Ιστορία
Τα ημερολόγια έδειχναν 13 Ιουλίου όταν οι ελληνικές δυνάμεις καταλάμβαναν και απελευθέρωναν την Ξάνθη για πρώτη φορά, κατά τη διάρκεια του Β’ Βαλκανικού Πολέμου από τους Τούρκους. Η οριστική απελευθέρωση ήρθε το 1919 στις 4 Οκτωβρίου από τους Βούλγαρους αυτή τη φορά.
Η Θρακιώτικη πόλη είχε καταληφθεί από τους Οθωμανούς το 1375 και για σχεδόν 540 χρόνια βρισκόταν υπό την κατοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Παρά το γεγονός ότι υπέμενε τόσους αιώνες τον τουρκικό ζυγό, οι Έλληνες που κατοικούσαν στην πόλη κράτησαν αναλλοίωτη την εθνική τους ταυτότητα.
Κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων, η Οθωμανική Αυτοκρατορία που σταδιακά παρήκμαζε, έχασε όλα τα εδάφη της στη Βουλγαρία, τη Σερβία, την Ελλάδα και την Αλβανία.
Τον Οκτώβριο του 1912, τα τότε συμμαχικά βουλγαρικά στρατεύματα απελευθέρωσαν την Ξάνθη από τους Τούρκους. Έπειτα τα βουλγαρικά στρατεύματα μετατράπηκαν σε στρατεύματα κατοχής. Οχτώ μήνες αργότερα, στις 13 Ιουλίου 1913, οι ένοπλες δυνάμεις των Ελλήνων απελευθέρωσαν για πρώτη φορά την Ξάνθη. Η χαρά τους όμως κράτησε μόλις 13 ημέρες.
Με την υπογραφή της Συνθήκης του Βουκουρεστίου, η περιοχή της Θράκης παραχωρούνταν στη Βουλγαρία. Η «δεύτερη βουλγαρική κατοχή» αποδείχτηκε ιδιαίτερα οδυνηρή. Πολλοί κάτοικοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και μετακινήθηκαν σε περιοχές της Ανατολικής Μακεδονίας. Όσοι αντιστάθηκαν φυλακίζονταν και η περιουσία τους δημευόταν, ενώ πολλοί εξορίστηκαν στη Βουλγαρία.
«Χώρα της Θράκης»
Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος έληξε με τη συντριπτική ήττα της Γερμανίας και των συμμάχων της, αλλά σήμανε ταυτόχρονα και την ολοκληρωτική κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τον Σεπτέμβριο του 1918 ο Στρατηγός Λοουί Φρανσέ Ντ’ Εσπερέ της Γαλλικής Στρατιάς της Ανατολής, κατέλαβε την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, ενώ τα στρατεύματά του έφτασαν μέχρι τον Βόσπορο.
Στις 4 Οκτωβρίου 1919 το ελληνικά στρατεύματα μπήκαν πανηγυρικά στην πόλη της Ξάνθης.
Μετά την επικράτηση της Αντάντ είχε δημιουργηθεί η «Χώρα της Θράκης», ένα διασυμμαχικό κράτος το οποίο διοικούσε η Γαλλία και ο ελληνικός στρατός ήταν υπεύθυνος για τη ασφάλεια του πληθυσμού του.
Έξι χρόνια μετά την πρώτη απελευθέρωση της Ξάνθης, ο Ντ’ Εσπερέ έστειλε τηλεγράφημα στον αρχιστράτηγο Λεωνίδα Παρασκευόπουλο δίνοντάς του οδηγίες για τον τρόπο κατάληψης της Θράκης από τα ελληνικά στρατεύματα, ενώ μεταξύ άλλων έγραφε πως «η παραχώρηση της Θράκης εις την Ελλάδα θα είναι δίκαια αμοιβή δια την λαμπράν συμμετοχήν του Ελληνικού Στρατού εις τας εν Ανατολή επιχειρήσεις …».
Το χρονικό της απελευθέρωσης
Ο Λεωνίδας Παρασκευόπουλος με το που διάβασε το τηλεγράφημα του Γάλλου Στρατηγού έφτασε στα Μπούκια (Παρανέστι Δράμας), όπου είχε στρατοπεδεύσει η 9η Μεραρχία του Υποστράτηγου Γιώργου Λεοναρδόπουλου. Αναφερόμενος στους στρατιώτες, είπε:
«Σε σας έλαχε η τύχη να μεταβήτε και να αποδώσετε την ελευθερίαν εις εν μέρος της πολυαγαπημένης μας Θράκης».
Ο Λεοναρδόπουλος αμέσως έδωσε διαταγή να κινηθεί ένα Σύνταγμα προς την Ξάνθη. Το Σύνταγμα θα περνούσε από τις περιοχές Μαχμουτλί (Δαφνώνας), Γενίκιοϊ (Σταυρούπολη) και Κούρταλαν (Λυκοδρόμιο), ενώ ένα τμήμα του Συντάγματος προχώρησε σιδηροδρομικώς για το Όξιλαρ (Τοξότες).
Το πρωί της 4ης Οκτωβρίου το 1ο Τάγμα του 25ου Συντάγματος και η 9η Ημιλαρχία Ιππικού πέρασαν τον ποταμό Νέστο και στις 10:30 εισήλθαν πανηγυρικά στην πόλη της Ξάνθης. Επικεφαλής των τμημάτων ήταν ο Ξανθιώτης Ανθυπολοχαγός Μηχανικού, Γαβριήλ Λαδάς.
Ο βουλγαρικός στρατός που είχε απομείνει αφοπλίστηκε και όσοι είχαν εγκαταλείψει την πόλη, επέστρεψαν.
Οι Οθωμανοί της Ξάνθης υποδέχτηκαν κι εκείνοι με ενθουσιασμό τον ελληνικό στρατό, καθαίρεσαν τον μουφτή που τους είχαν ορίσει οι Βούλγαροι και ζήτησαν να υπαχθούν στην ελληνική διοίκηση. Τα βάσανα του λαού της Ξάνθης είχαν επιτέλους για την ώρα τελειώσει.
Υ.Γ. Ο ελληνικός στρατός ελευθέρωσε τους δύο υπόλοιπους νομούς της Θράκης τον Μάιο του 1920. Οι συμμαχικές δυνάμεις, μετά την κατάληψη της Αλεξανδρούπολης και της Κομοτηνής από τους Έλληνες, τους παραχώρησαν πλήρη αυτονομία και διοίκηση στη Θράκη. Τα νέα σύνορα της Ελλάδας επικυρώθηκαν με τη Συνθήκη των Σεβρών και δεν άλλαξαν ούτε με την Συνθήκη της Λωζάνης μετά την Μικρασιατική Καταστροφή.
