Τουρκία
Τις εξελίξεις στην Τουρκία ανέλυσε ο καθηγητής στο Τμήμα Υποθέσεων Εθνικής Ασφαλείας της Σχολής Μεταπτυχιακών (Naval Postgraduate School) του αμερικανικού Πολεμικού Ναυτικού και συγγραφέας σειράς βιβλίων για την Τουρκία, Ράιαν Τζιντζέρας, στην εφημερίδα το «Έθνος».
Βλέπετε την Τουρκία να γίνεται περισσότερο μαξιμαλιστική και επιθετική στις διεκδικήσεις της έναντι της Ελλάδας;
Ναι. Νομίζω ότι υπάρχουν πολλοί παράγοντες που συμβάλλουν σε αυτό. Πρόκειται για μια «συνταγή» που μέχρι στιγμής αντιμετωπίζεται ως επιτυχημένη. Είναι αρκετά σαφές, επίσης, ότι για ένα μεγάλο κομμάτι της τουρκικής κοινωνίας αυτή η δυναμικότητα λειτουργεί και ως πηγή ικανοποίησης. To AKP του Ερντογάν βασίζεται στους εθνικιστές (MHP) για να κρατηθεί στην εξουσία. Οι εθνικιστές διαθέτουν ισχυρές βάσεις στα μέσα ενημέρωσης και αντιπροσωπεύουν ένα μάλλον δυναμικό κομμάτι του τουρκικού εκλογικού σώματος. Πρέπει να λάβει κανείς υπόψη του και το γεγονός ότι το τουρκικό Ναυτικό βρίσκεται εν μέσω μιας διαδικασίας διεύρυνσης και εκσυγχρονισμού. Ο στόλος μεγαλώνει. Η Τουρκία αυτοπροβάλλεται ως κυρίαρχη ναυτική δύναμη (naval actor) στην περιοχή.
Μια και αναφερθήκατε στο Ναυτικό, θα λέγατε ότι το δόγμα της καλούμενης «Γαλάζιας Πατρίδας» είναι κάτι που έχει έρθει για να μείνει, ανεξάρτητα από τις πολιτικές εξελίξεις στη γείτονα;
Νομίζω ότι μακροπρόθεσμα θα συνεχίσουμε να βλέπουμε κάποια μορφή επανάληψης αυτής της πολιτικής. Οχι μόνο για τους λόγους που προανέφερα. Η περιοχή βρίσκεται στο μέσο μιας περιόδου αναδιάταξης. Ακόμη και αν υπάρξει ένας ριζικός επαναπροσανατολισμός της τουρκικής κυβερνητικής πολιτικής, νομίζω ότι θα συνεχίσουμε να βλέπουμε μια πιο ενεργή τουρκική παρουσία στην Ανατολική Μεσόγειο.
Χαρακτηρίσατε την τουρκική στάση «επιτυχημένη»…
Οι εξελίξεις στη Λιβύη ικανοποιούν τις προσδοκίες της τουρκικής πλευράς. Η Αγκυρα έχει επενδύσει σχετικά λίγα (κυρίως μισθοφόρους και οχήματα) για να εξασφαλίσει αυτήν τη συμφωνία με την Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας (GNA) της Λιβύης που όχι μόνο έχει επιβιώσει, αλλά φαίνεται και να ανακάμπτει. Και η τουρκική δραστηριότητα στον θαλάσσιο τομέα, με τα ενεργά πλωτά γεωτρύπανα, δεν έχει επιφέρει προς το παρόν αρνητικές επιπτώσεις για την Τουρκία. Η Τουρκία έχει στείλει ένα πολύ ηχηρό μήνυμα για το τι θέλει να κάνει. Μέχρι στιγμής, ωστόσο, δεν έχει υπάρξει καμία σοβαρή αντίδραση (pushback) από άλλες γειτονικές χώρες, την ΕΕ ή τις ΗΠΑ.
Πιστεύετε ότι υπάρχουν πρακτικά τα περιθώρια για μια πιο ουσιαστική αντίδραση στις τουρκικές κινήσεις;
Δεν φαίνεται προς το παρόν το συγκεκριμένο θέμα να έχει αποτελέσει ζήτημα υψίστης σημασίας για την ΕΕ. Επιπλέον, η ΕΕ δεν έχει ιδιαίτερα ισχυρό ιστορικό όσον αφορά στην ικανότητά της να αποτρέπει κακές συμπεριφορές. Δεν είμαι σίγουρος εάν αυτό σχετίζεται με τις πολιτικές της ΕΕ ή με την έλλειψη μέσων αποτροπής. Μεγάλες χώρες της Ευρώπης εμφανίζονται διχασμένες απέναντι στην Τουρκία. Η Ιταλία δεν φαίνεται να έχει αντιδράσει τόσο όσο άλλοι αναφορικά με τη συμπεριφορά της Τουρκίας στη Λιβύη. Η Γερμανία έχει υπάρξει σχετικά σιωπηλή ως προς αυτό το ζήτημα, ειδικά εάν συγκριθεί με τη Γαλλία που είναι πολύ πιο δυναμική. Το πραγματικό ερώτημα έχει όμως να κάνει με τα μέσα. Τι μέσα έχουν η Γερμανία και η ΕΕ για να αποτρέψουν την Τουρκία; Νομίζω ότι υπάρχει ένας βαθμός αβεβαιότητας ως προς αυτό. Η τρέχουσα αμερικανική κυβέρνηση έχει επίσης υπάρξει ασυνεπής ως προς το τι πραγματικά θέλει γενικώς στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
Πρέπει να παίρνουμε τις τουρκικές απειλές και διεκδικήσεις τοις μετρητοίς; Μήπως αποτελούν ένα εκβιαστικό χαρτί προκειμένου η Τουρκία να μπορέσει να εξασφαλίσει περισσότερα στο μέτωπο των διαπραγματεύσεων;
Το ένα δεν αναιρεί το άλλο. Οι τουρκικές διεκδικήσεις νομίζω ότι θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται ως πραγματικές και να λαμβάνονται πολύ σοβαρά υπόψη. Η Αγκυρα αντιλαμβάνεται την Ελλάδα όπως και την υπόλοιπη Ευρώπη ως κάπως απρόθυμες να αναλάβουν ρίσκα (risk-averse) όταν πρόκειται να αντιμετωπίσουν την Τουρκία. Κανείς δεν θέλει να διακινδυνεύσει μια στρατιωτική αντιπαράθεση με την Τουρκία και η Τουρκία το χρησιμοποιεί αυτό προς όφελός της, ειδικά ό,τι πρόκειται για τις διεκδικήσεις της στη θάλασσα είτε έξω από τις ακτές της Κύπρου είτε έξω από τις ακτές της Κρήτης. Θα έπρεπε σε κάποιο σημείο να γίνει μια πολύ πιο συντονισμένη προσπάθεια αποτροπής της Τουρκίας. Είναι πιθανό η Τουρκία να θελήσει να διαπραγματευτεί, αλλά προς το παρόν δεν έχει αναγκαστεί να κάνει κάτι τέτοιο.
Αποτελεί πλέον η επίλυση της λιβυκής κρίσης προϋπόθεση και για τη διευθέτηση συνολικά των θεμάτων που έχουν να κάνουν με τις θαλάσσιες οριοθετήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο;
Το ενδιαφέρον με αυτήν την υπόθεση είναι ότι η Τουρκία πιστεύει πως μπορεί να επιλύσει το ζήτημα των θαλάσσιων συνόρων με μια σειρά από διμερείς συμφωνίες και όχι κατά τρόπο πολυμερή. Το πρόβλημα με αυτές τις συμφωνίες είναι ότι είναι τόσο ισχυρές όσο το πιο αδύναμο από τα μέρη τους. Πολλά πρόκειται να εξαρτηθούν και από το πώς θα δει η Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας (GNA) το μέλλον της, ενώ είναι ακόμη πολύ νωρίς για να ξεγράψουμε και τον παράγοντα Χάφταρ. Αυτό (σ.σ.: το τουρκολιβυκό μνημόνιο) λειτουργεί περισσότερο ως νομικό φύλλο συκής για την Τουρκία. Η Αγκυρα πιστεύει ότι δεν μπορεί να δικαιολογήσει τις τουρκικές διεκδικήσεις χωρίς κάποιου είδους νομικό πλαίσιο. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, η νομιμότητα αυτού είναι ισχνή (paper-thin) και ιδιαίτερα επιρρεπής σε πολιτικές παρεμβάσεις διαφόρων ειδών, είτε πρόκειται για τα αποτελέσματα του εμφυλίου πολέμου είτε για ξένες πιέσεις.
Θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι κόμματα όπως είναι το MHP και το VATAN έχουν σήμερα μεγαλύτερη επιρροή στις πολιτικές εξελίξεις στην Τουρκία από όσο θα έπρεπε βάσει των ποσοστών τους;
Η σύντομη απάντηση στην ερώτηση είναι “ναι”. Πρόκειται, ωστόσο, για κόμματα πολύ διαφορετικά μεταξύ τους. Το MHP είναι σε πολύ πιο ισχυρή θέση από ό,τι το VATAN. Χωρίς την ανοιχτή υποστήριξη του MHP, ο Ερντογάν θα βρισκόταν σε εκλογικούς μπελάδες. Τόσο το MHP όσο και το VATAN παρουσιάζονται ως κεμαλικά, ωστόσο το MHP έχει δείξει ότι αισθάνεται πιο άνετα δίπλα στα μουσουλμανικά εθνικιστικά στοιχεία του AKP, σε αντίθεση με το VATAN που επιλέγει να διαχωρίζει την τουρκική εθνική ταυτότητα από το ισλάμ. Το VATAN είναι πολύ πιο μικρό κόμμα. Δεν έχει πραγματική δύναμη εκλογικά.
Λέγεται, ωστόσο, πως υπάρχουν ένθερμοι υποστηρικτές του Ντογού Περιντσέκ και του VATAN εντός του στρατιωτικού κατεστημένου. Λέγεται, επίσης, ότι η κυβέρνηση Ερντογάν έχει καταλήξει σε κάποιου είδους πολιτική συμφωνία με το VATAN, αποδεχόμενη έτσι την παρουσία ανθρώπων που είναι κοντά στο VATAN εις βάρος άλλων ομάδων εντός του τουρκικού στρατού, κυρίως ως μέσο εξουδετέρωσης αυτού που η ίδια βλέπει ως επιρροή των γκιουλενιστών εντός του στρατεύματος. Το πρόσφατο σκάνδαλο με τη μετάθεση και εν συνεχεία παραίτηση του Τζιχάτ Γιαϊτζί νομίζω ότι αποκαλύπτει πως υπάρχει κάποιου είδους συμφωνία ανάμεσα στο VATAN και στην κυβέρνηση, χωρίς όμως αυτό απαραιτήτως να σημαίνει ότι το VATAN έχει πραγματική επιρροή πάνω στην κυβέρνηση. Κάποιος θα μπορούσε να δει την παραίτηση του Γιαϊτζί σε έναν βαθμό και ως μια προσπάθεια να περιοριστεί η επιρροή του VATAN.
Το HDP θα καταφέρει να πάρει μέρος στις επόμενες εκλογές; Δεκάδες από τους δημοκρατικά εκλεγμένους δημάρχους του φιλοκουρδικού Κόμματος έχουν διωχθεί ως «τρομοκράτες», ενώ παράλληλα υπάρχουν και φωνές που ζητούν αυτό να τεθεί εκτός νόμου
Το ίδιο το κόμμα ίσως επιβιώσει. Ο Ερντογάν θέλει να έχει ένα κόμμα εκεί για να χτυπά. Όσο εκείνο συνεχίζει να υπάρχει, αυτός θα μπορεί να το στοχοποιεί ως «κόμμα τρομοκρατών» πράγμα χρήσιμο για τον ίδιο. Το HDP ωστόσο εκπροσωπεί ένα αρκετά μεγάλο μέρος του τουρκικού πληθυσμού που έχει μάλιστα συνασπιστεί και κατά τρόπο ισχυρό όπως αποκάλυψαν και οι εκλογές του Ιουνίου του 2019 στην Κωνσταντινούπολη. Χωρίς την υποστήριξη των Κούρδων, ο Ιμάμογλου δεν θα είχε κερδίσει τις εκλογές. Ακόμη και αν το HDP σταματήσει κάποια στιγμή να υπάρχει, θα υπάρξει ένα άλλο μπλοκ που θα το διαδεχτεί.
