Ελληνοτουρκικά
Είκοσι επτά χρόνια έχουν περάσει από την κρίση των Ιμίων που κόστισε στο Πολεμικό Ναυτικό τον θάνατο τριών στελεχών και στην Ελλάδα μία μεγάλη στρατηγική ήττα αφού η κυβέρνηση Σημίτη κατόρθωσε τότε με τους ακατάλληλους έως ενδοτικούς χρειρσιμούς της να «γκριζάρει» τις βραχονησίδες Ίμια και να μην μπορεί να τοποθετηθεί ελληνική Σημαία!
Οι υποπλοίαρχος Χριστόδουλος Καραθανάσης, υποπλοίαρχος Παναγιώτης Βλαχάκος και αρχικελευστής Έκτορας Γιαλοψός «χάθηκαν» για πάντα εκείνη την νύχτα.
Ποιος μπορεί να ξεχάσει 27 χρόνια μετά τα «ευχαριστώ» στους Αμερικανούς από το βήμα της Βουλής από τον τότε πρωθυπουργό Κώστα Σημίτη.
«Ευχαριστώ» που έγινε «γκρίζο» ελληνικό έδαφος και μαζί του μία ολόκληρη θαλάσσια περιοχή.
Την 30η Ιανουαρίου του 1996 η κρίση στην περιοχή των Ιμίων είχε κορυφωθεί με ναυτικές δυνάμεις να έχουν αναπτυχθεί και από τις δύο χώρες.
Την εποχή της κρίσης αυτής πρωθυπουργός της Ελλάδας ήταν ο Κώστας Σημίτης. Υπουργός Εξωτερικών ήταν ο Θεόδωρος Πάγκαλος, υπουργός Εθνικής Αμύνης ο Γ. Αρσένης και Αρχηγός ΓΕΕΘΑ ο ναύαρχος Χ. Λυμπέρης, ενώ πρωθυπουργός της Τουρκίας ήταν η Τανσού Τσιλέρ και υπουργός Εξωτερικών Ντενίζ Μπαϊκάλ.
Ο συσχετισμός των πολεμικών πλοίων ήταν σαφώς υπέρ της Ελλάδας έναντι της Τουρκίας. Είχαμε το πλεονέκτημα με το Στόλο να κυριαρχεί σε ολόκληρο το Αιγαίο.
Τα τουρκικά πλοία είχαν στοχοποιηθεί. Υπολογισμοί που έγιναν εκ των υστέρων βέβαια ανέφεραν πώς αν εξελίσσονταν η κρίση σε πολεμική σύγκρουση η Τουρκία θα έχανε επτά φρεγάτες και εμείς δύο, το πολύ τρεις.
Είναι ένα ερώτημα που 27 χρόνια μετά παραμένει αναπάντητο. Γιατί ο τότε πρωθυπουργός της χώρας Κώστας Σημίτης και ο τότε υπουργός Εξωτερικών Θεόδωρος Πάγκαλος προτίμησαν να παραδώσουν τη διαχείριση της ελληνοτουρκικής κρίσης στις ΗΠΑ;
Η Ελλάδα υπέστη μια ταπεινωτική ήττα, απώλεσε εθνική κυριαρχία χωρίς να ρίξει ούτε μία σφαίρα και έχασε τρία παλικάρια, τους τρεις ήρωες του μοιραίου ελικοπτέρου της φρεγάτας «Ναβαρίνο».
Μιλάμε για τον υποπλοίαρχο Χριστόδουλο Καραθανάση, τον υποπλοίαρχο Παναγιώτη Βλαχάκο και τον αρχικελευστή Έκτορα Γιαλοψό.
Και ενώ ολόκληρος ο Ελληνικός λαός βρέθηκε μία ημέρα μετά με σκυμμένο το κεφάλι, ο Κ.Σημίτης ευχαριστούσε από το βήμα της Βουλής τους Αμερικανούς και ο κ. Πάγκαλος έκανε λόγο, όπως έγινε αργότερα γνωστό «για ένα πανί που το πήρε ο αέρας».
Χαρακτήρισε πανί την ελληνική σημαία και την υποστολή της από τα Ίμια που αποφάσισε η κυβέρνηση την απέδωσε στον… αέρα.
Το χρονικό της της κρίσης αν και κορυφώθηκε το τελευταίο διήμερο του Ιανουαρίου 1996, εντούτοις η απαρχή της θα πρέπει να τοποθετηθεί αρκετά νωρίτερα, και για την ακρίβεια τα Χριστούγεννα του 1995.
Το χρονικό που ακολουθεί αποτελεί μια προσπάθεια συνολικής καταγραφής τους
∆ευτέρα-Τρίτη, 25-26 ∆εκεµβρίου 1995
Το βράδυ της Δευτέρας το τουρκικό φορτηγό πλοίο «Φιγκέν Ακάτ» προσάραξε στη βραχονησίδα Ίμια, που βρίσκεται ανατολικά της Καλύμνου και νοτιοανατολικά της νησίδας Καλόλιμνος, στα στενά Δωδεκανήσου και μικρασιατικών ακτών. Καθ’ όλη τη διάρκεια της νύχτας τουρκικές μηχανότρατες προσπαθούσαν να το αποκολλήσουν αλλά χωρίς αποτέλεσμα.
Όταν το επόμενο πρωί (Τρίτη) το Λιμεναρχείο Καλύμνου ειδοποίησε τον πλοίαρχο ότι θα αποσταλούν ρυμουλκά για να τον βοηθήσουν, αυτός απάντησε ότι βρίσκεται εντός των τουρκικών χωρικών υδάτων, άρα θα αναμείνει τη βοήθεια της τουρκικής πλευράς. Με την υπόθεση ασχολούνται τα υπουργεία Εξωτερικών και Εμπορικής Ναυτιλίας.
Τετάρτη, 27 ∆εκεµβρίου 1995
Το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών ενημερώνει την ελληνική πρεσβεία στην Άγκυρα, ώστε να προβεί στις κατάλληλες ενέργειες προς το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών. Η επικοινωνία στελέχους της πρεσβείας με τη Διεύθυνση Αεροναυτικών Υποθέσεων καταλήγει στον ισχυρισμό -για πρώτη φορά- της τουρκικής πλευράς ότι τα Ίμια αποτελούν τουρκικό έδαφος.
Πέµπτη, 28 ∆εκεµβρίου 1995
Προς στιγμήν προκαλείται η εντύπωση ότι η κρίση ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία μπορεί να αποφευχθεί καθώς το ελληνικό ρυμουλκό «Μάτσας Σταρ», που απέπλευσε από τον Πειραιά, αποκολλά το «Φιγκέν Ακάτ» και το οδηγεί στο απέναντι τουρκικό λιμάνι Κιουλούκ.
Σε κάθε περίπτωση, η Ελλάδα δεν είχε λόγο να αντιμετωπίσει ένα θέμα ήσσονος σημασίας, στο οποίο εμπλεκόταν ένας ιδιώτης που προέβη σε έναν ισχυρισμό, ως θέμα που άπτεται των διμερών σχέσεων με την Τουρκία. Αν μη τι άλλο, η συγκεκριμένη ενέργεια θα μπορούσε να ερμηνευθεί είτε ως αδυναμία είτε ως προσπάθεια «κατασκευής» του ζητήματος. Και στις δύο περιπτώσεις προκαλείται η αντίδραση της Τουρκίας.
Παρασκευή, 29 ∆εκεµβρίου 1995
Οι Τούρκοι εκμεταλλεύθηκαν το περιστατικό και προέβησαν στην ενέργεια που ξεκίνησε ουσιαστικά την υπόθεση σε νομική τουλάχιστον βάση, και η οποία απέδειξε την επιθυμία αξιοποίησης, εάν όχι την ηθική αυτουργία στην πρόκληση του περιστατικού. Με ρηματική διακοίνωση προς την ελληνική πρεσβεία στην Άγκυρα, το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών διατύπωσε και επισήμως τη θέση του ότι τα Ίμια αποτελούσαν «εσωτερικό τμήμα της τουρκικής επικράτειας».
Ισχυρίζονται δε ότι οι βραχονησίδες Ίμια, η Δυτική, που είναι και η μεγαλύτερη με μήκος ακτών 613 μέτρα και έκταση 25 στρέμματα, και η Ανατολική, με μήκος ακτών 499 μέτρα και έκταση 14 στρέμματα, είναι εγγεγραμμένες στο τουρκικό κτηματολόγιο της περιφέρειας Κουγκλά της νομαρχίας Αλικαρνασσού (Bodrum).
Ακολουθεί μια σύντομη περίοδος χωρίς ιδιαίτερη δραστηριότητα. Η Πρωτοχρονιά έδωσε την ευκαιρία για ένα σχεδόν 10ήμερο «διάλειμμα», κατά τη διάρκεια του οποίου η ελληνική πλευρά ευελπιστούσε να υπάρξει εκτόνωση του θέματος και να υπάρξει η συνήθης διπλωματική ανταλλαγή εγγράφων, χωρίς να υπάρξει κίνδυνος κλιμάκωσης της κρίσης στο στρατιωτικό επίπεδο. Ωστόσο την Πέμπτη, 4 Ιανουαρίου 1996 δημοσιοποιήθηκε επιστολή του Αμερικανού Προέδρου Μπιλ Κλίντον προς την ελληνοαμερικανική ομογένεια, που αναφερόταν σε ένταση στο Αιγαίο.
Τρίτη, 9 Ιανουαρίου 1996
Το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών αποστέλλει απάντηση στη ρηματική διακοίνωση της Άγκυρας, αναπτύσσοντας την επιχειρηματολογία της ελληνικής πλευράς, βάσει της οποίας προκύπτει η ελληνική κυριαρχία στις βραχονησίδες. Στο κείμενο, η ελληνική πλευρά διατυπώνει την ανησυχία της για το γεγονός ότι η Τουρκία προβαίνει για πρώτη φορά σε αμφισβήτηση ελληνικού εδάφους και προειδοποιεί πως η συνέχιση αυτής της πρακτικής θα επηρεάσει αναπόφευκτα τις διμερείς σχέσεις. Ας επισημανθεί ότι η ελληνική απάντηση άργησε εντυπωσιακά. Ούτε λίγο ούτε πολύ, χρειάστηκαν 11 ολόκληρες ημέρες!
∆ευτέρα, 15 Ιανουαρίου 1996
Παραιτείται ο πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου, ο οποίος νοσηλευόταν σοβαρά άρρωστος στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, καθώς δεν μπορούσε να ασκήσει τα καθήκοντά του.
Τρίτη, 16 Ιανουαρίου 1996
Ο υπουργός Εξωτερικών Κάρολος Παπούλιας ενημερώνει τον υπουργό Εθνικής Άμυνας Γεράσιμο Αρσένη για τη διαμορφωθείσα κατάσταση. Το υπουργείο Εξωτερικών ζητεί από το υπουργείο Εθνικής Άμυνας να λάβει μέτρα αυξημένης στρατιωτικής επιτήρησης της περιοχής των Ιμίων. Το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας (ΓΕΕΘΑ) κινητοποιείται άμεσα. Με αυτό τον τρόπο και εξαιτίας της ανυπαρξίας δομής και μεθοδολογίας χειρισμού κρίσεων η κατάσταση κλιμακώνεται. Αντί να διαταχθεί το Λιμενικό Σώμα χωρίς τυμπανοκρουσίες να αυξήσει την επιτήρηση στην περιοχή, εμπλέκονται τμήματα των Ενόπλων Δυνάμεων.
Πέµπτη, 18 Ιανουαρίου 1996
Μετά τη διεξαγωγή αρχαιρεσιών στο εσωτερικό του κυβερνώντος κόμματος (ΠΑΣΟΚ) εκλέγεται ο Κώστας Σημίτης για να αντικαταστήσει τον Ανδρέα Παπανδρέου στην ηγεσία του κόμματος και στη θέση του πρωθυπουργού της Ελλάδας.
Παρασκευή, 19 Ιανουαρίου 1996
Το υπουργείο Εθνικής Άμυνας δίνει εντολές στο Γενικό Επιτελείο Ναυτικού (ΓΕΝ) να αναλάβει την επιτήρηση της περιοχής. Το ΓΕΕΘΑ αυξάνει τα μέτρα επιτήρησης στην περιοχή και ετοιμάζεται, με την ενεργοποίηση και δοκιμή, για την εκτέλεση σχεδίου ανακατάληψης βραχονησίδας.
Σάββατο, 20 Ιανουαρίου 1996
Η τουρκική πρόκληση στα Ίμια και οι ανταλλαγές ρηματικών διακοινώσεων ανάμεσα στα υπουργεία Εξωτερικών Ελλάδας και Τουρκίας διαρρέουν στα ελληνικά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ) μέσω του ενημερωτικού δελτίου «Εμπιστευτικό Γράμμα». Στο δελτίο σημειωνόταν, ορθώς, ότι πρόκειται για την πρώτη αμφισβήτηση ελληνικού εδάφους από την Τουρκία. Από τη στιγμή που διαρρέει σε «ανοιχτή πηγή» μια πρόκληση με τόσο σοβαρά χαρακτηριστικά συνολικής κλιμάκωσης της τουρκικής στάσης απέναντι στην Ελλάδα στο πλαίσιο των διμερών σχέσεων, ο χειρισμός της υπόθεσης περιπλέκεται, καθώς η ενημέρωση του ευρύτερου κοινού μέσω κάποιου Μέσου Μαζικής Ενημέρωσης είναι λογικά θέμα χρόνου.
∆ευτέρα, 22 Ιανουαρίου 1996
Ορκίζεται η νέα κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ υπό τον Κώστα Σημίτη. Νέος υπουργός Εξωτερικών αναλαμβάνει ο Θεόδωρος Πάγκαλος που διαδέχεται τον Κάρολο Παπούλια. Αντίθετα παραμένει στη θέση του ως υπουργός Εθνικής Άμυνας ο Γεράσιμος Αρσένης. Την ίδια ημέρα ο δήμαρχος της Καλύμνου Δημήτρης Διακομιχάλης, δύο κάτοικοι του νησιού (ο ένας ήταν ο ιερέας) και ο διοικητής του τοπικού αστυνομικού τμήματος μεταβαίνουν στα Ίμια και προχωρούν σε έπαρση της ελληνικής σημαίας στην ανατολική βραχονησίδα του συμπλέγματος.
Τρίτη, 23 Ιανουαρίου 1996
Ο πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης συγκαλεί σύσκεψη στο πολιτικό του γραφείο, στην οποία συμμετέχουν μεταξύ άλλων ο υπουργός Εξωτερικών Θεόδωρος Πάγκαλος και ο υπουργός Δημόσιας Τάξης Κώστας Γείτονας. Αν και δεν υπήρξε ανακοίνωση περί του αντικειμένου της σύσκεψης, παρά μόνο ότι αφορούσε «σημαντικό εθνικό θέμα», η εξέταση της διαμορφωθείσας κατάστασης προβάλλει ως η πλέον λογική ερμηνεία. Ένα δεύτερο ζήτημα συζήτησης ήταν η εξέταση της πιθανότητας δημιουργίας επεισοδίων στη Θράκη, υποκινούμενων από κύκλους της Άγκυρας, καθώς η ελληνική κυβέρνηση είχε απορρίψει το αίτημα επίσκεψης στην περιοχή τριών μουφτήδων, που όμως είχαν κληθεί από ιδιώτες και όχι από τους Έλληνες ομολόγους τους.
Επιβαρυντικό στοιχείο της όλης κατάστασης ήταν και η εγγύτητα της 29ης Ιανουαρίου, ημέρας που -σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ελληνικών Αρχών ασφαλείας- υπήρχε περίπτωση εξτρεμιστικά στοιχεία της μουσουλμανικής μειονότητας να αποπειραθούν να εορτάσουν την «επέτειο» των ταραχών του 1988. Τότε, επί προεδρίας Τουργκούτ Οζάλ, είχαν σημειωθεί στην Κομοτηνή σοβαρότατα επεισόδια που προκάλεσαν μεγάλες φθορές σε επιχειρήσεις τόσο χριστιανών όσο και μουσουλμάνων.
Τετάρτη, 24 Ιανουαρίου 1996
Εκτεταμένο ρεπορτάζ του τηλεοπτικού σταθμού Αntenna (ΑΝΤ1) αποκαλύπτει το περιστατικό στα Ίμια και το περιεχόμενο των ρηματικών διακοινώσεων που αντάλλαξαν οι δύο πλευρές. Παράλληλα, και σε συνέχεια της σύσκεψης της 23ης Ιανουαρίου, οι αστυνομικές Αρχές στη Θράκη αύξησαν τα μέτρα επιτήρησης, προσπαθώντας όμως για τη μέγιστη δυνατή διακριτικότητα.
Παρασκευή, 26 Ιανουαρίου 1996
Ο υπουργός Εξωτερικών Θεόδωρος Πάγκαλος παραδέχεται εμμέσως το περιστατικό στα Ίμια, επιβεβαιώνοντας την αποστολή ρηματικής διακοίνωσης από την Τουρκία και την απάντηση της ελληνικής πλευράς. Επίσης δηλώνει ότι «το θέμα έχει κλείσει» και ότι δεν το θεωρεί ζήτημα ικανό για δημιουργία ατμόσφαιρας κρίσης, αλλά «εξωφρενική απαίτηση».
Η τουρκική εφημερίδα «Τζουμχουριέτ» αναφέρει ότι το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών και το γενικό επιτελείο άρχισαν τη χαρτογράφηση νησίδων στο Αιγαίο, και ότι μετά το πέρας της η Τουρκία θα καλέσει την Ελλάδα για διαπραγματεύσεις, όπου και θα τη «στριμώξει». Μάλιστα χαρακτηρίζει την κίνηση αυτή ως απάντηση σε σχετική ελληνική νομοθετική πρωτοβουλία που εκδηλώθηκε πριν τρεις μήνες και προέβλεπε τον «εποικισμό» των βραχονησίδων (για την ακρίβεια, την οικονομική αξιοποίησή τους – βλ. παρακάτω).
Από αυτό το χρονικό σημείο ξεκινάει η διαδικασία κατακόρυφης κλιμάκωσης της κρίσης. Οι δύο χώρες παγιδεύονται σε μια σειρά ενεργειών που οδηγούν σταδιακά στα πρόθυρα πολεμικής εμπλοκής.
Σάββατο, 27 Ιανουαρίου 1996
Το περιστατικό που συνέβη την ημέρα αυτή μπορεί να χαρακτηριστεί η κορυφαία πράξη κλιμάκωσης. Δημοσιογράφοι της τουρκικής εφημερίδας «Χουριέτ», από το γραφείο της εφημερίδας στη Σμύρνη, μεταβαίνουν με ιδιωτικό ελικόπτερο, που απογειώθηκε στις 13.00΄ από το αεροδρόμιο «Αντνάν Μεντερές» της Σμύρνης, στην Ανατολική Ίμια, όπου και προσγειώνονται στις 14.10΄.
Εκεί, σπάζοντας τον ιστό, κατεβάζουν την ελληνική σημαία και ανυψώνουν στη θέση της την τουρκική. Αποχωρούν, παίρνοντας μαζί τους την ελληνική σημαία. Η ενέργειά τους μαγνητοσκοπείται και παρουσιάζεται σε τηλεοπτική εκπομπή τουρκικού τηλεοπτικού δικτύου. Δύο εκ των μελών της αποστολής είναι άτομα που τους έχει απαγορευθεί η είσοδος στην Ελλάδα, καθώς εμπλέκονται στην πρόκληση επεισοδίων στη Θράκη και θεωρούνται ενεργούμενα των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών. Η πράξη τους εμφανίζεται ως «ιδιωτική πρωτοβουλία» και, αρχικώς τουλάχιστον, αποδοκιμάζεται από το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών.
Κυριακή, 28 Ιανουαρίου 1996
Το ελληνικό παράκτιο περιπολικό «ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ ΙΙ» P70 κατά τη διάρκεια περιπολίας του στην περιοχή των Ιμίων στις 08.10΄, νωρίς το πρωί, εντοπίζει την τουρκική σημαία. Ενημερώνεται το υπουργείο Εθνικής Άμυνας και δίνει εντολή για την άμεση υποστολή της. Για τις ενέργειες αυτές ενημερώνεται η Κυβερνητική Επιτροπή. Περί τις 10.30΄ το περιπολικό «ΑΝΤΩΝΙΟΥ» P286 υποστέλλει την τουρκική σημαία, αλλά και την αντικαθιστά με την ελληνική. Τα δύο ελληνικά περιπολικά παρέμειναν στην περιοχή. Μια μεγάλη μονάδα του Στόλου έσπευσε στην ευρύτερη περιοχή (η φρεγάτα «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461).
Περίπου την ίδια χρονική περίοδο ο αρχηγός ΓΕΣ αντιστράτηγος Κωνσταντίνος Βούλγαρης, ο αρχηγός ΓΕΝ αντιναύαρχος Ιωάννης Στάγκας και ο αρχηγός ΓΕΑ αντιπτέραρχος Αθανάσιος Τζογάνης συσκέπτονταν στο γραφείο του Α/ΓΕΕΘΑ ναύαρχου Χρήστου Λυμπέρη για την εκτίμηση της κατάστασης και την ανάγκη αποστολής τμήματος στην Ανατολική Ίμια, καθώς ήταν πλέον αυτονόητο ότι οι συνθήκες επέβαλλαν τη φύλαξη της σημαίας που είχε αναρτηθεί.
Για τη συγκεκριμένη σύσκεψη, που στην ουσία ήταν ένα άτυπο ΣΑΓΕ (Συμβούλιο Αρχηγών Γενικών Επιτελείων), ο ναύαρχος Λυμπέρης αναφέρει στο βιβλίο του («Πορεία σε ταραγμένες θάλασσες», σελ. 560):
«Ζητάω από τον Α/ΓΕΣ να διαθέσει ομάδα ειδικών δυνάμεων για τη φύλαξη της σημαίας στα Α. Ίμια.
Ο Α/ΓΕΣ στρατηγός Βούλγαρης δεν ανταποκρίνεται θετικά. Προβάλλει αντιρρήσεις για ανάληψη της αποστολής, επικαλούμενος αδυναμίες και ελλείψεις σε σχέση με υποχρεώσεις [σε άλλο σημείο του βιβλίου (σελ. 548) αναφέρεται ότι ο Α/ΓΕΣ επικαλέστηκε «προβλήματα διαθεσιμότητας προσωπικού»]. Η φύλαξη εδάφους της ελληνικής επικράτειας (βραχονησίδας) είναι ευθύνη του ΓΕΣ/ΑΣΔΕΝ (Ανωτάτη Στρατιωτική Διοίκηση Εσωτερικού Νήσων). Ο διοικητής ΑΣΔΕΝ αντιστράτηγος Σπυρίδων, ο υπαρχηγός ΓΕΕΘΑ αντιστράτηγος Σταμπουλής και ο διευθυντής Ειδικών Δυνάμεων του ΓΕΣ υποστράτηγος Νικολαΐδης είχαν αντίθετη άποψη με τον Α/ΓΕΣ.
Απευθύνομαι στον Α/ΓΕΝ και του ζητάω να διαθέσει βατραχανθρώπους. Ο Α/ΓΕΝ ανταποκρίνεται θετικά. Με προφορική μου εντολή προς Α/ΓΕΣ και Α/ΓΕΝ διέταξα να έρθουν σε άμεση ετοιμότητα δύο ομάδες βατραχανθρώπων και να μεταφερθούν με ελικόπτερο του ΣΞ (Στρατός Ξηράς) από την Κω ή την Κάλυμνο, καθώς και να έρθει σε ετοιμότητα τμήμα Ειδικών Δυνάμεων νήσου περιοχής».
Ουδείς είναι σε θέση να γνωρίζει με ασφάλεια αν η κρίση θα είχε περαιτέρω κλιμακωθεί, αν η εντολή αφορούσε μόνο στην υποστολή της τουρκικής σημαίας και την κατόπιν ανταλλαγή της με την ελληνική σημαία που είχαν πάρει μαζί τους οι «απεσταλμένοι» της «Χουριέτ» στα Ίμια. Σύμφωνα με τις υπάρχουσες πληροφορίες, η εντολή του Γεράσιμου Αρσένη ήταν ακριβώς αυτή, απλά και μόνο η υποστολή της τουρκικής σημαίας, ώστε να αποφευχθεί η κλιμάκωση της κρίσης.
Τέτοια όμως εντολή θα μπορούσε να ερμηνευθεί και ως αποδοχή ότι η κυριαρχία επί της βραχονησίδας τελεί «υπό αμφιβολία». Σαφώς το υπουργείο Εθνικής Άμυνας επιθυμούσε την αποτροπή περαιτέρω κλιμάκωσης, ωστόσο η ανύψωση της ελληνικής σημαίας μπορεί να ερμηνευθεί ως ένα είδος υπόμνησης της ελληνικότητας της βραχονησίδας. Ο υπουργός Εθνικής Άμυνας ζητάει το λόγο από τον Α/ΓΕΝ αντιναύαρχο Ιωάννη Στάγκα, στον οποίο είχε δώσει σαφείς εντολές τηλεφωνικά, το πρωί της ίδιας ημέρας.
Ο Α/ΓΕΝ θέτει την παραίτησή του στη διάθεση του υπουργού. Η κατάσταση εξετάζεται σε συνεδριάσεις του ΣΑΓΕ, που έγινε στις 10.30΄ το πρωί, και του Συμβουλίου Άμυνας (ΣΑΜ) που ακολούθησε. Σε αυτό, που συνεδρίασε στις 14.30΄, συμμετείχαν ο υπουργός Γεράσιμος Αρσένης, ο υφυπουργός, πτέραρχος εν αποστρατεία, Νικόλαος Κουρής και οι αρχηγοί των τεσσάρων Επιτελείων.
Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη λήψη της διαταγής του ΓΕΕΘΑ μέχρι και την έγκρισή της από το ΣΑΜ, το ΓΕΝ διατάζει τη Μονάδα Υποβρυχίων Καταστροφών (ΜΥΚ) να προετοιμάσει ένα στοιχείο της (14 άντρες). Σύμφωνα με πληροφορίες, υπήρξε κινητοποίηση και των Ειδικών Δυνάμεων του Ελληνικού Στρατού. Ο τότε διοικητής ΑΣΔΕΝ αντιστράτηγος Δημήτριος Σπυρίδων ανέφερε ότι μέχρι τις 13.15΄ υπήρχαν έτοιμες δύο ομάδες καταδρομέων στην Κω με δύο ελικόπτερα UH-1H Huey, έτοιμες για μεταφορά στα Ίμια.
Στο μεταξύ από το μεσημέρι ξεκινάει «μπαράζ» ναυτικών επεισοδίων στην περιοχή των Ιμίων με την επαναλαμβανόμενη παραβίαση των ελληνικών χωρικών υδάτων από δύο τουρκικές ακταιωρούς, οι κυβερνήτες των οποίων αρνούνται να υπακούσουν στις διαταγές των κυβερνητών ελληνικών πολεμικών πλοίων που είχαν πλησιάσει στην περιοχή, εγκαταλείποντας εκ των πραγμάτων τη «διακριτική παρακολούθηση» της κατάστασης, σύμφωνα με τις εντολές που ίσχυαν μετά την ενημέρωση του ελληνικού υπουργείου Εθνικής Άμυνας για την κατάσταση από το υπουργείο Εξωτερικών. Νωρίς το βράδυ της ίδιας ημέρας αποστέλλεται η ομάδα των βατραχανθρώπων της ΜΥΚ στη νησίδα για φύλαξη της ελληνικής σημαίας.
Συγκεκριμένα με ελικόπτερο CH-47C Chinook οι βατραχάνθρωποι μεταφέρθηκαν στην Κάλυμνο πριν από τη δύση του ηλίου και από εκεί επιβιβάστηκαν στην κανονιοφόρο «ΠΥΡΠΟΛΗΤΗΣ» P61 που κατευθύνθηκε στην περιοχή των Ιμίων. Το στοιχείο διαιρέθηκε σε δύο υποστοιχεία των 7 αντρών το καθένα και ανέλαβε την εκτέλεση της αποστολής. Το πρώτο στοιχείο θα αποβιβαζόταν στην Ανατολική Ίμια, ενώ το δεύτερο θα παρέμενε σε ετοιμότητα επί της κανονιοφόρου.
Η αποβίβαση στη βραχονησίδα επρόκειτο να γίνει με ελαστική λέμβο, η οποία θα προσέγγιζε με κωπηλασία και όχι με τη χρήση εξωλέμβιου κινητήρα, ώστε η όλη ενέργεια να γίνει όσο το δυνατόν πιο αθόρυβα. Τελικά περί τις 20.45΄ η αποβίβαση πραγματοποιήθηκε χωρίς -όπως αργότερα αποδείχτηκε- να γίνει αντιληπτή από τον εχθρό.
[Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφερθεί ότι μαρτυρία ατόμου (που παρουσιάσθηκε ως μέλος του συγκεκριμένου στοιχείου στην τηλεοπτική εκπομπή «Φάκελοι» του Αλέξη Παπαχελά) αναφέρει ότι λόγω περιορισμένου χρόνου η ενημέρωση και σχεδίαση της αποστολής ήταν ελλειμματική, με αποτέλεσμα αρχικά το στοιχείο να προσεγγίσει και αναγνωρίσει λάθος βραχονησίδα. Όταν διαπιστώθηκε το λάθος, η διαδικασία επαναλήφθηκε και τελικά το υποστοιχείο αποβιβάστηκε στην Ανατολική Ίμια.]
Το υπουργείο Εξωτερικών αναλαμβάνει να ενημερώσει για την κατάσταση τους πρεσβευτές των Ηνωμένων Πολιτειών, των χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ρωσίας.
∆ευτέρα, 29 Ιανουαρίου 1996
Στις 05.30’, οι βατραχάνθρωποι αφήνουν την Ανατολική Ίμια και επιστρέφουν στον «ΠΥΡΠΟΛΗΤΗ». Η ενέργεια έγινε κατόπιν πολιτικής εντολής που έβρισκε αντίθετο τον Α/ΓΕΕΘΑ.
Στις 09.00’ συσκέπτεται το ΣΑΓΕ και οι αρχηγοί συμφωνούν με την άποψη του Α/ΓΕΕΘΑ περί αποστολής και πάλι των βατραχανθρώπων στη βραχονησίδα. Κατόπιν ο ναύαρχος Λυμπέρης μεταφέρει την άποψή του στον υπουργό, και στις 10.00΄ το υποστοιχείο βατραχανθρώπων που είχε παραμείνει στην κανονιοφόρο αποβιβάζεται στην Ανατολική Ίμια. Η ενέργεια πραγματοποιείται υπό το φως της ημέρας. Για πέντε ώρες περίπου η σημαία και η νησίδα είχαν παραμείνει αφύλακτες.
Το πρωί σημειώνεται και αεροπορικό επεισόδιο, όταν τουρκικό ελικόπτερο που ίπταται στην περιοχή, εντός του ελληνικού εναέριου χώρου, αναχαιτίζεται από ελληνικό μαχητικό F-4E Phantom II. Λόγω της κλιμακούμενης έντασης, ο Α/ΓΕΕΘΑ «αποδεσμεύει» τους κανόνες εμπλοκής για κάθε είδους αποβατική ενέργεια. Το σήμα που εξέδωσε στις 10.25΄ το ΓΕΕΘΑ προς τα Γενικά Επιτελεία ανέφερε: «Επιτρέπεται η χρήση βίας για αυτοάμυνα και, σε περίπτωση μη συμμόρφωσης των επιχειρούντων αποβίβαση, να αποτραπεί προσέγγιση τουρκικού ελικοπτέρου στη νησίδα Ίμια. Εγκρίνεται η χρήση προειδοποιητικών βολών». Η αναφορά σε «νησίδα» μπορεί να θεωρηθεί ότι επικεντρώνει όλο το ενδιαφέρον της ελληνικής πλευράς στην Ανατολική Ίμια όπου υπήρχε η σημαία.
Η συγκεκριμένη ενέργεια του Α/ΓΕΕΘΑ θεωρείται ότι αποτελούσε υπέρβαση των αρμοδιοτήτων του, καθώς η αποδέσμευση ανήκει στις αποκλειστικές αρμοδιότητες του ΚΥΣΕΑ. Ωστόσο ελάχιστοι στην κυβέρνηση έδειχναν να γνωρίζουν τη σημασία του όρου «κανόνες εμπλοκής». Εικάζεται πως ο Α/ΓΕΕΘΑ φοβήθηκε αποβατική ενέργεια την οποία θα παρακολουθούσαν αμέτοχες οι ελληνικές δυνάμεις μη έχοντας εξασφαλίσει την απαραίτητη άδεια να αμυνθούν.
Στο μεταξύ, από τα ξημερώματα το Δ΄ Σώμα Στρατού στον Έβρο τίθεται σε επιφυλακή, ενώ ξεκινά και η εθνική διακλαδική άσκηση επί χάρτου (ΤΑΑΣ) «Αλέξανδρος», που διευθύνεται από τον Α/ΓΕΕΘΑ και συμμετέχουν τα Γενικά Επιτελεία, οι μεγάλοι σχηματισμοί και των τριών Κλάδων των Ενόπλων Δυνάμεων, υπουργεία και δημόσιοι Οργανισμοί.
Το μεσημέρι καλείται στο τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών ο Έλληνας πρεσβευτής στην Άγκυρα Δημήτρης Νεζερίτης, όπου του επιδίδεται νέα ρηματική διακοίνωση στην οποία αμφισβητείται ευθέως η ελληνικότητα των βραχονησίδων Ίμια και διατυπώνεται η τουρκική «πρόταση απεμπλοκής», σύμφωνη με την πάγια τουρκική πολιτική στο Αιγαίο: προτείνεται η διεξαγωγή διαπραγματεύσεων για την οροθέτηση των θαλασσίων συνόρων μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
Η συγκεκριμένη ενέργεια φαίνεται πως δικαιώνει όσους ερμηνεύουν την κρίση ως τμήμα της τουρκικής στρατηγικής για την αποτροπή της επέκτασης των ελληνικών χωρικών υδάτων από τα 6 ναυτικά μίλια στα 12, σύμφωνα με τις προβλέψεις της Διεθνούς Συνθήκης για το Δίκαιο της Θάλασσας, όπως αυτή συμφωνήθηκε το 1982 στο Μοντέγκο Μπέι της Τζαμάικα και τέθηκε σε ισχύ στις αρχές της δεκαετίας του 1990, μετά την επικύρωσή της από τον αριθμό των κρατών που προβλεπόταν. Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών δήλωσε ότι υπάρχουν στο Αιγαίο και άλλα νησιά, νησίδες και βραχονησίδες των οποίων το νομικό καθεστώς είναι ασαφές.
Το απόγευμα διατυπώνεται η πρώτη έκφραση ανησυχίας των Ηνωμένων Πολιτειών, ιδίως λόγω της συσσώρευσης δυσανάλογα ισχυρών ναυτικών δυνάμεων σε πολύ περιορισμένη γεωγραφικά περιοχή. Όντως, ο αριθμός των ελληνικών ναυτικών μονάδων στην περιοχή, πέραν των δύο παράκτιων περιπολικών («ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ ΙΙ» P70, «ΑΝΤΩΝΙΟΥ» P289), αυξήθηκε με την προσθήκη του επίσης παράκτιου περιπολικού «ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ ΙΙΙ» P96, των πυραυλακάτων «ΜΥΚΟΝΙΟΣ» P22, «ΞΕΝΟΣ» P27 και «ΣΤΑΡΑΚΗΣ» P29, καθώς και των κανονιοφόρων «ΠΥΡΠΟΛΗΤΗΣ» P57 και «ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΣ» P61, που έχουν αναπτυχθεί στην ευρύτερη περιοχή.
Αντίστοιχα μονάδες κρούσης του τουρκικού στόλου κινήθηκαν από τα Δαρδανέλια και το ναύσταθμο του Ακσάζ προς τα Δωδεκάνησα. Στην επίμαχη περιοχή υπήρχαν τέσσερις ακτοφυλακίδες (οι SG-67 και SG-62 τύπου SAR-33 που έχουν ως βάση τους τη Σμύρνη, η SG-56 που ναυλοχεί στην Αλικαρνασσό, και η SG-32 τύπου SG-21 που ναυλοχεί στο Ακσάζ). Επιπρόσθετα στην Κω η ομάδα των αμφίβιων καταδρομέων και τα δύο ελικόπτερα Huey παρέμεναν σε ετοιμότητα 15 λεπτών.
Στις 14.00’ το ΓΕΕΘΑ διέταξε τη συγκρότηση δύο ομάδων αμφίβιων καταδρομέων στην Κω, «με δυνατότητα ανάληψης αποστολής αποτροπής/αναχαίτισης ενέργειας αποβίβασης σε βραχονησίδες Ίμια και για άμυνα διατήρησής τους».
Στις 15.23΄ αποπλέουν από το ναύσταθμο του Ακσάζ οι πυραυλάκατοι τύπου Dogan «GOURBET» P346 και «FIRTINA» P347 (εξοπλισμένες με κατευθυνόμενα βλήματα επιφανείας-επιφανείας Harpoon).
Παρατηρήθηκε σημαντική κινητοποίηση τουρκικών δυνάμεων στη Θράκη και στη νοτιοανατολική Τουρκία με ταυτόχρονο τριπλασιασμό των παραβιάσεων του ελληνικού εναερίου χώρου από τουρκικά αεροσκάφη. Το βράδυ συνεδριάζει το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας της Τουρκίας. Σύμφωνα με τις ανακοινώσεις που ακολούθησαν από την πρωθυπουργό Τανσού Τσιλέρ, ζητείται η άμεση αποχώρηση των ελληνικών αγημάτων επί των βραχονησίδων και η υποστολή-απομάκρυνση της ελληνικής σημαίας.
Ένα σκοτεινό σημείο που, αν φωτιζόταν, πιθανόν να έδινε κάποιες απαντήσεις στην υπόθεση είναι και το έγγραφο της ΕΥΠ με αριθμό πρωτοκόλλου 115/24/40 το οποίο περιείχε συνομιλίες Τούρκων αξιωματικών της αντικατασκοπίας και υπεκλάπησαν το βράδυ της Δευτέρας, 29 Ιανουαρίου.
Το εν λόγω έγγραφο της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών προειδοποιούσε το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού για τις προθέσεις των Τούρκων να καταλάβουν τη βραχονησίδα 24 ώρες πριν από την κατάληψή της. Το έγγραφο είχε δημοσιευτεί σε περιοδικό ποικίλης ύλης μεταξύ 20 και 22 Φεβρουαρίου του 1996, αλλά στις 23 του ίδιου μήνα το ΥΕΘΑ σε επίσημη ανακοίνωσή του ανέφερε ότι «κατά τη διάρκεια της κρίσης στα Ίμια, υπήρχε ροή άλλων πληροφοριών για τις δραστηριότητες των δυνάμεων της Τουρκίας. Από την ανάλυση των πληροφοριών αυτών δεν προέκυπτε καμία ένδειξη για τις προθέσεις της Άγκυρας».
Τις επόμενες ημέρες ο τότε υφυπουργός Άμυνας Νίκος Κουρής ισχυρίσθηκε ότι δεν υπήρξε ποτέ το συγκεκριμένο έγγραφο, δηλώνοντας πως «ουδέποτε το ΓΕΝ, το ΓΕΕΘΑ ή το υπουργείο έλαβε έγγραφη αναφορά της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών».
Τρίτη, 30 Ιανουαρίου 1996
Από τα μεσάνυχτα διαπιστώνεται αυξημένη δραστηριότητα στους τουρκικούς ναυστάθμους της Σμύρνης και του Ακσάζ.
Στις 00.55΄ αποπλέουν από τη Σμύρνη τα περιπολικά τύπου HISAR (PC 1638) «SULTAN HISAR» P111 και «DEMIR HISAR» P112 με κατεύθυνση την περιοχή Σάμου – Ικαρίας.
Στις 02.50 αποπλέει από το ναύσταθμο του Ακσάζ η φρεγάτα «EGE» F256 τύπου Knox κατευθυνόμενη προς τη Χάλκη – νοτιοανατολικά της Τήλου.
Στις 04.00΄ σημαίνει συναγερμός στο ΕΘΚΕΠΙΧ καθώς τουρκικές ναυτικές δυνάμεις αναπτύσσονται στο Αιγαίο.
Περί τις 04.10΄ εντοπίζεται, κινούμενη προς την περιοχή των Ιμίων, μια τουρκική φρεγάτα MEKO-200 Track 1, η «YAVUZ» F240 (είχε αποπλεύσει από το ναύσταθμο του Ακσάζ), συνοδευόμενη από πυραυλάκατους, αυξάνοντας περαιτέρω την τουρκική ισχύ πυρός στην περιοχή.
Στις 05.00΄, κατά τη διάρκεια σύσκεψης της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας του υπουργείου Εθνικής Άμυνας, επαναβεβαιώνεται η εντολή αυξημένης ετοιμότητας και στους τρεις Κλάδους των Ενόπλων Δυνάμεων, ανακαλούνται οι άδειες του προσωπικού, και οι αεροπορικές δυνάμεις τίθενται σε κλιμακωτές ετοιμότητες 2, 5, 10 και 15 λεπτών.
Στη βάση αυτών των αποφάσεων η Ελλάδα απαντάει με την προσέγγιση στην περιοχή και άλλων πολεμικών πλοίων. Η συνολική ναυτική ισχύς της στην περιοχή είναι, έστω οριακά, ισχυρότερη από την αντίστοιχη τουρκική, σύμφωνα με δηλώσεις του υπουργού Εθνικής Άμυνας Γεράσιμου Αρσένη. Η κατάσταση κλιμακώνεται και στον αεροπορικό τομέα με τις συνεχείς παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου μεταξύ Σάμου και Κω από 17 (εκ των οποίων πέντε οπλισμένα) τουρκικά μαχητικά (F-16C Fighting Falcon, F-4E Phantom II και RF-4E Phantom II σε εννέα σχηματισμούς) και δύο ελικόπτερα. Για την αναχαίτισή τους έγιναν 14 έξοδοι ελληνικών μαχητικών και δύο από τις αναχαιτίσεις κατέληξαν σε εμπλοκές. Σε δηλώσεις του ο Γεράσιμος Αρσένης απορρίπτει τα «αιτήματα» της Τσιλέρ, όπως αυτά προέκυψαν μετά τη σύσκεψη του τουρκικού Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας.
Στις 07.20΄ η τουρκική φρεγάτα φθάνει στα Ίμια και προβαίνει σε παραβίαση των ελληνικών χωρικών υδάτων. Την ίδια ώρα (07.16΄) εντοπίζεται δεύτερη τουρκική φρεγάτα τύπου Knox, η «TRAKYA» F254, προερχόμενη από τα Στενά, που κατευθύνεται επίσης προς τα Ίμια.
Στις 08.00΄ ελικόπτερο απονηώνεται από την τουρκική φρεγάτα και εκτελεί υπέρπτηση των Ιμίων.
Στις 09.00΄ λέμβος, προερχόμενη από τις μικρασιατικές ακτές με περίπου 6-7 επιβαίνοντες, προσπαθεί να προσεγγίσει τα Ίμια, αλλά παρεμποδίζεται και τελικά απωθείται από ελληνικό περιπολικό.
Στις 09.00΄ το πρωί ο Α/ΓΕΕΘΑ αναλαμβάνει την επιχειρησιακή διοίκηση των Ενόπλων Δυνάμεων. Υπάρχει σκέψη για συγκρότηση ειδικού τμήματος ειδικών δυνάμεων μεικτής σύνθεσης, τόσο από καταδρομείς-αλεξιπτωτιστές όσο και από άντρες του Ειδικού Τμήματος Αλεξιπτωτιστών (ΕΤΑ). Τελικά αποφασίζεται να συγκροτηθεί δύναμη ταχείας ενίσχυσης από μονάδες ειδικών δυνάμεων της Αττικής, τον πυρήνα της οποίας θα αποτελούσαν ομάδες της εδρεύουσας στον Ασπρόπυργο 2ης Μοίρας Αλεξιπτωτιστών-2 ΜΑΛ και του ΕΤΑ. Η τυχόν προώθησή τους ως «ενίσχυση της αμυντικής ικανότητας νησιωτικών χώρων στα Δωδεκάνησα» θα υλοποιόταν με ελικόπτερα ή μεταφορικά αεροσκάφη C-130 Hercules.
Τις πρωινές ώρες ο αρχηγός ΓΕΣ αντιστράτηγος Κωνσταντίνος Βούλγαρης υποβάλλει ερώτημα προς το διοικητή του 1ου Τάγματος Επιθετικών Ελικοπτέρων (1 ΤΕΕΠ), που εδρεύει στο Στεφανοβίκειο Μαγνησίας και επιχειρεί τα επιθετικά ελικόπτερα AH-64A Apache, εάν η νεοσύστατη μονάδα του μπορεί να εκτελέσει πολεμική αποστολή. Η απάντηση είναι θετική, υπό την προϋπόθεση της έγκρισης εσπευσμένης εκτέλεσης βολών σε ελληνικό έδαφος. Η άδεια δίνεται και δύο ελικόπτερα εκτέλεσαν βολές πυραύλων AGM-114 Hellfire και ρουκετών στο πεδίο βολής αρμάτων Λιτοχώρου.
Στις 10.00΄ λαμβάνει χώρα η πρώτη τηλεφωνική συνομιλία του πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη με τον Αμερικανό Πρόεδρο Μπιλ Κλίντον, και του υπουργού Εθνικής Άμυνας Γεράσιμου Αρσένη με τον Αμερικανό ομόλογό του Ουίλιαμ Πέρι. Η Ελλάδα εμφανίζεται πρόθυμη να αποσύρει το άγημα της ΜΥΚ που φύλαγε τη βραχονησίδα Ανατολική Ίμια, όχι όμως και τη σημαία. Ο Ουίλιαμ Πέρι αναφέρει στον Γεράσιμο Αρσένη ότι οι ΗΠΑ αποσύρονται διότι δεν μπορούν να βοηθήσουν, σε μια προσπάθεια να δημιουργήσουν στην Ελλάδα την πεποίθηση ότι δεν μπορούν να αποτρέψουν τους Τούρκους εάν επιλέξουν τη χρήση στρατιωτικής βίας. Παρόμοιο είναι το μήνυμα που μεταφέρει προς τον Α/ΓΕΕΘΑ ναύαρχο Λυμπέρη ο αρχηγός των Αμερικανικών Ενόπλων Δυνάμεων στρατηγός Τζον Σαλικασβίλι.
Λίγο μετά τις 10.30΄ το πρωί, συγκαλείται σύσκεψη υπό τον πρωθυπουργό Κώστα Σημίτη για την εξέταση της κατάστασης, με τη συμμετοχή των υπουργών Εξωτερικών Θεόδωρου Πάγκαλου, Εθνικής Άμυνας Γεράσιμου Αρσένη, Εσωτερικών Άκη Τσοχατζόπουλου, Εθνικής Οικονομίας Γιάννου Παπαντωνίου, Τύπου Δημήτρη Ρέππα και του Α/ΓΕΕΘΑ ναύαρχου Χρήστου Λυμπέρη. Μετά το πέρας της σύσκεψης παραχωρείται από τους υπουργούς Εξωτερικών και Εθνικής Άμυνας -Θεόδωρο Πάγκαλο και Γεράσιμο Αρσένη- συνέντευξη Τύπου στην οποία απορρίπτονται με τον πλέον επίσημο τρόπο οι τουρκικές προκλητικές απαιτήσεις. Ωστόσο έχει ήδη διαφανεί η ασυνεννοησία μεταξύ του πρωθυπουργικού γραφείου, του υπουργείου Εξωτερικών και του υπουργείου Εθνικής Άμυνας.
Στις 11.00΄ δίνεται εντολή για τον απόπλου του Στόλου.
Μέχρι το μεσημέρι το ΓΕΕΘΑ θα διατάξει τη διατήρηση των ομάδων αμφίβιων καταδρομών στην Κω σε δεκαπεντάλεπτη ετοιμότητα, την αύξηση της ετοιμότητας των ομάδων του ΕΤΑ και της 2ης ΜΑΛ στην Αττική σε 30 λεπτά και θα θέσει την 2η ΜΑΛ και το 575 Τάγμα Πεζοναυτών (575 ΤΠΝ) σε ετοιμότητα δύο ωρών.
Στις 12.00΄ τουρκική φρεγάτα επιχειρεί αβλαβή διέλευση από τα ελληνικά χωρικά ύδατα μεταξύ Λέρου και Λειψών και κατόπιν επιστρέφει στα τουρκικά χωρικά ύδατα. Όλη η κίνηση γίνεται υπό την παρακολούθηση του ελληνικού αντιτορπιλικού «ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ» D221.
Στις 13.00΄, μεγάλο μέρος του ελληνικού στόλου, υπό τη συνεχή τηλεοπτική κάλυψη από ελικόπτερο τηλεοπτικού σταθμού (ΣΚΑΙ), εγκαταλείπει το ναύσταθμο της Σαλαμίνας και οδεύει προς την ευρύτερη γεωγραφική περιοχή της κρίσης. Η Τουρκία από την πλευρά της στέλνει περισσότερες φρεγάτες στην περιοχή.
Αργά το μεσημέρι παραδίδεται non-paper σε διπλωματικούς υπαλλήλους Ελλάδας και Τουρκίας στην Ουάσινγκτον, από το βοηθό υπουργό Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ, το οποίο προωθείται στα υπουργεία Εξωτερικών των δύο χωρών. Κεντρική ιδέα είναι η προσπάθεια αποκλιμάκωσης σε επίπεδο ναυτικών δυνάμεων, καθώς εκεί εντοπιζόταν ο κίνδυνος απότομης-κάθετης κλιμάκωσης που θα οδηγούσε σε στρατιωτική σύγκρουση μεταξύ των πολεμικών ναυτικών Ελλάδας και Τουρκίας, με ορατό-άμεσο τον κίνδυνο να ξεσπάσει συνολικός πόλεμος.
Το μεσημέρι όμως, ο Έλληνας πρεσβευτής στην Άγκυρα Δημήτρης Νεζερίτης είχε μεταβεί στο τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών όπου και λαμβάνει χώρα συνάντηση με τον υφυπουργό Ονούρ Οϊμέν. Ο κ. Νεζερίτης προειδοποιεί την Άγκυρα για τον κίνδυνο θερμού επεισοδίου εάν δεν σταματήσουν οι παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου και των χωρικών υδάτων.
Ο κ. Οϊμέν θέτει ως προϋπόθεση την επιστροφή στο status quo ante, περιγράφοντάς το ως «την αποχώρηση των πλοίων, στη συνέχεια του προσωπικού και τέλος των σημαιών». Είναι η πρώτη φορά που γίνεται λόγος για το «συμβιβασμό απεμπλοκής», που τελικά υιοθετήθηκε. Αυτό πιθανότατα υποδηλώνει είτε προηγούμενη συνομιλία και αποδοχή του από τους Αμερικανούς είτε προσπάθεια πειθαναγκασμού της Ελλάδας να τον αποδεχθεί μέσω της τήρησης από την τουρκική ηγεσία σκληρής γραμμής, πάντα υπό την απειλή της στρατιωτικής σύγκρουσης. Σύμφωνα με την τουρκική «ανάγνωση», ο «συμβιβασμός» αυτός αποδεικνύει ότι και η Ελλάδα συναινεί στον αμφισβητούμενο χαρακτήρα του νομικού καθεστώτος της περιοχής.
Στις 14.30΄ το μεσημέρι, στη θαλάσσια περιοχή γύρω από τα Ίμια έχουν αναπτυχθεί σημαντικές ναυτικές δυνάμεις και των δύο χωρών. Από ελληνικής πλευράς στην ευρύτερη περιοχή βρισκόντουσαν:
• Bόρεια των Ιμίων, η φρεγάτα τύπου Standard «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461, που η κρίση τη βρήκε να εκτελεί καθήκοντα πλοίου «σκοπούντος» στο δυτικό Αιγαίο. Ο κυβερνήτης της αντιπλοίαρχος Ι. Λιούλης ανέλαβε καθήκοντα τοπικού διοικητή,
• Nότια των Ιμίων, το αντιτορπιλικό τύπου Charles F. Adams «ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ» D221, που επίσης εκτελούσε καθήκοντα «σκοπούντος» στο Κρητικό,
• Tρεις πυραυλάκατοι, οι «ΜΥΚΟΝΙΟΣ» P22 (στην Ψέριμο), «ΞΕΝΟΣ» P27 (στην Καλόλιμνο) και «ΣΤΑΡΑΚΗΣ» P29 (στην Κάλυμνο), καθώς και
• Οι κανονιοφόροι «ΠΥΡΠΟΛΗΤΗΣ» P57 και «ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΣ» P61.
Λόγω των άσχημων καιρικών συνθηκών τα μικρότερου εκτοπίσματος περιπολικά αποσύρθηκαν καθώς δεν μπορούσαν να επιχειρούν πλέον. Από τουρκικής πλευράς είχαν αναπτυχθεί τρεις φρεγάτες, δύο πυραυλάκατοι, δύο κανονιοφόροι και τέσσερα περιπολικά. Οι ναυτικές αυτές μονάδες δεν έμελλε να διαφοροποιηθούν κατά τη διάρκεια των επόμενων κρίσιμων 18 ωρών.
Στο κεντρικό Αιγαίο είχε εντοπιστεί και παρακολουθείτο τουρκική ναυτική δύναμη αποτελούμενη από δύο φρεγάτες, ένα αντιτορπιλικό συνοδείας και δύο πυραυλακάτους. Το Πολεμικό Ναυτικό είχε ήδη αναπτύξει τρεις φρεγάτες, ένα αντιτορπιλικό και τέσσερις πυραυλακάτους. Οι Τούρκοι προέβησαν επίσης σε κινητοποιήσεις χερσαίων δυνάμεων στην ανατολική Θράκη, στη δυτική, νότια και νοτιοανατολική Τουρκία.
Επίσης μεταστάθμευσαν στα δυτικά τουρκικά αεροδρόμια περί τα 40 ως 50 μαχητικά αεροσκάφη. Τη χρονική αυτή περίοδο σε συνεδρίαση του τουρκικού Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας αποφασίζεται η διεξαγωγή της επιχείρησης «Δελφίνι 1». Δύο ομάδες βατραχανθρώπων μεταφέρονται αεροπορικώς στην Αλικαρνασσό από τη βάση τους στο Βόσπορο. Ταυτόχρονα δύο ελικόπτερα Black Hawk μεταφέρουν τον οπλισμό τους και τις ελαστικές τους λέμβους.
Στις 14.56΄ το ΓΕΕΘΑ διατάζει την αύξηση της επιτήρησης και του ελέγχου των ελληνικών μικρονησίδων στο ανατολικό Αιγαίο μεταξύ των νήσων Σάμου και Κω.
Στις 15.20΄ το ΓΕΕΘΑ διατάζει την Ανώτατη Στρατιωτική Διοίκηση Εσωτερικού Νήσων (ΑΣΔΕΝ) να αποβιβάσει στη νησίδα Καλόλιμνο ομάδα καταδρομέων που διατηρούνταν σε ετοιμότητα στην Κω. Αποστολή της ομάδας ήταν αφενός η αποτροπή αποβίβασης Τούρκων στη νησίδα και αφετέρου η επιτήρηση της ευρύτερης περιοχής.
Περίπου στις 16.00΄ δύο τουρκικά ελικόπτερα πετούν κοντά στις βραχονησίδες Ίμια σε μια προσπάθεια εντοπισμού των θέσεων των ελληνικών πλοίων.
Περί τις 18.00΄ τουρκική τορπιλάκατος πλησιάζει την Ίμια και παρεμποδίζεται από ελληνικό περιπολικό. Όμως το τουρκικό πλοίο, αντί να απομακρυνθεί, επιχειρεί με ελιγμούς να πλησιάσει τη βραχονησίδα κινούμενο πλαγιομετωπικά. Παράλληλα εντοπίζεται ελαστική λέμβος με στρατιωτικό προσωπικό και την τουρκική σημαία, η οποία επιχειρεί επίσης να προσεγγίσει. Τα ελληνικά περιπολικά την απωθούν.
Το απόγευμα αποφασίζεται η επιστροφή της φρεγάτας «ΥΔΡΑ» F452 τύπου MEKO-200HN από την Αδριατική, όπου είχε διατεθεί στη ΝΑΤΟϊκή επιχείρηση αποκλεισμού της Σερβίας. Η «ΥΔΡΑ» ήταν η νεότερη μονάδα του στόλου, η μόνη από τις τέσσερις υπό παραγγελία φρεγάτες τύπου ΜΕΚΟ που είχε μέχρι τότε παραδοθεί. Η κορύφωση της κρίσης βρήκε τη φρεγάτα να πλέει ολοταχώς κάπου στο νότιο Ιόνιο, στην προσπάθειά της να ενταχθεί έγκαιρα στη δύναμη του υπόλοιπου ελληνικού στόλου.
Ο Α/ΓΕΕΘΑ προτείνει την αποστολή ομάδας καταδρομέων στο Φαρμακονήσι. Η πρόταση όμως δεν γίνεται αποδεκτή από την πολιτική ηγεσία του υπουργείου Εθνικής Άμυνας (επιπρόσθετα το ΓΕΣ αδυνατούσε όμως να παραχωρήσει δυνάμεις για τη φύλαξη της βραχονησίδας). Ως εναλλακτική λύση διατάχθηκε η επιτήρηση με ναυτική περιπολία. Τις πρώτες νυχτερινές ώρες, δίδεται εντολή και δύο επιθετικά ελικόπτερα AH-64A Apache μετασταθμεύουν στη Σαντορίνη. Για άγνωστο λόγο δεν προωθούνται εγγύτερα στην περιοχή ενδιαφέροντος.
Στις 21.00΄ το βράδυ λαμβάνει χώρα τηλεφωνική επικοινωνία του Αμερικανού Προέδρου Κλίντον με τον Τούρκο Πρόεδρο Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ. Καταβάλλεται προσπάθεια αποκλιμάκωσης της έντασης.
Στις 21.36΄ παρέβαλε στην Αλικαρνασσό το τύπου Sarucabey αρματαγωγό «KARAMURSELBEY» NL-124, που είχε αποπλεύσει νωρίτερα την ίδια ημέρα από τη Σμύρνη.
Στις 23.30΄ τη νύχτα έχουμε νέες τηλεφωνικές επικοινωνίες του Αμερικανού υπουργού Άμυνας και του αρχηγού των Αμερικανικών Ενόπλων Δυνάμεων με τον Έλληνα υπουργό Εθνικής Άμυνας. Γνωστοποιήθηκε εκ νέου η αρνητική τουρκική θέση για την αποκλιμάκωση της κρίσης εάν δεν απομακρυνθεί η ελληνική σημαία από την Ανατολική Ίμια. Διατάσσεται με πρωτοβουλία του Α/ΓΕΕΘΑ η επιστράτευση των τοπικών εφεδρειών στον Έβρο και στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου.
Στις 23.57΄, τρία λεπτά πριν από τα μεσάνυχτα, το ΓΕΝ διατάζει τον απόπλου του συνόλου των πλοίων του στόλου, σε εφαρμογή μέτρων ενισχυμένου συναγερμού.
Τετάρτη, 31 Ιανουαρίου 1996
Η κρίση έχει κορυφωθεί.
Στη 01.00΄ μετά τα μεσάνυχτα πραγματοποιείται στο γραφείο του πρωθυπουργού στη Βουλή σύσκεψη του Κυβερνητικού Συμβουλίου Εξωτερικών και Άμυνας (ΚΥΣΕΑ).
Συμμετέχουν, εκτός των τακτικών μελών, ο γραμματέας του Υπουργικού Συμβουλίου Τάσος Μαντέλης και οι σύμβουλοι του πρωθυπουργού Ν. Θέμελης και Δ. Καραϊτίδης. Μεσολαβούν δύο τηλεφωνικές συνδιαλέξεις Πάγκαλου – Χόλμπρουκ, και στις 02.00΄ π.μ. ενημερώνεται το ΚΥΣΕΑ για την κατάληψη της αφρούρητης βραχονησίδας στα Ίμια από Τούρκους κομάντος. Στη σύσκεψη φθάνει με καθυστέρηση μισής περίπου ώρας ο υπουργός Εξωτερικών Θεόδωρος Πάγκαλος, λόγω συμμετοχής του σε… τηλεοπτική εκπομπή! Ο διοικητής της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (ΕΥΠ) δεν καλείται να συμμετάσχει, παρότι βρίσκεται έξω από την αίθουσα της σύσκεψης… Στην εν λόγω σύσκεψη, όταν ο Α/ΓΕΕΘΑ ζητάει την αποδέσμευση των κανόνων εμπλοκής, λαμβάνει την απάντηση ότι η Ελλάδα βρίσκεται σε διαπραγματεύσεις. Επίσης, όταν μετά από ερώτηση ο ναύαρχος Λυμπέρης απαντάει ότι είναι εξαιρετικά δύσκολη απόφαση η απόσυρση της σημαίας, καθότι «εκεί ορκίζονται οι αξιωματικοί», λαμβάνει την… αποστομωτική απάντηση «είστε υπερβολικός και συναισθηματικός».
Λίγο μετά τη 01.30΄ π.μ. ενημερώνεται ο Α/ΓΕΕΘΑ μέσω σημειώματος που αναγκάστηκε να του αποστείλει ο υπαρχηγός ΓΕΕΘΑ αντιστράτηγος Σταμπουλής, καθώς η σύσκεψη δεν γινόταν στο Κέντρο Επιχειρήσεων στα υπόγεια του Γενικού Επιτελείου, αλλά στη Βουλή (…), ότι η τουρκική φρεγάτα «YAVUZ» είχε απονηώσει δύο ελικόπτερα τα οποία κινούνταν προς τις βραχονησίδες Ίμια.
Η αδυναμία εκτίμησης ότι πιθανότατα η αεροκίνηση αποτελούσε κίνηση παραπλάνησης επέτρεψε την αποβίβαση στη Δυτική Ίμια Τούρκων κομάντος μέσα σε δυσμενέστατες καιρικές συνθήκες. Την πληροφορία για την απονήωση των ελικοπτέρων είχε δώσει η φρεγάτα «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 στο ΓΕΝ στις 00.47΄. Εντός πέντε λεπτών απαντάει το ΓΕΝ, δίνοντας εντολή να αποτραπεί η τυχόν αποβίβαση τουρκικών δυνάμεων με ελικόπτερα. Συγκεκριμένα διατάχθηκε η ρίψη προειδοποιητικών βολών σε περίπτωση προσέγγισης και εφόσον αυτό δεν λειτουργήσει αποτρεπτικά και τα ελικόπτερα συνεχίσουν πορεία, τότε θα έπρεπε να καταρριφθούν. Ζητήθηκε επίσης από τις ελληνικές ναυτικές δυνάμεις να προστατέψουν τόσο τα Ίμια όσο και το Φαρμακονήσι.
Στη 01.00΄ τη νύχτα αποπλέει από το ναύσταθμο η φρεγάτα «ΕΛΛΗ» F450, επί της οποίας επιβαίνει ο αρχηγός Στόλου.
Στη 01.04΄ π.μ. το ΓΕΝ ενημερώνεται από τη φρεγάτα «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 ότι δύο τουρκικά ελικόπτερα τύπου Black Hawk βρίσκονται στην περιοχή. Το ένα αιωρείται πλησίον της τουρκικής φρεγάτας «YAVUZ» F240 τύπου MEKO-200 Track 1 σε απόσταση 1.000 μέτρων από τα Ίμια, ενώ ένα ακόμη υπερίπταται της «YAVUZ».
Στη 01.05΄ π.μ. πραγματοποιείται τηλεφωνική επικοινωνία του Έλληνα υπουργού Άμυνας με τον Αμερικανό ομόλογό του Ουίλιαμ Πέρι. Ο Έλληνας υπουργός ενημερώνεται ότι επίκειται τουρκική επίθεση χωρίς να προσδιορίζεται ο τόπος και ο χρόνος.
Στη 01.25΄ π.μ. το ΓΕΝ ζητεί από τις φίλιες ναυτικές μονάδες τη στοχοποίηση κάθε τουρκικού πλοίου και διατάζει την πλήρη ετοιμότητα διά παν ενδεχόμενον.
Στη 01.37΄ π.μ. δίδεται νέα εντολή από το ΓΕΝ προς τη φρεγάτα «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461. Συγκεκριμένα διατάχθηκε η κατ’ αρχήν ρίψη φωτοβολίδας στην περίπτωση που τα τουρκικά ελικόπτερα επιχειρήσουν να αποβιβάσουν προσωπικό σε ελληνική βραχονησίδα. Αν δεν αναστελλόταν η επιχείρηση, διατάχθηκε η ρίψη -σε δεύτερο χρόνο- προειδοποιητικών βολών, και ως τρίτη ενέργεια η κατάρριψη των ελικοπτέρων.
Στη 01.40΄ π.μ. ο Έλληνας πρωθυπουργός ενημερώνεται ότι, σύμφωνα με επίσημη ανακοίνωση της τουρκικής κυβέρνησης, Τούρκοι καταδρομείς κατέλαβαν τη δεύτερη νησίδα των Ιμίων.
Στη 01.55΄ π.μ. η φρεγάτα «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 αναφέρει ότι τα ελικόπτερα είναι κοντά στην τουρκική φρεγάτα, που πλέον βρίσκεται μόλις 500 μέτρα από τα Ίμια.
Στις 02.00΄ π.μ. τα τουρκικά ελικόπτερα απομακρύνονται από την περιοχή και το ΓΕΝ εφιστά την προσοχή της φρεγάτας «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 για το ενδεχόμενο η απομάκρυνση των ελικοπτέρων να είναι παραπλανητική ενέργεια προκειμένου στη συνέχεια να εκτελεστεί αποβίβαση στο Φαρμακονήσι.
Στις 02.17΄ π.μ. η φρεγάτα «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» ενημερώνει το ΓΕΝ: «Ο επικεφαλής της ομάδας των ΟΥΚ εκτιμά ότι, αν προσγειωθεί ελικόπτερο στο βράχο, ο αριθμός των αντρών είναι μικρός. Ζητάει ενισχύσεις. Προτείνει να αποβιβαστεί και η δεύτερη ομάδα».
Στις 02.50΄ π.μ. το ΓΕΝ απορρίπτει το αίτημα.
Στις 03.00΄ π.μ. φθάνουν οι πρώτες πληροφορίες στο Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων (ΕΘΚΕΠΙΧ) περί κατάληψης των Δυτικών Ιμίων από Τούρκους καταδρομείς.
Στις 03.15΄ π.μ. το ΓΕΝ γνωστοποιεί στη «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 ότι ίσως κάτι γίνεται στα Δυτικά Ίμια. Ζητά εξακρίβωση της κατάστασης και αναφορά.
Στις 03.16΄ π.μ. δίδεται εντολή από τον υφυπουργό Εθνικής Άμυνας στον Α/ΓΕΝ να σταλεί η δεύτερη διαθέσιμη τοπικά, επί της κανονιοφόρου «ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΣ» ομάδα επτά βατραχανθρώπων της ΜΥΚ στη συγκεκριμένη νησίδα. Το ΓΕΝ ζητά από τη «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 να διατάξει την κανονιοφόρο «ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΣ» P61 να αποβιβάσει άμεσα την ομάδα των βατραχανθρώπων στα Δυτικά Ίμια. Πράγματι, οι βατραχάνθρωποι κινούνται προς τα εκεί, αλλά καθυστερούν για λίγο προκειμένου να περάσουν πρώτα από τα Ανατολικά Ίμια για να πάρουν φορτισμένες μπαταρίες ασυρμάτων.
Αν αυτό δεν συνέβαινε, τότε Έλληνες και Τούρκοι θα βρισκόντουσαν πρόσωπο με πρόσωπο στο συγκεκριμένο νησάκι. Το ΓΕΝ ζητά επίσης αναφορά για την έναρξη και το πέρας της ενέργειας.
Στις 03.30΄ π.μ. το ΓΕΝ γνωστοποιεί στη «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 ότι υπάρχει πληροφορία περί ύπαρξης 30 περίπου ατόμων στα Δυτικά Ίμια.
Διατάζει την προσέγγιση της νησίδας από την κανονιοφόρο «ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΣ» P61 πρώτα για διενέργεια ελέγχου με τον προβολέα και στη συνέχεια για αποβίβαση των βατραχανθρώπων.
Στις 03.35΄ π.μ. η Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΕΥΠ) ενημερώνει τον πρωθυπουργό για δήλωση του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών περί αποβίβασης Τούρκων καταδρομέων στη Δυτική Ίμια.
Στις 03.36΄ η φρεγάτα «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 αναφέρει έναρξη επιβίβασης της ομάδας των βατραχανθρώπων στη βάρκα που κατέβασε η κανονιοφόρος «ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΣ» P61. Ανέφερε επίσης ότι η ενέργεια θα ολοκληρωνόταν σε 30 λεπτά.
Στις 03.38΄ π.μ. το ΓΕΝ ζητά από τη «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 άμεση αναφορά περί ύπαρξης τουρκικού πλοίου κρατημένου στα Δυτικά Ίμια. Ζητούνται άμεσα πληροφορίες περί ύπαρξης ή μη προσωπικού στο νησί.
Στις 03.42΄ π.μ. το ΓΕΝ ζητά την απογείωση του ελικοπτέρου της «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» για να ελέγξει την τυχόν ύπαρξη προσωπικού στη νησίδα πριν επιχειρηθεί η αποβίβαση των αντρών της ΜΥΚ.
Στις 04.00΄ π.μ. ο Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ επιβεβαιώνει την κατάληψη της βραχονησίδας, προκαλώντας σύγχυση στην ελληνική πλευρά. Παράλληλα διαβιβάζεται μέσω του ίδιου διαύλου τουρκικό τελεσίγραφο: Σε περίπτωση προσβολής των Τούρκων κομάντος, αυτό θα σήμαινε αυτομάτως ολοκληρωτικό πόλεμο.
Λόγω της απουσίας του ΚΥΣΕΑ από το ΕΘΚΕΠΙΧ οι τελευταίες ενέργειες έγιναν εν αγνοία του πρωθυπουργού. Είναι προφανές ότι θα μπορούσε να είχε ξεσπάσει σύγκρουση, ενώ ο κ. Σημίτης θα πίστευε ότι είχε τον έλεγχο της κατάστασης στα χέρια του. Άραγε τι θα είχε συμβεί εάν η Ελλάδα είχε προβεί στη συγκεκριμένη ενέργεια χάραξης «κόκκινης γραμμής» νωρίτερα; Προ της αποβίβασης των Τούρκων κομάντος είχε αποφασισθεί η αποβίβαση δυνάμεων της ΜΥΚ, που βρισκόντουσαν στην περιοχή επάνω στην κανονιοφόρο «ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΣ», στη Δυτική Ίμια.
Τότε διαπιστώθηκε πως οι μπαταρίες των ασυρμάτων που έφεραν οι Έλληνες βατραχάνθρωποι… απλώς δεν υπήρχαν, καθώς τις είχαν πάρει οι κομάντος που φύλαγαν την Ανατολική Ίμια. Ένα απλούστατο, όσο και τυχαίο περιστατικό, το οποίο μάλλον έπαιξε καταλυτικό ρόλο στις εξελίξεις…
Εάν είχαν αποβιβασθεί οι Έλληνες νωρίτερα, ίσως η τουρκική αποβίβαση να είχε αποτραπεί, ίσως να είχε αποκρουστεί από τους Έλληνες, ίσως όμως -εάν είχε στο μεταξύ προκύψει σύγκρουση και είχαν σκοτωθεί κομάντος της μιας ή της άλλης ή και από τις δύο πλευρές- να είχε ξεσπάσει σύγκρουση…
Ακολουθεί ένταση στο ΚΥΣΕΑ μεταξύ πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας, αλλά και μεταξύ των κυβερνητικών στελεχών για το χειρισμό. Μία ώρα αργότερα αποφασίζεται να γίνει αποδεκτή η «φόρμουλα απεμπλοκής» που πρότειναν οι Ηνωμένες Πολιτείες, με την αποχώρηση πολεμικών πλοίων, στρατιωτών και τέλος των σημαιών (no ships – no flags – no troops). Υπενθυμίζεται ότι η συγκεκριμένη φόρμουλα είχε αναφερθεί και στις 29 Ιανουαρίου, όταν οι Τούρκοι είχαν παραδώσει στον Έλληνα πρεσβευτή στην Άγκυρα ρηματική διακοίνωση.
Εγγυητής της διαδικασίας απεμπλοκής θα ήταν το State Department (Κρίστοφερ – Χόλμπρουκ), που μεσολαβούσε στην επικοινωνία μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
Οι συμμετέχοντες στη σύσκεψη δεν πείθονται για την ύπαρξη Τούρκων κομάντος στη Δυτική Ίμια. Πώς να πεισθούν αφού εκεί που βρισκόντουσαν δεν υπήρχε δυνατότητα άμεσης διασταύρωσης των πληροφοριών. Ως αποτέλεσμα ζητείται η διαπίστωση με φίλια μέσα του τι ακριβώς συμβαίνει…
Στις 04.25΄ π.μ. η «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 αναφέρει ότι έχει ήδη απογειώσει το ελικόπτερο της AB-212ASW «ΠΝ21» που αυτή τη στιγμή βρίσκεται πάνω από τη νησίδα και αναμένει την αναφορά των αποτελεσμάτων της αναγνώρισης από το πλήρωμά του.
Στις 04.26΄ π.μ. η ίδια φρεγάτα αναφέρει ότι το ελικόπτερο δεν έχει εντοπίσει ακόμη τίποτα.
Στις 04.28΄ π.μ. η φρεγάτα «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 αναφέρει ότι βρέχει στην περιοχή, η ορατότητα είναι χαμηλή και το ελικόπτερο προσπαθεί να εντοπίσει οτιδήποτε.
Στις 04.29΄ π.μ. το ΓΕΝ γνωστοποιεί στη φρεγάτα ότι ο ίδιος ο πρωθυπουργός αναμένει την άμεση ενημέρωσή του για τα αποτελέσματα της αναγνώρισης του ελικοπτέρου.
Στις 4.47΄ π.μ. η φρεγάτα «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 αναφέρει ότι το ελικόπτερο έχει μέχρι στιγμής εκτελέσει τέσσερις διελεύσεις πάνω από τη νησίδα σε ύψος 40-50 μέτρων, με αρνητικά αποτελέσματα εντοπισμού ατόμων.
Στις 04.50΄ π.μ. η φρεγάτα «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 αναφέρει ότι το ελικόπτερο εντόπισε άτομα πάνω στη Δυτική Ίμια και ότι πρόκειται για 10 περίπου Τούρκους καταδρομείς. Αμέσως μετά την επιβεβαίωση της παρουσίας Τούρκων στη νησίδα, ο Α/ΓΕΕΘΑ ναύαρχος Λυμπέρης εισηγήθηκε τρεις λύσεις στην πολιτική ηγεσία της χώρας.
Η πρώτη λύση αφορούσε τον άμεσο ναυτικό βομβαρδισμό της νησίδας, η δεύτερη προέβλεπε την προσβολή της από αέρος με το πρώτο φως, και η τρίτη την ανάληψη επιχείρησης ανακατάληψης με καταδρομείς. Ο πρωθυπουργός απέρριψε τις δύο πρώτες λύσεις και ζήτησε την άμεση ανάληψη ενέργειας αποβίβασης καταδρομέων στη νησίδα για σύλληψη των Τούρκων εντός 45 λεπτών.
Η τρίτη λύση που ζητήθηκε δείχνει το μέγεθος της άγνοιας για τέτοιας μορφής επιχειρήσεις. Είναι σίγουρο ότι σε μια τέτοια ενέργεια θα υπήρχαν νεκροί και τραυματίες.
Το ιδιαίτερα μικρό χρονικό περιθώριο που τέθηκε στον Α/ΓΕΕΘΑ απέρρεε από τις δεσμεύσεις της ελληνικής πλευράς προς την αμερικανική. Αυτό αποδεικνύει ότι ο κ. Σημίτης είχε συναίσθηση ότι το τουρκικό τετελεσμένο τον εξουδετέρωνε διαπραγματευτικά. Ο Α/ΓΕΕΘΑ ανέφερε ότι δεν μπορούσε να ολοκληρώσει τέτοια επιχείρηση στον τεθέντα ελάχιστο χρόνο.
Στις 05.02΄ π.μ. το ΓΕΝ διατάζει τη μη αποβίβαση των Ελλήνων βατραχανθρώπων.
Στις 05.04΄ π.μ. το ΓΕΝ διατάζει τη «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 να ειδοποιήσει το ελικόπτερο να επιστρέψει.
Στις 05.05΄ π.μ. η «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 αναφέρει ότι έχει απώλεια επικοινωνίας με το ελικόπτερο. Γνωστοποιεί ότι στην τελευταία επικοινωνία το ελικόπτερο ανέφερε κατάσταση έκτακτης ανάγκης («emergency») και βρισκόταν 1,5 μίλι βόρεια του σημείου ενδιαφέροντος.
Στις 05.40΄ π.μ. επιτυγχάνεται συμφωνία απεμπλοκής με τη διαμεσολάβηση του αμερικανικού παράγοντα και κοινή απόφαση για επαναφορά στην προηγούμενη της κρίσης κατάσταση («status quo ante»). Συμφωνήθηκε η αποχώρηση του συνόλου των ναυτικών μονάδων και των δύο χωρών από την επίμαχη περιοχή. Στη συμφωνία περιλήφθηκε επίσης και η απομάκρυνση της ελληνικής σημαίας από τη Δυτική Ίμια.
Στις 05.58΄ π.μ. το ΓΕΝ διαβιβάζει οδηγίες προς τη φρεγάτα «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 σε εφαρμογή των συμφωνηθέντων σε διπλωματικό επίπεδο. Δίδεται εντολή η κανονιοφόρος «ΠΥΡΠΟΛΗΤΗΣ» P61 να απομακρυνθεί τελευταία από την περιοχή αφού παραλάβει τους Έλληνες βατραχανθρώπους και τη σημαία από τη Δυτική Ίμια.
Στις 06.10΄ π.μ. σημειώνεται η έναρξη απομάκρυνσης των ναυτικών μονάδων από την περιοχή των Ιμίων. Η ελληνική πλευρά ισχυρίζεται ότι αποσύρει τη σημαία «για να την προστατέψει από τη βεβήλωση», ενώ ο Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ αναφέρει ότι η υποστολή αποτελεί μέρος της συμφωνίας απεμπλοκής.
Στις 07.12΄ π.μ. το ΓΕΝ ζητά από τον «ΠΥΡΠΟΛΗΤΗ» P61 να αρχίσει να επιβιβάζει τους βατραχανθρώπους. Ζητά επίσης επιβεβαίωση ότι οι τουρκικές ναυτικές μονάδες απομακρύνονται σταδιακά από την περιοχή.
Περί τις 08.00΄ το πρωί στην περιοχή δυτικά της Ικαρίας, και συγκεκριμένα από Ψαρά μέχρι δυτικά της Πάτμου, είχαν αναπτυχθεί οι τουρκικές φρεγάτες «TURGUT REIS» F241 τύπου MEKO-200 Track I και «AKDENIZ» F278 τύπου Knox και τα αντιτορπιλικά «YUCETEPE» D345 τύπου FRAM και «PIYALE PASA» D350 τύπου FRAM εξοπλισμένο με κατευθυνόμενα βλήματα επιφανείας-επιφανείας Harpoon. Όλα είχαν εξέλθει τις βραδινές ώρες της 30ής Ιανουαρίου από τα Στενά του Ελλήσποντου.
Λίγο πριν ξεκινήσει η διαδικασία απεμπλοκής λοιπόν, περίπου στις 05.00΄ τα ξημερώματα, το ελικόπτερο «ΠΝ21» της φρεγάτας «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 καταπίπτει στη θάλασσα, κατά τη διάρκεια αποστολής πάνω από τα Ίμια, σε μια προσπάθεια οριστικής επιβεβαίωσης της κατάληψης της δεύτερης αφύλακτης βραχονησίδας από τους Τούρκους κομάντος, όπως ζήτησε η πολιτική ηγεσία.
Αποτέλεσμα, ο θάνατος των τριών μελών του πληρώματος, του κυβερνήτη υποπλοίαρχου Χριστόδουλου Καραθανάση, του συγκυβερνήτη υποπλοίαρχου Παναγιώτη Βλαχάκου, και του χειριστή ραντάρ αρχικελευστή Έκτορα Γιαλοψού…
Η συναισθηματική φόρτιση των πληρωμάτων των παρακείμενων ελληνικών πολεμικών πλοίων, σε συνδυασμό με το τακτικό πλεονέκτημα που είχε πετύχει το Πολεμικό Ναυτικό και η στοχοποίηση του τουρκικού στόλου, έκαναν την κατάσταση να κρέμεται κυριολεκτικά από μία κλωστή…
Σύμφωνα με τους υπολογισμούς που έγιναν εκ των υστέρων, σε περίπτωση που ξεκινούσε σύγκρουση, η Τουρκία θα έχανε επτά φρεγάτες και η Ελλάδα δύο ως τρεις. Το είδος της απάντησης της τουρκικής ηγεσίας, κυρίως της στρατιωτικής, σε ένα τόσο βαρύ πλήγμα στο γόητρο των τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων δεν μπορεί να εκτιμηθεί εκ των υστέρων.
Ο ολοκληρωτικός πόλεμος δεν μπορεί να αποκλειστεί ως πιθανότητα, του οποίου το τελικό αποτέλεσμα δεν θα ήταν εύκολο να προβλεφθεί. Ούτε το χρονικό σημείο της νομοτελειακά βέβαιης παρέμβασης των Ηνωμένων Πολιτειών για τον περιορισμό του αντίκτυπου που θα είχε η σύγκρουση στη συνοχή της Ατλαντικής Συμμαχίας (ΝΑΤΟ) μπορεί να προσδιοριστεί. Ως μόνη βεβαιότητα προβάλλουν οι καταστροφές και στις δύο χώρες και οι μεγάλες ανθρώπινες εκατέρωθεν.
Ακολουθεί πολιτική θύελλα στο Ελληνικό Κοινοβούλιο, όπου το πρωί ήταν προγραμματισμένη η συζήτηση για την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης στη νέα κυβέρνηση.
Ο Έλληνας πρωθυπουργός από το βήμα της Βουλής ευχαρίστησε τους Αμερικανούς για τη διαμεσολάβησή τους, αναγνώρισε την τεράστια δυσκολία ελέγχου του χώρου του Αιγαίου και δήλωσε: «Η χώρα δεν έχει τη δύναμη που θα έπρεπε να έχει. Η εθνική ταπείνωση είναι η έλλειψη της δύναμης που έχουμε».
Η αξιωματική αντιπολίτευση αποχωρεί από την αίθουσα, ενώ χρησιμοποιούνται βαρύτατες εκφράσεις, κατηγορώντας τον Κώστα Σημίτη και την κυβέρνηση για «προδοσία». Σφοδρή αντιπαράθεση όμως έχει ξεσπάσει και στο εσωτερικό της κυβέρνησης…
Σε κάθε περίπτωση, η ομολογία του Έλληνα πρωθυπουργού από το βήμα της Βουλής περί έλλειψης της αναγκαίας δύναμης για επιβολή, και όχι μόνο για διεκδίκηση των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων, υπήρξε η πικρή επιβεβαίωση, με τον πλέον απόλυτο τρόπο, της αποτυχίας του δόγματος της αποτροπής από ελληνικής πλευράς. Αυτό που δεν είχε κατανοήσει επαρκώς ο κ. Σημίτης, και αρκετοί από τους πρωταγωνιστές της κρίσης, είναι ότι η έννοια της αποτροπής είναι συνολικότερη και συμπεριλαμβάνει όλα τα στοιχεία της εθνικής ισχύος. Μεταξύ αυτών είναι και η συμπεριφορά της πολιτικής ηγεσίας ως ο φυσικός ηγέτης των Ενόπλων Δυνάμεων.
Κυριακή-∆ευτέρα, 4-5 Φεβρουαρίου 1996
Επανερχόμενη στο ζήτημα, η τουρκική πλευρά εξέφρασε επίσημα, με ανακοινώσεις της, την άποψη ότι «η υπογραφείσα την 28.12.1932 Συμφωνία μεταξύ Τουρκίας και Ιταλίας δεν είναι Συνθήκη, εφόσον δεν είχε συζητηθεί στην Τουρκική Εθνοσυνέλευση, ούτε είχε επικυρωθεί, αλλά είναι ένα πρακτικό συνεδρίασης αξιωματούχων κατωτέρου επιπέδου των δύο χωρών, το οποίο δεν δεσμεύει νομικά την Τουρκία. Εφόσον λοιπόν δεν υπάρχει κάποια συμφωνία, το Αιγαίο εισέρχεται σε μια φάση αλλαγής. Στο Αιγαίο υπάρχουν 3.000 αμφισβητήσιμα βράχια, νησίδες, ακόμη και νησιά, των οποίων η Τουρκία εξετάζει διεξοδικά την κατάσταση βάσει κάθε Συνθήκης».
Τρίτη, 6 Φεβρουαρίου 1996
Αντικρούοντας την τουρκική άποψη, το ιταλικό υπουργείο Εξωτερικών δήλωσε ότι «n ιταλοτουρκική συμφωνία του 1932 είναι έγκυρη και παραμένει σε ισχύ».
Πέµπτη, 15 Φεβρουαρίου 1996
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με ψήφισμά του θεώρησε τις τουρκικές ενέργειες ως «παραβίαση εκ μέρους της Τουρκίας των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας» και επεσήμανε ότι «η βραχονησίδα Ίμια ανήκει στο νησιωτικό σύμπλεγμα της Δωδεκανήσου, με βάση τη Συνθήκη της Λωζάννης του 1923, το Πρωτόκολλο Ιταλίας-Τουρκίας του 1932 και τη Συνθήκη των Παρισίων του 1947, καθώς ακόμη και τους τουρκικούς γεωγραφικούς χάρτες της δεκαετίας του 1960, όπου το εν λόγω νησιωτικό σύμπλεγμα εμφανίζεται ως τμήμα της ελληνικής επικράτειας».
Όμως κανείς δεν πηγαίνει στα Ίμια για να τοποθετήσει την ελληνική Σημαία.
