-Ράμος, καθηγήτρια Οπτομετρίας στο Πανεπιστήμιο Complutense και εκ των επικεφαλής της μελέτης.

Μας βλάπτει και χωρίς να το κοιτάζουμε!
Το σοβαρότερο είναι μάλιστα ότι, όπως υποδηλώνουν τα αποτελέσματα, οι βλαπτικές συνέπειες των LED δεν περιορίζονται μόνο στις στιγμές που κοιτάζουμε απευθείας την οθόνη του υπολογιστή, της τηλεόρασης ή του κινητού μας – που είναι ήδη πολλές – ή σε αυτές που διαβάζουμε το βιβλίο μας κάτω από μια λάμπα. Εξακολουθούν να υφίστανται και όταν απλώς βρισκόμαστε σε έναν χώρο ο οποίος φωτίζεται από αυτά. «Στον χώρο βεβαίως δεν κοιτάζουμε την πηγή του φωτός αλλά και πάλι αυτή προξενεί βλάβη, και μάλιστα μεγάλη. Προξενεί βλάβη αν έχει μεγάλη ενέργεια, το πρόβλημα είναι η ενέργεια» επισημαίνει η καθηγήτρια, προσθέτοντας: «Ενδεχομένως δεν εκπέμπουν όλα τα LED μπλε φως σε ποσότητα που να είναι επιβλαβής, πολλά όμως μάλλον εκπέμπουν».

Οι ισπανοί ερευνητές τονίζουν ότι περαιτέρω μελέτες απαιτούνται προκειμένου να εξακριβωθούν οι επιβλαβείς και οι ασφαλείς «δόσεις» ακτινοβολίας που μπορούν να δεχθούν τα ανθρώπινα μάτια έτσι ώστε να τεθούν αποτελεσματικοί κανονισμοί ασφαλείας.

Ωστόσο το «καμπανάκι» έχει ήδη σημάνει, αφού οι οθόνες του κινητού, της τηλεόρασης και του υπολογιστή κρατάνε όλο και περισσότερες ώρες το βλέμμα μας προσηλωμένο επάνω τους, ήδη από τις πολύ νεαρές ηλικίες.

Σωτήρια γυαλιά με φίλτρο
Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου της Μαδρίτης παρουσίασαν μια ιδέα η οποία, αν και απλή, αποδείχθηκε αποτελεσματική στις ενδεκάχρονες κλινικές δοκιμές που έκαναν για να την «τεστάρουν» (φάνηκε μάλιστα σε μελέτες να «φρενάρει» την εκφύλιση ωχράς κηλίδας). Ανέπτυξαν ειδικά φίλτρα για γυαλιά οράσεως που προστατεύουν από τη βλαβερή ακτινοβολία του φωτός και τα οποία κυκλοφόρησαν μόλις την προηγούμενη εβδομάδα στην Ισπανία.

Πρόκειται για μια επεξεργασία παρόμοια με αυτές που κάνουν π.χ. τους φακούς των γυαλιών λιγότερο «ορατούς» ή προσφέρουν πιο ξεκούραστη χρήση του υπολογιστή. «Εχουν ελαφρώς κίτρινο χρώμα – χρυσαφί, μου λένε εδώ οι συνεργάτες μου – και δεν φαίνονται σχεδόν καθόλου αν κάποιος δεν το ξέρει» λέει η δρ Σάντσεθ-Ράμος, η οποία έχει στο ενεργητικό της πολλά διεθνή βραβεία για την ανάπτυξη θεραπευτικών φακών και επεξεργασιών. «Στόχος μας ήταν να μπορεί να τα χρησιμοποιήσει οποιοσδήποτε, είτε είναι μύωπας είτε πρεσβύωπας, είτε έχει αστιγματισμό ή υπερμετρωπία. Κυρίως όμως μας ενδιέφερε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τις νεαρές ηλικίες, γιατί οι νέοι είναι αυτοί που θα εκτεθούν για περισσότερα χρόνια στον φωτισμό των LED».

Τα μάτια μας, εξηγεί η καθηγήτρια, διαθέτουν φυσικά φίλτρα τα οποία τα προστατεύουν από τα βλαβερά «τμήματα» της ακτινοβολίας του φωτός και τα φίλτρα που ανέπτυξε μαζί με τους συνεργάτες της λειτουργούν κατά τον ίδιο τρόπο, μπλοκάροντας τη βλαβερή μπλε ακτινοβολία και εμποδίζοντάς την να φθάσει στον αμφιβληστροειδή. «Είναι πολύ απλό: μιμηθήκαμε τη φύση, αντιγράψαμε τα φυσικά φίλτρα που διαθέτει η ωχρά κηλίδα του ματιού, αναπαρήγαμε δηλαδή με τεχνητό τρόπο τις ίδιες τις χρωστικές της και τις βάλαμε στους φακούς των γυαλιών» λέει. «Ετσι τα φίλτρα αυτά “συνεργάζονται” με τον αμφιβληστροειδή και επιβραδύνουν τη γήρανσή του προσφέροντας παράταση του χρόνου ζωής του».

Το επόμενο βήμα είναι ακόμη πιο «δραστικό», αφού αφορά την εφαρμογή αυτών των φίλτρων στους ίδιους τους λαμπτήρες LED. «Θα εφαρμόζονται ως επίστρωση στο εξωτερικό τμήμα του λαμπτήρα και θα παρέχουν την ίδια προστασία» εξηγεί η καθηγήτρια. «Δεν έχουν ακόμη κυκλοφορήσει στην αγορά, έχουμε όμως ήδη συμφωνίες με μεγάλους κατασκευαστές και πιστεύω ότι δεν θα αργήσουν». Αν, εν αναμονή, σας έρχεται η ιδέα μιας αυτοσχέδιας προσωρινής προστασίας καλύπτοντας τις λάμπες LED που έχετε στο σπίτι σας με μια κίτρινη π.χ. ζελατίνα, μην το αποπειραθείτε. Οπως μας λέει η κυρία Σάντσεθ Ράμος, κάτι τέτοιο θα αλλάξει ενδεχομένως την ποσότητα του μπλε φωτός, σε επίπεδα όμως που δεν είστε σε θέση να μετρήσετε ώστε να ξέρετε αν πράγματι προστατεύεστε ενώ σίγουρα δεν θα απορροφά τη βλαβερή ακτινοβολία όπως τα ειδικά φίλτρα. Επί πλέον, θα αλλάξει την ποιότητα του φωτός κουράζοντας περισσότερο τα μάτια σας.
Υπάρχει κάποια πρόβλεψη για την ανάπτυξη ειδικών φίλτρων και για τις οθόνες των κινητών τηλεφώνων ή των ηλεκτρονικών υπολογιστών; «Εργαζόμαστε σκληρά επάνω σε αυτό» απαντά η ειδικός. «Είναι το μόνο που μπορώ να σας πω αυτή τη στιγμή».

LED, χρώματα και ζωγραφική
Εκτός από τη μελέτη των ισπανών επιστημόνων, μια πιο «καλλιτεχνική» μελέτη που δημοσιεύθηκε από διεθνή ομάδα ερευνητών στην Επιθεώρηση «Analytical Chemistry» και προκάλεσε έντονες αντιδράσεις διαπίστωσε ότι τα μήκη φωτός που εκπέμπουν κάποιοι λαμπτήρες LED καταστρέφουν την μπογιά των έργων του Βαν Γκογκ – συγκεκριμένα κάνουν το χαρακτηριστικό κίτρινο χρώμα του ζωγράφου να παίρνει καφετιές αποχρώσεις.

Σημειώνεται ότι οι λαμπτήρες LED είχαν αρχικά θεωρηθεί πιο φιλικά προς τα έργα τέχνης καθώς δεν ανεβάζουν τη θερμοκρασία που είναι γνωστός «εχθρός» τους. Πέρα ωστόσο από την αλλοίωση των ίδιων των χρωμάτων στους πίνακες, πολλοί ειδικοί επισημαίνουν ότι το λευκό φως που εκπέμπουν οι λαμπτήρες LED και οι νέας τεχνολογίας λαμπτήρες αλλοιώνει την αντίληψη των χρωμάτων από το ανθρώπινο μάτι.