Deja Vu: H μυστήρια διεργασία του εγκεφάλου μας ίσως έχει τελικά εξήγηση

Είχατε ποτέ αυτή την περίεργη αίσθηση ότι έχετε βιώσει την ίδια ακριβώς κατάσταση στο παρελθόν, παρόλο που αυτό είναι αδύνατο; Μάλλον τώρα εξηγείται.

Ακόμη και οι πιο ορθολογικοί από εμάς το έχουν βιώσει: συνομιλείτε με τους φίλους σας ή πάτε σε ένα μέρος που δεν έχετε επισκεφτεί ποτέ ξανά στο παρελθόν, όταν, ξαφνικά, έχετε ένα αίσθημα πως αυτό που συμβαίνει μπροστά σας εκείνη τη στιγμή το έχετε ξαναζήσει.

Αυτό λέγεται Deja Vu και σας αφήνει κάθε φορά να αναρωτιέστε αν για λίγα δευτερόλεπτα… προβλέψατε το μέλλον! Αλλά δεν μπορείτε να προσδιορίσετε ακριβώς το τι συνέβη εκείνη τη στιγμή και τι είδους “προαίσθημα” ήταν αυτό.

Το Deja Vu είναι γαλλική λέξη που σημαίνει κυριολεκτικά “έχω ήδη δει” και υπολογίζεται ότι συμβαίνει στο 60-70% των ανθρώπων, συνήθως μεταξύ των ηλικιών 15 και 25.

Το γεγονός ότι το εμφανίζεται τόσο τυχαία και γρήγορα, και σε άτομα χωρίς κάποια ιατρική πάθηση, καθιστά δύσκολη τη μελέτη του φαινομένου. Κάποιοι ψυχαναλυτές το αποδίδουν σε “ευσεβείς πόθους”, ενώ άλλοι ψυχίατροι αναφέρουν ότι οφείλεται σε κάποια “αναντιστοιχία” στον εγκέφαλο που μας κάνει να μπερδεύουμε το παρόν με το παρελθόν. Ακόμα η επιστήμη της παραψυχολογίας έχει ασχοληθεί με το Deja Vu, λέγοντας ότι σχετίζεται με την εμπειρία προηγούμενων ζωών.

Στις αρχές αυτής της χιλιετίας, ένας επιστήμονας με το όνομα Άλαν Μπράουν αποφάσισε να κάνει μια ανασκόπηση όλων όσων είχαν γράψει οι ερευνητές για το déjà vu μέχρι εκείνο το σημείο. Πολλά από αυτά που μπορούσε να βρει είχαν μια υπερφυσική διάσταση και σχετίζονταν με προηγούμενες ζωές ή ψυχικές ικανότητες. Βρήκε όμως επίσης τακτικές μελέτες ατόμων με εμπειρίες déjà vu και συγκέντρωσε μερικά βασικά ευρήματα σχετικά με το φαινόμενο.

Για παράδειγμα, ο Brown διαπίστωσε ότι περίπου τα 2/3 των ανθρώπων έχουν βιώσει déjà vu κάποια στιγμή στη ζωή τους και προσδιόρισε ότι η πιο κοινή εμπειρία του déjà vu είναι μια σκηνή ή μια τοποθεσία και η αμέσως επόμενη μια συζήτηση.

Ανέφερε επίσης και κάποιους υπαινιγμούς που εντόπισε μέσα σε ενός αιώνα ιατρική βιβλιογραφία, για πιθανή συσχέτιση του déjà vu με ορισμένους τύπους επιληπτικής δραστηριότητας.

Η ανασκόπηση του Brown χρησίμευσε ως καταλύτης για τους επιστήμονες που έσπευσαν να σχεδιάσουν πειράματα για τη διερεύνηση του déjà vu, όπως η ερευνητική ομάδα της Καθηγήτριας Γνωσιακής Ψυχολογίας στο Colorado State University, Anny Cleary που άρχισε να διεξάγει πειράματα με στόχο τον έλεγχο υποθέσεων σχετικά με πιθανούς μηχανισμούς του déjà vu.

Η καθηγήτρια ερεύνησε μια υπόθεση σχεδόν αιώνων, σύμφωνα με την οποία το déjà vu μπορεί να συμβεί όταν υπάρχει μια χωρική ομοιότητα μεταξύ μιας τρέχουσας σκηνής και μιας σκηνής που δεν ανακαλείται στη μνήμη μας. Οι ψυχολόγοι το ονόμασαν αυτό υπόθεση της οικειότητας Gestalt.

Για παράδειγμα, φανταστείτε ότι περνάτε τον σταθμό νοσηλείας σε μια νοσοκομειακή μονάδα για να επισκεφτείτε έναν άρρωστο φίλο. Αν και δεν έχετε ξαναπάει σε αυτό το νοσοκομείο νιώθετε εντυπωσιασμένοι με την αίσθηση που έχετε.

Η βασική αιτία για αυτήν την εμπειρία του déjà vu θα μπορούσε να είναι ότι η διάταξη της σκηνής, συμπεριλαμβανομένης της τοποθέτησης των επίπλων και των συγκεκριμένων αντικειμένων μέσα στο χώρο είναι ίδια με μιας άλλης σκηνής που βιώσατε στο παρελθόν.

Ίσως ο τρόπος με τον οποίο βρίσκεται τοποθετημένος ο σταθμός νοσηλείας, τα έπιπλα, τα αντικείμενα στον πάγκο, οι γωνίες του διαδρόμου είναι ο ίδιος με τον τρόπο που τοποθετήθηκε ένα σετ από τραπέζια καλωσορίσματος σε σχέση με ταμπέλες και έπιπλα σε ένα διάδρομο στην είσοδο π.χ. μιας σχολικής εκδήλωσης που παρακολουθήσατε ένα χρόνο νωρίτερα.

Σύμφωνα με την υπόθεση της εξοικείωσης Gestalt, εάν δεν μας έρχεται στο μυαλό αυτή η προηγούμενη κατάσταση που έχει παρόμοια διάταξη με την τρέχουσα, μπορεί να μείνουμε μόνο με ένα έντονο αίσθημα οικειότητας για αυτό που βλέπουμε.

Για να διερευνήσει αυτή την ιδέα στο εργαστήριο, η ομάδα χρησιμοποίησε την εικονική πραγματικότητα και τοποθέτησε ανθρώπους μέσα σε καταστάσεις. Με αυτόν τον τρόπο μπόρεσε να χειριστεί τα περιβάλλοντα στα οποία βρίσκονταν οι άνθρωποι – ορισμένες σκηνές μοιράζονταν την ίδια χωρική διάταξη ενώ κατά τα άλλα ήταν διακριτές.

Όπως είχε προβλεφθεί, το deja vu ήταν πιο πιθανό να συμβεί όταν οι άνθρωποι ζούσαν μια σκηνή που περιείχε την ίδια χωρική διάταξη στοιχείων με μια προηγούμενη σκηνή που είχαν δει αλλά δεν θυμόντουσαν.

Αυτή η έρευνα προτείνει ότι ένας παράγοντας που συμβάλλει στο deja vu μπορεί να είναι η χωρική ομοιότητα μιας νέας σκηνής με μια σκηνή στη μνήμη που αποτυγχάνει να επανέλθει συνειδητά στο παρόν.

Ωστόσο, δεν σημαίνει ότι η χωρική ομοιότητα είναι η μόνη αιτία του deja vu. Πολύ πιθανό, πολλοί παράγοντες να συμβάλουν σε αυτό που κάνει μια σκηνή ή μια κατάσταση να φαίνεται οικεία.

Περισσότερες έρευνες βρίσκονται σε εξέλιξη για τη διερεύνηση πρόσθετων πιθανών παραγόντων που παίζουν σε αυτό το μυστηριώδες φαινόμενο.