Ουκρανία: Ανησυχίες για νέο «Τσερνόμπιλ» στη Ζαπορίζια

Η ανησυχία για ένα δεύτερο Τσερνόμπιλ έχει αναζωπυρωθεί στην Ευρώπη εξαιτίας των βομβαρδισμών κοντά στον πυρηνικό σταθμό της Ζαπορίζια στην Ουκρανία. Η περιοχή αντιμετωπίζει συνεχή κίνδυνο πυρηνικής ατυχίας, προκαλώντας σοβαρές ανησυχίες για το πιθανό χειρότερο σενάριο. Επιστήμονες έχουν επανειλημμένα προειδοποιήσει για τις συνέπειες ενός μεγάλου πυρηνικού ατυχήματος στον σταθμό της Ζαπορίζια, το οποίο θα επηρέαζε επίσης τις γειτονικές χώρες.

Η ρωσική εταιρεία πυρηνικής ενέργειας Rosatom υποστήριξε ότι η Ουκρανία επιτέθηκε στο εργοστάσιο τρεις φορές την περασμένη εβδομάδα με drones και στη συνέχεια στόχευσε τον θόλο πάνω από τον αντιδραστήρα 6. Η Ουκρανία, αρνήθηκε ότι έχει οποιαδήποτε σχέση με τα χτυπήματα και δήλωσε πως πρόκειται για έργο της Μόσχας. Από το μπαράζ επιθέσεων έχασαν τη ζωή τους τρεις άνθρωποι και άλλοι τρεις τραυματίστηκαν.

Το γεγονός ότι ο κίνδυνος πυρηνικού ατυχήματος μεγάλης εμβέλειας έχει αυξηθεί υπογράμμισε και η Διεθνής Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (IAEA). Μάλιστα ο εκπρόσωπος της Ρωσίας στην IAEA Μιχαήλ Ουλιάνοφ ανακοίνωσε ότι η χώρα του συγκάλεσε έκτακτη συνεδρίαση του διοικητικού συμβουλίου τής διεθνούς υπηρεσίας λόγω των «ουκρανικών επιθέσεων» στον πυρηνικό σταθμό. Από την πλευρά της η εγκατεστημένη στη Ρωσία διοίκηση του εργοστασίου δήλωσε ότι τα επίπεδα ακτινοβολίας ήταν φυσιολογικά και δεν υπήρχαν σοβαρές ζημιές.

Ο σταθμός της Ζαπορίζια είναι ο μεγαλύτερος πυρηνικός σταθμός στην Ευρώπη και μεταξύ των δέκα μεγαλύτερων στον κόσμο. Χτίστηκε επί Σοβιετικής Ενωσης στη νοτιοανατολική Ουκρανία κοντά στην πόλη Ενερχοντάρ, στη νότια όχθη της τεχνητής λίμνης Καχόβκα –τα νερά της έχουν αποτραβηχτεί εξαιτίας της κατάρρευσης του φράγματος Νόβα Καχόβκα–, στον ποταμό Δνείπερο. Διαθέτει έξι πυρηνικούς αντιδραστήρες ελαφρού ύδατος υπό πίεση VVER-1000 (PWR), ο καθένας με καύσιμο εμπλουτισμένο ουράνιου U235 και απόδοση 950 MWe, για συνολική ισχύ εξόδου 5.700 MWe. Ολοι κατασκευάστηκαν τη δεκαετία του 1980. Πέντε από αυτούς τέθηκαν σε λειτουργία μεταξύ 1984-89, ενώ ο έκτος το 1995.

Ολοι οι αντιδραστήρες εκτός από έναν βρίσκονται σε «ψυχρή διατήρηση». Η ψύξη του καυσίμου ακόμη και σε αυτήν τη μορφή λειτουργίας είναι απαραίτητη για την αποφυγή πυρηνικής κατάρρευσης. Μολονότι η εγκατάσταση σταμάτησε να παράγει ενέργεια το 2022, χρειάζεται συνεχή παροχή ηλεκτρικής ενέργειας για την ψύξη ενός από τους αντιδραστήρες της ο οποίος βρίσκεται σε κατάσταση «θερμής διατήρησης».

Οι ρωσικές δυνάμεις ανέλαβαν τον έλεγχο του εργοστασίου στις αρχές Μαρτίου 2022, λίγες εβδομάδες μετά την έναρξη της «ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης», όπως την αποκαλεί η Μόσχα, στην Ουκρανία. Ειδικές ρωσικές στρατιωτικές μονάδες φρουρούν την εγκατάσταση και μια μονάδα της Rosatom διευθύνει το εργοστάσιο. Εκτοτε έχει κινδυνεύσει από επιθέσεις που εκδηλώθηκαν κοντά στις εγκαταστάσεις του, όπως αυτή στο φράγμα Νόβα Καχόβκα, ενώ αποκόπηκε αρκετές φορές από το δίκτυο ηλεκτροδότησης. Ωστόσο μέχρι σήμερα δεν έχει αναφερθεί διαρροή ραδιενέργειας.

Οι δομές συγκράτησης των πυρηνικών αντιδραστήρων είναι κατασκευασμένες από οπλισμένο σκυρόδεμα με επένδυση χάλυβα, σχεδιασμένο να αντέχει την πρόσκρουση μικρού αεροσκάφους, επομένως θεωρητικά υπάρχει μικρός άμεσος κίνδυνος από μια μικρή επίθεση σε αυτές τις κατασκευές. Ομως μια μελέτη του 1989 από το υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ διαπίστωσε ότι το μοντέλο επένδυσης που χρησιμοποιήθηκε στη Ζαπορίζια «εμφανίζει τρωτά σημεία απέναντι στις επιπτώσεις μιας συντριβής αεροσκάφους». Κι αν ένα πέσει στον θόλο, όπου η δομή είναι πιο λεπτή, θα μπορούσε να τον διαπεράσει. με αποτέλεσμα να καταλήξουν στο εσωτερικό κομμάτια σκυροδέματος και εξαρτήματα από τον κινητήρα του αεροσκάφους.

Από την έναρξη του πολέμου το εργοστάσιο έχασε όλη την εξωτερική ισχύ οκτώ φορές, με πιο πρόσφατη τον Δεκέμβριο του 2023, κάτι που το ανάγκασε να βασίζεται σε γεννήτριες ντίζελ έκτακτης ανάγκης για τροφοδοσία. Η παροχή νερού είναι επίσης απαραίτητη για την ψύξη του καυσίμου. Το νερό υπό πίεση χρησιμοποιείται για τη μεταφορά της θερμότητας μακριά από τους αντιδραστήρες ακόμη κι όταν είναι κλειστοί, ενώ το αντλούμενο νερό χρησιμοποιείται για την ψύξη του αναλωμένου πυρηνικού καυσίμου που έχει αφαιρεθεί από τους αντιδραστήρες.

Αν υπάρξει έλλειψη ισχύος για την άντληση του νερού, το καύσιμο θα λιώσει και η επένδυση από ζιρκόνιο θα μπορούσε να απελευθερώσει υδρογόνο, το οποίο με τη σειρά του μπορεί να προκαλέσει έκρηξη. Ακόμη, εκτός από τους αντιδραστήρες, υπάρχουν δεξαμενές αναλωμένου καυσίμου που χρησιμοποιούνται για την ψύξη του χρησιμοποιημένου πυρηνικού καυσίμου. Αν εξατμιστεί το νερό και αυξηθούν οι θερμοκρασίες υπάρχει κίνδυνος πυρκαγιάς που θα μπορούσε να απελευθερώσει μια σειρά από ραδιενεργά ισότοπα.

Σε περίπτωση πυρηνικού ατυχήματος στην Ουκρανία, οι συνέπειες θα είναι χειρότερες για τη Ρωσία και τη Μολδαβία, ενώ λιγότερο θα επηρεαστούν η Πολωνία, η Σλοβακία, η Τσεχία, η Ουγγαρία και η Ρουμανία. Οι δυτικότερες χώρες της Ευρώπης δεν θα αντιμετωπίσουν τέτοιον κίνδυνο, σύμφωνα με τον Αυστριακό ειδικό Νίκολαους Μίλνερ.