Τεχνολογία
Τα 21 δισ. δολάρια τον χρόνο αγγίζει ο τζίρος των διαφημίσεων που απευθύνονται στοχευμένα σε συγκεκριμένους ανθρώπους βάσει του εντοπισμού τους. Αυτό και μόνο το στοιχείο δείχνει το τρομακτικό μέγεθος των οικονομικών συμφερόντων που διακυβεύονται, την κολοσσιαία δύναμη μιας κυριολεκτικά οικουμενικής αγοράς. Αλλά ακόμη και αυτά τα 21 δισ. δολάρια, μαζί με τις εκατοντάδες εφαρμογές (apps) για smartphone που προδίδουν το στίγμα και τις κινήσεις του χρήστη, είναι απλώς ένα επιμέρους σύμπτωμα.
Το γενικότερο ανησυχητικό φαινόμενο στον κόσμο της ψηφιακής τεχνολογίας, το οποίο εξαπλώνεται με απρόβλεπτες επιπτώσεις, είναι το λεγόμενο «χακάρισμα του ανθρώπινου εγκεφάλου». Ο εφιάλτης που θυμίζει, κατά το κλισέ, τη δυστοπία του κατά Τζορτζ Οργουελ «1984» με τον πανεπόπτη Μεγάλο Αδελφό κ.λπ. δεν σταματά μόνο στη διαρκή παρακολούθηση των ανθρώπων από τις μηχανές. Καθημερινά, παντού στην υφήλιο, ένας άνθρωπος ελέγχεται για το πού είναι και πού πηγαίνει περί τις 15.000 φορές κατά τη διάρκεια του 24ώρου. Αυτό όμως είναι μόνο η αρχή. Η ψηφιακή εισβολή των υπολογιστών στον ανθρώπινο οργανισμό βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη.
Και ιδού ένα απτό, σχετικά αθώο και αβλαβές παράδειγμα: στην πλατφόρμα YouTube, την πιο δημοφιλή και αχανή βιντεοθήκη στον πλανήτη, ένα αθέατο μηχάνημα-παντογνώστης γνωρίζει τα ενδιαφέροντα του θεατή. Γι’ αυτό και του προτείνει βίντεο με παραπλήσιο περιεχόμενο, τα οποία και εμφανίζονται σε μια ατέρμονη ακολουθία στη δεξιά στήλη της οθόνης. Ο στόχος είναι, φυσικά, το να παραταθεί κατά το μέγιστο δυνατό διάστημα η παραμονή του θεατή στη σελίδα. Περισσότερος χρόνος σημαίνει περισσότερες προβολές διαφημίσεων, περισσότερα κέρδη κ.ο.κ.
Οι αλγόριθμοι, δηλαδή οι μαθηματικές «σκεπτόμενες μηχανές», του YouTube έχουν τελειοποιηθεί μέσα από την καταγραφή των προτιμήσεων που εκδηλώνουν περίπου 2 δισεκατομμύρια άνθρωποι. Ερευνες έχουν δείξει ότι το 70% των επισκεπτών του YouTube παρακολουθεί τα βίντεο που συστήνει αυτόματα το ίδιο το σύστημα της πλατφόρμας βάσει του ιστορικού θέασης κάθε χρήστη.
Το… χάζεμα στο YouTube διαρκεί μία ώρα κατά μέσον όρο. Συνεπώς, σχεδόν 1,5 δισεκατομμύριο άνθρωποι καθημερινά ξοδεύουν μία ώρα από τη ζωή τους καταναλώνοντας το περιεχόμενο που τους προσφέρει έτοιμο ένας πανίσχυρος, τελευταίες τεχνολογίας υπολογιστής. Η τεχνητή νοημοσύνη, η δυνατότητα αστραπιαίας επεξεργασίας των big data, ήτοι δεδομένων σε ποσότητες ασύλληπτου όγκου, είναι αυτή που στρώνει τον δρόμο προς το χακάρισμα του ανθρώπινου εγκεφάλου.
Υπάρχουν όμως και πιο δυναμικές μέθοδοι. Οπως η υπερμεγέθυνση των ανθρώπινων χαρακτηριστικών με ένα όργανο το οποίο ονομάζεται Eulerian Video (βίντεο του Οϊλερ): σαν μακρινός συγγενής των συστημάτων ασφαλείας βάσει σωματομετρικών χαρακτηριστικών που έχουν εγκατασταθεί σε πολλά σύγχρονα αεροδρόμια ανά τον κόσμο, η κάμερα Euler εστιάζει στο πρόσωπο κάποιου εν είδει μικροσκοπίου.
Η κάμερα συνδέεται με έναν υπερυπολογιστή ο οποίος ανιχνεύει, καταγράφει και ψηφιοποιεί τον ανεπαίσθητο παλμό του αίματος που κυκλοφορεί στα αγγεία του προσώπου. Αθέατες για τον ανθρώπινο οφθαλμό όχι όμως και από τον super computer, οι σφύξεις αυτές προδίδουν τον ρυθμό λειτουργίας της καρδιάς. Ετσι συνάγεται το επίπεδο του στρες τη δεδομένη στιγμή, όταν, για παράδειγμα, ο εξεταζόμενος καλείται να απαντήσει σε ένα ερώτημα που τον φέρνει σε δύσκολη θέση. Τα υπερμεγεθυμένα Eulerian Videos είναι πολύ κοντά στο χακάρισμα του ανθρώπινου νου. Και, πολύ πιθανόν, να προορίζονται ή και να χρησιμοποιούνται ήδη -πειραματικά, έστω- αντί των ανιχνευτών ψεύδους.
Παρόμοιες συσκευές παρατηρούν τις μεταβολές στους οφθαλμούς και μπορούν να συμπεράνουν με εκπληκτική ακρίβεια αν κάποιος δυσκολεύεται ή έχει άνεση στην κατανόηση εννοιών που παρουσιάζονται προφορικά. Αναπόφευκτα φαντάζεται κάποιος τη σχολική τάξη του αύριο, όπου ο καθηγητής θα είναι διαρκώς ενήμερος για το αν οι μαθητές καταλαβαίνουν και τον παρακολουθούν ή έχουν παραιτηθεί από κάθε προσπάθεια και απλώς παριστάνουν ότι προσέχουν. Η συστολή-διαστολή της κόρης των οφθαλμών τους θα προδίδει την αντιληπτική τους κατάσταση στις κάμερες.
Το χάκινγκ στον ανθρώπινο εγκέφαλο μπορεί να γίνει σε κάθε τομέα, ακόμη και στην υψηλή πολιτική. Εστω, για παράδειγμα, ότι διαπραγματεύονται δύο ηγέτες κατ’ ιδίαν. Εστω ότι ο ένας ενημερώνεται μέσω ενδοσυνεννόησης για την εικόνα που παρουσιάζει στη μεγέθυνση του Eulerian Video ο αντίπαλός του. Τότε οι διπλωματικές μπλόφες, τα ψέματα, οι παρελκυστικές κινήσεις κ.λπ. θα έμοιαζαν με ανοιχτό βιβλίο για εκείνον που θα είχε στη διάθεσή του τα κρυφά δεδομένα.
Το τηλέφωνο-πληροφοριοδότης
Εσχάτως η συζήτηση γύρω από το ζήτημα της κρυφής λεηλασίας των προσωπικών δεδομένων αλλά και το εάν υπάρχει τρόπος να ξεφύγει κάποιος από την ασύμμετρη ψηφιακή απειλή αναζωπυρώθηκε εξαιτίας μιας αποκάλυψης που σόκαρε – αν και δεν έφερε στην επιφάνεια κάτι εντελώς καινούριο: Μέσα σε κάθε smartphone υπάρχουν εφαρμογές-πληροφοριοδότες. Δίνουν διαρκώς αναφορά για το στίγμα της συσκευής και του χρήστη της. Οι πληροφορίες αυτές είναι αξιοποιήσιμες και εμπορεύσιμες, καθώς συνθέτουν το ραντάρ για τη στοχευμένη, εξατομικευμένη διαφήμιση. Αυτό επιβεβαίωσε μεγάλη αμερικανική εφημερίδα με έρευνά της σε συνεργασία με εταιρείες διαμοίρασης γεωγραφικού στίγματος χρηστών μέσω Ιντερνετ.
Μια ομάδα συντακτών παρακολούθησε βήμα προς βήμα τις κινήσεις μιας συγκεκριμένης γυναίκας, καθηγήτριας Μαθηματικών στη Νέα Υόρκη, η οποία συναίνεσε, εις το όνομα του κοινού καλού, στην ανοιχτή δημοσιοποίηση των στοιχείων της. Συμπεριλαμβανομένου και του ότι επισκεπτόταν τακτικά έναν πρώην ερωτικό της σύντροφο. Σε διάστημα τεσσάρων μηνών το στίγμα της καταγράφηκε περίπου 9.000 φορές, δηλαδή κατά μέσον όρο ανά 21 λεπτά.
Υστερα από μια συστηματική ερευνητική επιχείρηση και επεξεργασία στοιχείων επί πέντε μήνες, οι ρεπόρτερ κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τελικά είναι εξαιρετικά εύκολο να παρακολουθείς κάποιον αν έχεις την πρόσβαση που διαθέτουν οι διαχειριστές ορισμένων εφαρμογών, αλλά και οι «έμποροι» των δεδομένων. Αρκεί ο χρήστης να έχει μαζί του το κινητό του τηλέφωνο με ενεργοποιημένη τη δυνατότητα εντοπισμού.
Στο ψηφιακό σύμπαν υπάρχουν εταιρείες που είναι σε θέση να γνωρίζουν, με ακρίβεια δευτερολέπτου και εκατοστών τις διαδρομές που ακολουθεί κάθε χρήστης ως άτομο, το πόσο συχνά καλεί ταξί ή επισκέπτεται κάποια διεύθυνση, όπως χώρο εργασίας, γιατρό, διατροφολόγο, γυμναστήριο, ινστιτούτο αισθητικής, την κατοικία ενός, φίλου, εραστή -νομίμου ή όχι – κ.λπ. Ακόμη και εάν λέει ψέματα πως είναι, π.χ., σε αυστηρή δίαιτα, το τηλέφωνό του «καρφώνει» ότι κάθε βράδυ κάνει επιδρομές σε ταχυφαγεία. Εξ ου και αναφύονται διαρκώς καινούριες εφαρμογές για την πρόγνωση του καιρού, τη ροή της κυκλοφορίας στους δρόμους, την πλοήγηση, τη διαθεσιμότητα ειδών πρώτης ανάγκης (φάρμακα, καύσιμα κ.ά.), τις γνωριμίες, την κλήση ταξί κ.λπ.
Ομως, αυτού του είδους οι εφαρμογές, προκειμένου να παράσχουν πληροφορίες μέγιστης ακρίβειας, εξ ορισμού πρέπει να είναι διαρκώς γεωγραφικώς ενήμερες. Σήμερα οι εφαρμογές για smartphone που λειτουργούν σε περιβάλλον Android είναι πάνω από 1.200 και άλλες 200 ειδικά για iPhone.
Η στενή παρακολούθηση των κινήσεων αμέτρητων χρηστών είναι ένα απέραντο χρυσωρυχείο για τους επιχειρηματίες που εποφθαλμιούν τα κέρδη από μια γη της επαγγελίας – και της αδιακρισίας στην πλέον αδυσώπητη μορφή της. Σήμερα υπάρχουν τουλάχιστον 75 μεγάλες εταιρείες που εμπορεύονται τα γεωγραφικά δεδομένα, μαζί με όλα τα συμπαρομαρτούντα προσωπικά στοιχεία εκατομμυρίων ανύποπτων χρηστών.
App-ασφάλιση
Ο οργανισμός AppCensus προσκαλεί οποιονδήποτε χρήστη του Διαδικτύου στον ιστότοπό του ώστε να πληροφορηθεί περί «του κόστους που έχουν οι δήθεν δωρεάν εφαρμογές εις βάρος των ευαίσθητων προσωπικών σας στοιχείων». Η AppCensus τηρεί και εμπλουτίζει διαρκώς μια βάση δεδομένων με όλα τα apps που μοιράζονται τα στοιχεία των χρηστών τους με τρίτους, κυρίως για εμπορικούς λόγους. Στο συγκεκριμένο site υπάρχουν αναλυτικά στοιχεία σχετικά με τη συμπεριφορά κάθε εφαρμογής, το είδος των δεδομένων που δημοσιοποιεί, με ποιες εταιρείες συνεργάζεται (δηλαδή πουλάει τις πληροφορίες) κ.λπ.
Οι υπεύθυνοι ανάπτυξης των περισσότερων apps ισχυρίζονται στερεοτυπικά ότι δεν αποκαλύπτουν στοιχεία ταυτότητας των ατόμων ή των συσκευών τους. Το πράγμα γίνεται πιο περίπλοκο για τους παντοδύναμους γίγαντες του Διαδικτύου, όπως την Google, την Amazon και το Facebook. Παρά τις μομφές, την καχυποψία αλλά και τα κατά καιρούς σκάνδαλα διαρροής προσωπικών δεδομένων, οι κολοσσοί απορρίπτουν οποιαδήποτε υπόνοια ότι μετέρχονται αθέμιτα μέσα, παραβιάζοντας το ιδιωτικό απόρρητο των χρηστών τους. Ισχυρίζονται ότι επεξεργάζονται μόνο ανώνυμα στοιχεία – αν και η προαναφερθείσα δημοσιογραφική έρευνα απέδειξε ότι αυτά τα ανώνυμα δεδομένα εύκολα συμπληρώνονται και ταυτοποιούνται από κάποιον επιτήδειο.
Διότι αν τίθεται υπό παρακολούθηση μια συσκευή η οποία φαίνεται να μετακινείται καθημερινά ανάμεσα σε μια μονοκατοικία και σε μια διεύθυνση γραφείου ή εταιρείας, ο χρήστης δεν μπορεί παρά να είναι ένας και μόνο. Παρ’ όλα αυτά, το Facebook λόγου χάρη κατοχυρώνει από καιρού εις καιρόν ευρεσιτεχνίες που παραπέμπουν στο tracking ή την παρακολούθηση χρηστών, όπως το Offline Trajectories («Δρομολόγια εκτός σύνδεσης»).
Γι’ αυτές τις πατέντες η σταθερή επωδός εκ μέρους του Facebook είναι ότι «κατοχυρώνουμε πολλά, αλλά δεν τα χρησιμοποιούμε όλα».
Πάντως, ύστερα από τον σάλο με τη Νεοϋορκέζα μαθηματικό υπήρξε πλημμυρίδα δημοσιευμάτων σε έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ υπό μορφή οδηγού αυτοπροστασίας από το tracking. Παρέχονται αναλυτικές οδηγίες για την απενεργοποίηση του ηλεκτρονικού ίχνους εντοπισμού, τη διαγραφή του ιστορικού από τους προορισμούς που έχουν ήδη καταγραφεί, τον περιορισμό της πρόσβασης που έχει κάθε εφαρμογή στο γεωγραφικό στίγμα κ.ά.
Ωστόσο, στη συντριπτική τους πλειονότητα οι ειδικοί επί της αυτοπροστασίας καταλήγουν στο αμήχανο συμπέρασμα ότι ο γεωεντοπισμός είναι σχεδόν σύμφυτος με τη λειτουργία βασικών εφαρμογών, ώστε στην πράξη μόνο οι σχολαστικοί θα μπουν τελικά στον κόπο της ενεργοποίησης-απενεργοποίησης. Ιδιαίτερα εφόσον οι παράμετροι κάθε εφαρμογής συνήθως είναι βαθιά θαμμένες στα κείμενα για τη συγκατάθεση του χρήστη, στα ψιλά γράμματα που ποτέ κανείς δεν διαβάζει.
