Επιστήμονες αναβίωσαν ιό «ζόμπι» μετά από 48.500 χρόνια (φωτό)

Οι ολοένα και πιο υψηλές θερμοκρασίες στην Αρκτική προκαλούν την «απόψυξη» του μόνιμα παγωμένου υπεδάφους (permafrost), δυνητικά διαταράσσοντας ιούς που, αν και αδρανείς εδώ και χιλιετίες, μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο την υγεία ανθρώπων και ζώων.

Παρότι η πιθανότητα μιας πανδημίας που προκαλείται από ασθένεια του πολύ μακρινού παρελθόντος, ακούγεται σαν παρατραβηγμένη πλοκή ταινίας επιστημονικής φαντασίας, οι επιστήμονες προειδοποιούν πως ο κίνδυνος αυτός, καίτοι χαμηλός, είναι υποτιμημένος.

Χημικά και ραδιοενεργά απόβλητα που χρονολογούνται από τον Ψυχρό Πόλεμο κι έχουν τη δυναμική να πλήξουν σοβαρά την άγρια ζωή και τα κατά τόπους οικοσυστήματα, επίσης μπορούν να απελευθερωθούν κατά τη διαδικασία «απόψυξης» του παγωμένου υπεδάφους.

«Συμβαίνουν πολλά στο μόνιμα παγωμένο υπέδαφος που προκαλούν ανησυχία κι αυτό δείχνει πραγματικά γιατί είναι εξαιρετικά σημαντικό να διατηρούμε το μεγαλύτερο δυνατόν μέρος του permafrost παγωμένο» σημειώνει η Κίμπερλι Μάινερ, κλιματολόγος στο Εργαστήριο Αεριοπροώθησης της NASA (Jet Propulsion Laboratory) στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνιας στην Πασαντίνα της Καλιφόρνιας.

Scientists have revived a "zombie" virus that spent 48,500 years frozen in permafrost https://t.co/cVeCqCkSxB

— CNN (@CNN) March 8, 2023

Το μόνιμα παγωμένο έδαφος, ίζημα ή πέτρωμα καλύπτει το ένα πέμπτο του βόρειου ημισφαιρίου, αποτελώντας τα θεμέλια της αρκτικής τούνδρας και των βόρειων δασών της Αλάσκας, του Καναδά και της Ρωσίας εδώ και χιλιετίες. Λειτουργεί ως ένα είδος χρονοκάψοψυλας που συντηρεί -εκτός από τους αρχαίους ιούς- τα μουμιοποιημένα απομεινάρια εξαφανισμένων ζώων – κάποια από τα οποία οι επιστήμονες έχουν καταφέρει να εντοπίσουν και να μελετήσουν.

Ο λόγος που το πέρμαφροστ αποτελεί ένα καλό μέσο αποθήκευσης, δεν είναι μόνο λόγω του ψύχους: Πρόκειται για ένα περιβάλλον χωρίς οξυγόνο όπου δεν εισχωρεί το φως. Ωστόσο, οι σημερινές θερμοκρασίες της Αρκτικής αυξάνονται τέσσερις φορές ταχύτερα σε σχέση με τον υπόλοιπο πλανήτη, αποδυναμώνοντας το επάνω στρώμα του πέρμαφροστ στην περιοχή.

Για την καλύτερη κατανόηση των κινδύνων που συνιστούν οι παγωμένοι ιοί, ο Ζαν-Μισέλ Κλαβερί, ομότιμος καθηγητής Ιατρικής και Γονιδιωματικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Aix-Marseille στη Μασσαλία, εξέτασε δείγματα εδάφους που συλλέχθηκαν από το μόνιμο στρώμα πάγου της Σιβηρίας για να διαπιστώσει αν και κατά πόσο τα ιικά σωματίδια που περιέχονται εκεί, παραμένουν μεταδοτικά. Ο ίδιος αναζητά «ιούς – ζόμπι», όπως τους αποκαλεί, και στην πραγματικότητα έχει καταφέρει να βρει κάποιους.

Κυνηγός ιών

Ο Κλαβερί μελετά ένα συγκεκριμένο τύπο ιού που ανακάλυψε το 2002. Γνωστοί ως γιγάντιοι ιοί, είναι πολύ μεγαλύτεροι απ’ό,τι μια τυπική ποικιλία και είναι ορατοί από ένα συμβατικό μικροσκόπιο, αντί ισχυρό ηλεκτρονικό, κάτι που τους καθιστά ένα καλό μοντέλο για τέτοιου είδους εργαστηριακές μελέτες.

Τις απόπειρές του να εντοπίζει ιούς συντηρημένους στο περμαφροστ ενέπνευσε εν μέρει μια ομάδα Ρώσων επιστημόνων που, το 2012, επανέφεραν τη ζωή ένα άγριο λουλούδι από ιστό σπόρου 30.000 ετών που είχε βρεθεί σε λαγούμι σκίουρου.

Το 2014, κατάφερε να αναβιώσει έναν ιό τον οποίο εκείνος και η ομάδα του απομόνωσαν από το πέρμαφροστ, εισαγάγοντάς τον σε καλλιεργημένα κύτταρα και κάνοντάς τον εκ νέου μολυσματικό για πρώτη φορά μετά από 30.000 χρόνια. Για λόγους ασφαλείας, επέλεξε να μελετήσει έναν ιό που θα μπορούσε να εφαρμοστεί μόνο μονοκύτταρες αμοιβάδες, κι όχι ζώα ή ανθρώπους.

Μία «νέα» κυνηγετική τεχνική των φαλαινών εντοπίστηκε σε αιγυπτιακά χειρόγραφα 2.000 ετών

Επανέλαβε τον επιστημονικό αυτό άθλο το 2015, απομονώνοντας ένα διαφορετικό είδος ιού, με στόχο και πάλι αμοιβάδες.

Στην τελευταία του έρευνα που δημοσιεύτηκε στις 18 Φεβρουαρίου στην επιθεώρηση Viruses, ο Κλαβερί και οι συνεργάτες του απομόνωσαν διάφορα στελέχη αρχαίου ιού από πολλαπλά δείγματα που συλλέχθηκαν από επτά διαφορετικές περιοχές μόνιμα παγωμένου υπεδάφους της Σιβηρίας, καταδεικνύοντας πως καθένα από αυτά μπορούσε να μολύνει καλλιεργημένα κύτταρα αμοιβάδας.

Τα τελευταία αυτά στελέχη εκπροσωπούν πέντε νέες οικογένειες ιών, επιπλέον των δύο που είχε αναβιώσει προηγουμένως. Ο αρχαιότερος από αυτούς ήταν περίπου 48.500 ετών, όπως προέκυψε από τη ραδιοχρονολόγηση του εδάφους, και προήλθε από ένα δείγμα χώματος που συλλέχθηκε σε υπόγεια λίμνη, 16 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της γης. Τα νεότερα δείγματα που βρέθηκαν στο στομάχι και το τρίχωμα ενός μαλλιαρού μαμούθ, ήταν 27.000 χρόνων.

Το ότι οι ιοί παραμένουν μεταδοτικοί μετά από τόσες δεκάδες χιλιετίες, είναι ενδεικτικό ενός δυνητικά μεγαλύτερου προβλήματος, προειδοποιεί ο Κλαβερί. Ο ίδιος εκφράζει τον φόβο πως ο κόσμος εκλαμβάνει την έρευνά του ως απλή επιστημονική περιέργεια, χωρίς να αντιλαμβάνεται την πιθανότητα επαναφοράς στη ζωή αρχαίων ιών, κάτι που θα συνιστούσε μια σοβαρή απειλή στη δημόσια υγεία.

«Θεωρούμε αυτούς τους ιούς που μολύνουν τις αμοιβάδες ως υποκατάστατα για όλους τους άλλους πιθανούς ιούς που μπορεί να υπάρχουν στο πέρμαφροστ» λέει ο ίδιος.

«Βλέπουμε τα ίχνη πολλών, πολλών, πολλών άλλων ιών. Οπότε, γνωρίζουμε πως είναι εκεί. Δεν ξέρουμε με βεβαιότητα πως παραμένουν ζωντανοί. Όμως, το σκεπτικό μας είναι πως αν οι ιοί της αμοιβάδας είναι ακόμα ζωντανοί, δεν υπάρχει λόγος να μην είναι κι άλλοι ιοί ζωντανοί κι ικανοί να μολύνουν τους ξενιστές τους» προσθέτει.

«Δεν είναι όλοι οι ιοί επιβλαβείς»

Βεβαίως, όπως διευκρινίζουν οι επιστήμονες, πρακτικά δεν γνωρίζουν πόσο μπορούν να παραμείνουν μεταδοτικοί οι ιοί αυτοί άπαξ και εκτεθούν στις σημερινές συνθήκες ή πόσο πιθανό είναι να συναντήσουν τον κατάλληλο ξενιστή.

Δεν είναι όλοι οι ιοί παθογόνα που μπορούν να προκαλέσουν ασθένεια. Κάποιοι είναι καλοήθεις, ακόμη και ωφέλιμοι για τους ξενιστές τους. Και παρότι φιλοξενεί περίπου 3,6 εκατομμύρια ανθρώπους, η Αρκτική παραμένει αραιοκατοικημένη, τόσο ώστε ο κίνδυνος έκθεσης ανθρώπου σε αρχαίους ιούς είναι εξαιρετικά χαμηλός.

Παρόλα αυτά, «ο κίνδυνος είναι βέβαιο πως θα αυξηθεί στο πλαίσιο της υπερθέρμανσης του πλανήτη οπότε η απόψυξη του μόνιμου πάγου θα συνεχίσει να επιταχύνεται και, έτσι, όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα εποικήσουν την Αρκτική χάριν βιομηχανικών εγχειρημάτων» προειδοποιεί ο Κλαβερί.