21η Απριλίου 1967: Η οργάνωση και η επιχείρηση – Πώς κατέλαβαν την εξουσία οι στρατιωτικοί

Σήμερα λίγοι θυμόνται, ότι αρχικά οι Συνταγματάρχες προγραμμάτιζαν το πραξικόπημα για την 25η Μαρτίου 1967. Η πρόταση ήταν του Γ. Παπαδόπουλου και βρήκε ενθουσιώδη αποδοχή από τους υπόλοιπους της ομάδας.

Όμως σε μια σύσκεψη στις αρχές Μαρτίου ο Σ. Παττακός εκτίμησε ότι, ενώ η διαδικασία μύησης διαφόρων αξιωματικών βρίσκεται σε καλό δρόμο, ο αριθμός των αρμάτων μάχης που βρίσκονταν στο Κέντρο Εκπαίδευσης Τεθωρακισμένων στο Γουδί δεν επαρκούσαν για το πραξικόπημα, ενώ όσα υπήρχαν δεν ήταν κατάλληλα. Το πρόβλημα αναλαμβάνει να λύσει ο ίδιος, πείθοντας τον αρχηγό ΓΕΣ στρατηγό Σπαντιδάκη να φέρει άρματα από τη Βόρεια Ελλάδα με το πρόσχημα της συμμετοχής τους στην παρέλαση.

Τελικά παρά τις αντιρρήσεις του ο Σπαντιδάκης πείθεται από τον Παπαδόπουλο, όταν αυτός του εξηγεί ότι τα άρματα χρειάζονται όχι απλώς για την παρέλαση αλλά και για την «άλλη δουλειά», και υπογράφει το σχετικό σήμα.

Φυσικά τα άρματα μετά την παρέλαση παρέμειναν στο στρατόπεδο στο Γουδί. Νωρίτερα οι συνωμότες είχαν φροντίσει να μετατεθούν στην περιοχή του λεκανοπεδίου Αττικής. Αυτό αποδεικνύεται και από μια αποκαλυπτική έκθεση της CIA με ημερομηνία 7 Μαρτίου 1966, η οποία αποχαρακτηρίστηκε και δόθηκε στην δημοσιότητα. Στην έκθεση υπάρχει λεπτομερής καταγραφή των μεταθέσεων των αξιωματικών που έπαιξαν πρωτεύοντα ρόλο στο πραξικόπημα της 21ης Απριλίου.

Συγκεκριμένα αναφέρεται: «Οι κάτωθι αξιωματικοί-μέλη της συνωμοτικής ομάδας (σ.σ. όλοι αντισυνταγματάρχες) επέστρεψαν πρόσφατα στην περιοχή της Αττικής. Ο Κ. Παπαδόπουλος, αδερφός του Γεώργιου, τοποθετήθηκε στις αρχές Φεβρουαρίου του 1966 αρχηγός του συντάγματος στο Διόνυσο. Ο Δ. Σταματελόπουλος διορίστηκε διοικητής του συντάγματος της Αγίας Παρασκευής στα μέσα Οκτωβρίου του 1965. Ο Α. Μέξης αναμένεται να αναλάβει σύντομα τη διοίκηση συντάγματος στην Αθήνα. Ο Ι. Λαδάς είναι τώρα διοικητής της Ελληνικής Στρατιωτικής Αστυνομίας (ΕΣΑ) που εδρεύει στο Αρχηγείο Στρατού.

Ο Δ. Ιωαννίδης αναμένεται να αναλάβει σύντομα διοίκηση συντάγματος στην Αθήνα. Ο Θ. Πατσούρος αναμένεται να αναλάβει τη διοίκηση μονάδας διαβιβάσεων στην Αθήνα. Ο Μ. Ρουφογάλης τοποθετήθηκε προσωρινά επικεφαλής του τμήματος ασφαλείας της ΚΥΠ, αλλά αναμένεται να αναλάβει σύντομα τον Α’ κλάδο της υπηρεσίας. Ο Α. Λέκκας αναμένεται να αναλάβει σύντομα διοίκηση μονάδας στην Αθήνα».

Με τις μεταθέσεις τους στην περιοχή Αθηνών και την εξασφάλιση των αρμάτων μάχης δήθεν για την παρέλαση οι πραξικοπηματίες είχαν κάνει τις δύο πρώτες κινήσεις σε τακτικό επίπεδο, οι οποίες τη νύχτα της 21ης Απριλίου θα έφερναν τη δημοκρατία στην Ελλάδα σε θέση ματ…

Θα ακολουθούσαν και άλλες ενέργειες προς αυτή την κατεύθυνση.

Λίγους μήνες νωρίτερα ο αρχηγός του ΓΕΣ Γ. Σπαντιδάκης είχε αναθέσει στο συνταγματάρχη Γεώργιο Παπαδόπουλο να καταρτίσει ένα λεπτομερές «Σχέδιο ενέργειας των μονάδων λεκανοπεδίου Αττικής» που θα συμπλήρωνε το ήδη υπάρχον σχέδιο «Προμηθεύς». Ο Παπαδόπουλος εργάστηκε σκληρά σε συνεργασία με το συνταγματάρχη Ν. Μακαρέζο, διευθυντή του Α’ Κλάδου της ΚΥΠ, φίλο και συμμαθητή του.

Οι δύο αξιωματικοί απέκτησαν δικαίωμα να καλούν διοικητές μονάδων και να πληροφορούνται λεπτομερώς για τις δυνατότητες αντίδρασης των στρατιωτικών σχηματισμών σε μια σειρά από έκτακτες καταστάσεις όπως για παράδειγμα σε θεομηνίες, κοινωνικές ταραχές και στο ενδεχόμενο κομμουνιστικής απειλής, τις οποίες πιθανόν να καλούνταν να αντιμετωπίσουν.

Το σχέδιο ήταν απόρρητο και υποτίθεται ότι το γνώριζαν μόνο ο αρχηγός του ΓΕΣ και οι δυο συντάκτες του. Όμως ο Παπαδόπουλος το κοινοποίησε και στον Σ. Παττακό σε μια από τις συχνές συναντήσεις τους.

Ο Παττακός φαίνεται πως ενθουσιάστηκε από αυτό το εργαλείο το οποίο μπορούσε να τους βοηθήσει στα σχέδιά τους. Στις αρχές Απριλίου στα σχέδια των συνωμοτών μυήθηκε και ο Γ. Ζωιτάκης. Αρχικά έφερε αντιρρήσεις στα όσα του εξέθεσαν ο Παπαδόπουλος και ο Παττακός, υποστηρίζοντας ότι η ιεραρχία πρέπει να γίνει σεβαστή.

Δηλαδή ότι του κινήματος πρέπει να ηγείται ο αρχηγός του ΓΕΣ και να είναι ενημερωμένος ο βασιλιάς. Τελικά συμφώνησε αφού τον διαβεβαίωσαν ότι θα ενημερώσουν τον αρχηγό ΓΕΣ.

Στις 12 Απριλίου το κέντρο της Αθήνας αναστατώνεται από σοβαρά επεισόδια μεταξύ οικοδόμων και αστυνομίας. Οι οικοδόμοι συγκεντρώνονται στο θέατρο «Περοκέ» και στην Ομόνοια συγκρούονται με τους αστυνομικούς με ξύλα, λοστούς, σιδερόβεργες κ.λπ. Τραυματίζονται 34 οικοδόμοι και 51 αστυνομικοί. Ο υπουργός Δημόσιας Τάξης χαρακτηρίζει τα επεισόδια ως «γενική δοκιμή» σκοτεινών δυνάμεων που επιδιώκουν την εκτροπή. Για τα επεισόδια ο Τύπος κατηγορεί την ΕΔΑ και την Ένωση Κέντρου.

Η Κυριακή 16 Απριλίου ήταν μια ιδιαίτερη ημέρα. Ο ταξίαρχος Στυλιανός Παττακός, στο γραφείο του στο Κέντρο Εκπαίδευσης Τεθωρακισμένων στο Γουδί, συνέταξε μια αναφορά σε πέντε αντίτυπα, στην οποία ανέλυε την πολιτική κατάσταση, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι «η Κοινοβουλευτική Δημοκρατία εκείτετο σφαδάζουσα υπό τα συνεχή και ανηλεή πλήγματα που εδέχετο από αυτούς τους ίδιους τους φύλακάς της, τους κοινοβουλευτικούς εκπροσώπους της, τους βουλευτάς, τους άρχοντάς της…»

Την ίδια ημέρα δέχτηκε στο γραφείο του διοικητές άλλων μονάδων του λεκανοπεδίου που είχε προσκαλέσει ο ίδιος. Ο συνταγματάρχης Α. Μπρούμας διοικητής του Συντάγματος Πεζικού στο Χαϊδάρι, συμφώνησε ότι έπρεπε να παρέμβει ο στρατός με την προϋπόθεση της σύμφωνης γνώμης και της καθοδήγησης του βασιλιά, του οποίου ήταν κουμπάρος.

Όπως επιβεβαιώνει ο ίδιος ο Παττακός, ο ταγματάρχης Κ. Κομπόκης, διοικητής της Μονάδας Καταδρομών στο Μεγάλο Πεύκο, ενώ συμφωνούσε για την ανάγκη παρέμβασης του στρατού, προέβαλε αντιρρήσεις για λόγους συνείδησης αφού η σύζυγός του ήταν κυρία επί των τιμών στο παλάτι και τον ίδιο τον συνέδεαν οικογενειακοί δεσμοί με τη βασιλική οικογένεια. Ζήτησε χρόνο για να σκεφτεί τις προτάσεις του Παττακού.

Αυτός, για να προλάβει τις αντιδράσεις του, του έδωσε ένα αντίγραφο της αναφοράς που είχε συντάξει, με την παράκληση μετά από τρεις ημέρες να την παραδώσει στον Κωνσταντίνο και να κανονίσει μια συνάντηση μαζί του. Φυσικά η επιστολή ουδέποτε έφτασε στο βασιλιά και καμία συνάντηση δεν έγινε με τον Παττακό.

Αντίθετα ο συνταγματάρχης Ν. Ντερτιλής, διοικητής του Τάγματος Πεζικού στην Αγ. Παρασκευή, όχι μόνο συμφώνησε, αλλά διαβεβαίωσε τον Παττακό ότι «είμαι έτοιμος να θέσω εις κίνησιν το Τάγμα μου, ευθύς ως ήθελον διαταχθεί ή ακόμη και άνευ διαταγής…»

Το ίδιο απόγευμα της 16ης Απριλίου σε ένα καφενείο στη Νέα Σμύρνη, ο Παπαδόπουλος ενημερώθηκε από τον ίδιο τον Παττακό για όσα συνέβησαν το πρωί. Μετά από μακρά συζήτηση, συμφώνησαν να κινηθούν το βράδυ της 20ης Απριλίου, ημέρα Πέμπτη, ενώ το ίδιο βράδυ ο Παττακός όφειλε να συναντήσει τον αρχηγό ΓΕΣ Γ. Σπαντιδάκη σε μια τελευταία προσπάθεια να τον πείσει να αναλάβει την ηγεσία του πραξικοπήματος.

Επίσης θα επιδίωκε συνάντηση με τον υπουργό Εθνικής Άμυνας Π. Παπαληγούρα για να του ζητήσει την αναβολή των εκλογών…

Στις 9.00 το βράδυ ο Παττακός συνάντησε το στρατηγό Σπαντιδάκη σε ένα οίκημα στην οδό Μεσογείων το οποίο χρησιμοποιούσαν οι αρχηγοί του ΓΕΣ ως κατοικία και του ανέπτυξε τους λόγους για τους οποίους έπρεπε να κινητοποιήσει το στρατό προκειμένου να «σωθεί» η Ελλάδα. Ο Σπαντιδάκης έγινε έξω φρενών. Οργισμένος έδιωξε τον Παττακό λέγοντας: «Πρόσεξε καλά εσύ και όποιος άλλος σκέπτεται σαν κι εσένα. Αν κάνετε κάτι χωρίς την έγκρισή μου θα σας στήσω στον τοίχο…»

Αξίζει να σημειωθεί ότι και οι δύο αξιωματικοί κατάγονταν από το Ρέθυμνο, υπήρξαν συνεργάτες την εποχή του ελληνοϊταλικού πολέμου και στη διάρκεια της Κατοχής όταν ανήκαν στην οργάνωση «Όμηρος» και συνδέονταν με στενή φιλία.

Φεύγοντας ο Παττακός κατευθύνθηκε σε ένα καφενεδάκι που βρισκόταν απέναντι επί της Μεσογείων, όπου τον περίμεναν ο Παπαδόπουλος και ο Μακαρέζος. Όπως αναφέρει ο Τάσος Κοντογιαννίδης στο βιβλίο του «Η άγνωστη νύχτα της 21ης Απριλίου 1967», η πρώτη λέξη του Παττακού μόλις τους πλησίασε ήταν: «Αποτυχία!» Αφού διηγήθηκε τα όσα συνέβησαν, ο Παπαδόπουλος πήρε τις αποφάσεις του: «Καλύτερα που ήλθαν έτσι τα πράγματα, θα προχωρήσουμε μόνοι μας και θα πετύχουμε».

Το επόμενο βήμα ήταν να συναντήσουν τον υπουργό Εθνικής Άμυνας Π. Παπαληγούρα. Ο Παπαδόπουλος αρχικά διαφώνησε: «Δεν χρειάζεται», είπε ξερά.

Όμως ο Παττακός είχε τους λόγους του να επιμένει. Τις αμέσως επόμενες ημέρες επρόκειτο να χορηγηθούν φύλλα πορείας σε δύο χιλιάδες οπλίτες που είχαν τελειώσει τη βασική εκπαίδευση και έπρεπε να αναχωρήσουν για μονάδες της Βόρειας Ελλάδας, ενώ επίκειτο η αναχώρηση της ίλης αρμάτων που είχε έρθει στην Αθήνα από το Κιλκίς για την παρέλαση της 25ης Μαρτίου.

Αν αυτές οι δυνάμεις έφευγαν, τα στρατόπεδα της Αττικής θα έμεναν άδεια, πράγμα που δεν βοηθούσε τα σχέδια των συνωμοτών. Ο Παπαδόπουλος εμπρός σε αυτά τα επιχειρήματα συμφώνησε: «Πρέπει πάση θυσία να γίνει αυτή η συνάντηση και εφ’ όσον είναι επιτυχής ορίζομεν την ώρα Χ της εκκινήσεως». Ο διευθυντής του 2ου Επιτελικού Γραφείου (Α2) του ΓΕΣ ταξίαρχος Π. Πανουργιάς βοήθησε ώστε να μη χορηγηθούν τελικά τα φύλλα πορείας, πείθοντας τον Π. Παπαληγούρα ότι αυτές οι δυνάμεις έπρεπε να μείνουν στην Αθήνα μέχρι να γίνουν οι εκλογές του Μαΐου.

Στη συνάντησή του με τον υπουργό Άμυνας που έγινε το ίδιο βράδυ, την Κυριακή 16 Απριλίου 1967, ο Σ. Παττακός έθεσε το ζήτημα της ακύρωσης των εκλογών «προκειμένου να αποφευχθεί η αιματοχυσία». «Μην ανησυχείς, έχουν γνώσιν οι φύλακες», απάντησε ο Παπαληγούρας.

Όπως λέγεται, αποτέλεσμα αυτής της συνάντησης ήταν να πραγματοποιηθεί στην Αθήνα επείγουσα σύσκεψη της «μεγάλης χούντας» των στρατηγών υπό τον αρχηγό ΓΕΣ Γρ. Σπαντιδάκη.

Την επομένη Δευτέρα 17 Απριλίου, μετά την άρνηση του Σπαντιδάκη και του Ζωιτάκη, ο Σ. Παττακός ανέλαβε να πείσει τον αντιστράτηγο Οδυσσέα Αγγελή να αναλάβει την ηγεσία του κινήματος, ενώ ο Παπαδόπουλος με τον Μακαρέζο και τον Ρουφογάλη θα συνέτασσαν στο σπίτι του τελευταίου στην οδό Ασπασίας στο Παγκράτι κατάλογο υποψηφίων για να αναλάβουν αξιώματα και δημόσιες θέσεις μετά το πραξικόπημα.

Η συνάντηση του Παττακού με τον Αγγελή έγινε στο σπίτι του τελευταίου στην οδό Φαίδρας στο Παγκράτι. Ο ίδιος ο Παττακός διηγείται: «Η απάντησή του ήταν όχι, και την αιτιολόγησε επαρκώς. Ετόλμησα την ερώτηση: Θα δεχόσαστε την πρωθυπουργία μετά την επικράτηση της επανάστασης; Ο Αγγελής τότε εξερράγη. Άστραψε και βρόντηξε: ‘Αυτό θα ήταν πρόστυχο και άνανδρο εκ μέρους μου. Δεν περίμενα από σένα αυτή την πρόταση’. Του ζήτησα να με συγχωρέσει διότι όφειλα να κάνω ό,τι είχα συμφωνήσει με τους άλλους»… Τον Αγγελή προσπάθησαν να μεταπείσουν ο Παπαδόπουλος και ο Μακαρέζος χωρίς όμως αποτέλεσμα.

Παρά την αρχική αντίδρασή του για την οποία έχουν γραφτεί πολλά, ο Οδυσσέας Αγγελής κατέληξε αργότερα να γίνει αρχηγός του ΓΕΣ, και σήμερα θεωρείται ένας από τους πρωταγωνιστές της Χούντας.

Την Τρίτη 18 Απριλίου, πραγματοποιήθηκε πολύωρη σύσκεψη στο σπίτι του Παττακού με τη συμμετοχή όλων των μελών της «ομάδας διαταγών» ή του «επαναστατικού συμβουλίου» όπως το αποκάλεσαν αργότερα. «Νομίζω ότι έφτασε η ώρα να ορίσουμε έναν αρχηγό», δήλωσε ο Παττακός. Ο Ρουφογάλης είχε έτοιμα τα ψηφοδέλτια. Η ψηφοφορία ήταν μυστική. Αρχηγός εξελέγη παμψηφεί ο συνταγματάρχης Γεώργιος Παπαδόπουλος.

Στη σύσκεψη συζητήθηκε με κάθε λεπτομέρεια το βασιλικό και πρωθυπουργικό διάγγελμα που θα εκδιδόταν μετά το πραξικόπημα, η ενημέρωση των ξένων κυβερνήσεων, οι συλλήψεις και η μεταγωγή των κρατουμένων, η ομαλοποίηση της κατάστασης και η επιστροφή των στρατιωτών στα στρατόπεδα με την προϋπόθεση ότι όλα θα πήγαιναν σύμφωνα με το σχέδιο. Ιδιαίτερα τους απασχόλησε η «επαναστατική διακήρυξη», που ουσιαστικά θα αποτελούνταν από τις προγραμματικές δηλώσεις των συνταγματαρχών.

Το απόγευμα της ίδιας ημέρας ο Παπαδόπουλος, ο Παττακός, ο Μακαρέζος και ο Ρουφογάλης προσευχήθηκαν στην εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας στο Χαλάνδρι.
Η επόμενη σύσκεψη έγινε την Τετάρτη 19 Απριλίου στο σπίτι του Παττακού, νωρίς το απόγευμα. Εκεί η ηγετική ομάδα σχεδίασε λεπτομερώς τις κινήσεις του κάθε αξιωματικού. Όλα οργανώνονταν με μαθηματική ακρίβεια. Τα κείμενα δακτυλογράφησε η κόρη του Παττακού, φοιτήτρια της Παντείου και δακτυλογράφος στο γραφείο του αρχηγού της ΚΥΠ Κυριάκου Παπαγεωργόπουλου.

Μετά οι πρωταίτιοι ξεκίνησαν για το σπίτι του αντισυνταγματάρχη Μιχάλη Μπαλόπουλου στη Νέα Σμύρνη, στο όποιο είχε γίνει και η συνάντηση των συνωμοτών της «ομάδας διαταγών», όπως αποκαλούνταν τα μέλη της «επαναστατικής επιτροπής».

Αφού οι υπόλοιποι ενημερώθηκαν για την άρνηση των αντιστράτηγων Ζωιτάκη και Σπαντιδάκη να αναλάβουν την ηγεσία του πραξικοπήματος και μετά την επιμονή του Παττακού, ο αρχηγός Γεώργιος Παπαδόπουλος έλαβε την τελική απόφαση: η ώρα «μηδέν» ορίστηκε στις 2.00 τα ξημερώματα της Παρασκευής 21ης Απριλίου. Σύμφωνα με το σχέδιο, σε έξι ώρες όλα θα έπρεπε να είχαν τελειώσει. Την επόμενη ημέρα όλοι πήγαν κανονικά στις μονάδες τους.

Το πρωί της 20ης Απριλίου, η γυναίκα του Λάζαρη, διευθυντή του γραφείου του Σπαντιδάκη, δέχεται ένα ανώνυμο τηλεφώνημα. Ο άγνωστος τής λέει ότι τη νύχτα θα γίνει κάτι πολύ σοβαρό και ότι ο άντρας της πρόκειται να συλληφθεί. Μόλις το μαθαίνει ο Σπαντιδάκης, καλεί τον Παπαδόπουλο στο γραφείο του και τον ρωτά: «Μήπως ετοιμάζεις τίποτε για απόψε»; Για να πάρει την απάντηση από τον Παπαδόπουλο: «Στρατηγέ, τα έχουμε πει κατ’ επανάληψιν. Εάν δεν με πιστεύετε, μπορείτε να με συλλάβετε αυτήν τη στιγμή».

Ο Σπαντιδάκης πείθεται και τον αφήνει να φύγει. Το ίδιο πρωί ο διευθυντής του 2ου Επιτελικού Γραφείου Π. Πανουργιάς καλεί τον Παττακό, ο οποίος φροντίζει να τον καθησυχάσει λέγοντας πως δεν συντρέχει λόγος ανησυχίας.

Την ίδια ημέρα γίνεται και η σύσκεψη της «μεγάλης χούντας» των στρατηγών, οι οποίοι υποψιάζονται ότι κάποιοι άλλοι πιθανόν να τους προλάβουν. Ο Σπαντιδάκης εξουσιοδοτείται να συναντήσει το βασιλιά και να του ανακοινώσει τις αποφάσεις της ομάδας των στρατηγών, δηλαδή ότι ήθελαν να παρέμβουν, όχι την ημέρα των εκλογών, αλλά νωρίτερα, τη Μεγάλη Τρίτη 25 Απριλίου. Φεύγοντας ο Σπαντιδάκης αναγκάζει τους υπόλοιπους της ομάδας να δώσουν το λόγο τους ότι τουλάχιστον εκείνο το βράδυ δεν επρόκειτο να κινηθούν.

Στις 9.00 το βράδυ ο Ζωιτάκης, μέλος και των δύο ομάδων, τηλεφωνεί στο σπίτι του Ρουφογάλη και ζητά τον Μακαρέζο.

«Τι νέα, στρατηγέ μου»; ρωτά ο Μακαρέζος

«Άσχημα», απαντά ο Ζωιτάκης. «Μας έβαλε ο Σπαντιδάκης να δώσουμε τον λόγο της στρατιωτικής τιμής μας ότι δεν πρόκειται να κινηθούμε απόψε. Αναγκάστηκα λοιπόν και εγώ να δώσω το λόγο μου για να μη με υποψιαστούν. Επειδή είμαι στρατηγός πρέπει να τηρήσω το λόγο μου, γι’ απόψε τουλάχιστον. Αύριο δεν έχω πρόβλημα. Προτείνω λοιπόν να αναβληθεί για ένα εικοσιτετράωρο, δεν χάλασε ο κόσμος».

«Οι άλλοι τι λένε»; ρωτά ο Μακαρέζος

«Ο Σπαντιδάκης είπε πως θα πάει να ενημερώσει το βασιλιά. Πάντως αυτοί φαίνεται θα το κάνουν μετά τη συγκέντρωση του Παπανδρέου», τον ενημερώνει ο Ζωιτάκης.

Ο Μακαρέζος του λέει να περιμένει στο τηλέφωνο, ενώ ενημερώνει τους πραξικοπηματίες. Ο Λαδάς αρχίζει να βρίζει. Όλοι γνωρίζουν ότι ο Ζωιτάκης ως διοικητής του Γ’ Σώματος Στρατού είναι απαραίτητος, όμως δεν του είχαν απόλυτη εμπιστοσύνη καθώς ανησυχούσαν μήπως τους προδώσει στη «χούντα των στρατηγών».

Ο Παπαδόπουλος δίνει τη λύση: λένε στο Ζωιτάκη ότι το πραξικόπημα αναβάλλεται και σχεδιάζουν να τον μεταφέρουν μετά το πραξικόπημα στο Πεντάγωνο για να δώσει σήμα στη Θεσσαλονίκη. Έτσι, αφού δεν θα γνωρίζει τίποτε, θα έχει κρατήσει και το λόγο του.

Τα σχέδια

Ο Ν. Μακαρέζος στο βιβλίο του «Πώς οδηγηθήκαμε στην 21η Απριλίου 1967» περιγράφει λεπτομερώς το σχέδιο δράσης των συνταγματαρχών τη νύχτα που ανατράπηκε η δημοκρατία:

Οι κεφαλές των φαλαγγών όλων των σχηματισμών κρούσης περνούν τις πύλες των στρατοπέδων τους και εξορμούν προς τους αντικειμενικούς σκοπούς τους.

Διακόπτονται οι αστικές και οι υπεραστικές τηλεφωνικές επικοινωνίες. Δηλαδή νεκρώνεται το τηλεφωνικό δίκτυο της χώρας.

Οι Ομάδες Προληπτικής Εξουδετερώσεως Προσωπικοτήτων που βρίσκονται ήδη εμπρός από τις κατοικίες των στόχων τους πραγματοποιούν έφοδο.

Πραγματοποιείται υπό μορφή ασκήσεως έφοδος και υφαρπαγή «εκ των έσω» των φρουρών του στρατοπέδου του Πενταγώνου και τοποθετούνται ως σκοποί άνδρες της ΕΣΑ, που ανοίγουν τις πύλες.

Νεκρώνεται μερικώς το ασύρματο δίκτυο του στρατού δια επιβολής «σιγής ασυρμάτου» στους σταθμούς του ΓΕΣ. Δηλαδή το Γενικό Επιτελείο Στρατού παύει να καλεί ή να απαντά σε κλήσεις της Στρατιάς των Σωμάτων Στρατού και των λοιπών ανταποκριτών.

Ευθύς μετά την απόκτηση του ελέγχου του Πενταγώνου και της ΑΣΔΕΝ κινητοποιούνται οι μεγάλες μονάδες του στρατού (Στρατιά, Σώματα Στρατού, Μεραρχίες) σε όλη την επικράτεια και εκτελείται το σχέδιο «Προμηθεύς».

Οι δυνάμεις που έδρασαν στην Αθήνα τα ξημερώματα της 21ης Απριλίου είναι οι ακόλουθες, όπως τις αναφέρει ο Ν. Μακαρέζος:

-Κέντρο Εκπαίδευσης Τεθωρακισμένων. Διοικητής, ο ταξίαρχος Στυλιανός Παττακός. Η δύναμή του ανερχόταν σε 2.500 άντρες, από τους οποίους οι 250 ήταν αξιωματικοί, εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενοι. Διέθετε άρματα μάχης, τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού και μεγάλο αριθμό φορτηγών των 3 τόνων. Η μονάδα αυτή εκτέλεσε συνολικά 26 αποστολές

-Τακτικό Συγκρότημα 521 Τάγματος Πεζικού. Διοικητής, ο ταγματάρχης Ν. Ντερτιλής. Είχε ως αποστολή να εξουδετερώσει το αρχηγείο της ΑΣΔΕΝ, την ανακτορική φρουρά και τα Παλαιά Ανάκτορα, όπου ήταν το πολιτικό γραφείο του πρωθυπουργού και προστατευόταν από ισχυρή δύναμη της χωροφυλακής

-Τακτικό Συγκρότημα 572 Τάγματος Πεζικού. Διοικητής, ο αντισυνταγματάρχης Α. Μέξης. Είχε ως αποστολή την κάλυψη του εγχειρήματος από τις νοτιοδυτικές και δυτικές οδικές αρτηρίες των Αθηνών. Στη συνέχεια θα αντικαθιστούσε τα τμήματα του 521 Τακτικού Συγκροτήματος στους λόφους της Ακρόπολης και του Φιλοπάππου και θα εξασφάλιζε σύνδεση με τη στρατιωτική σχολή Ευελπίδων.

-Τακτικό Συγκρότημα 505 Τάγματος Πεζικού. Διοικητής, ο αντισυνταγματάρχης Κ. Παπαδόπουλος. Αποστολή του ήταν να συνδράμει τις υπόλοιπες δυνάμεις με ένα λόχο και μια διμοιρία και να παραμείνει στην περιοχή του Πενταγώνου ως εφεδρεία.

-2η Μοίρα Αλεξιπτωτιστών. Διοικητής, ο ταγματάρχης Γ. Κωνσταντόπουλος. Ως κύρια αποστολή είχε την κατάληψη και εξασφάλιση του Πενταγώνου και ως δευτερεύουσες την κατάληψη οκτώ κέντρων του ΟΤΕ και τη συμμετοχή στη σύλληψη προσωπικοτήτων με οκτώ ομάδες συλλήψεων.

-Στρατιωτική σχολή Ευελπίδων. Διοικητής, ο Δ. Ιωαννίδης. Ως αποστολή είχε την κάλυψη των βόρειων οδικών αρτηριών και άλλων σημείων πρόσβασης στην Αθήνα. Στην αρμοδιότητά του ήταν ο έλεγχος των λόχων του Στρέφη και Ευελπίδων με υποχρέωση να συνδέεται με το 505ο Τακτικό Συγκρότημα που επιχειρούσε στην περιοχή Πατησίων. Ένα τμήμα του θα παρέμενε ως ταχυκίνητη εφεδρεία.

-ΕΣΑ (Ελληνική Στρατιωτική Αστυνομία). Διοικητής, ο συνταγματάρχης Ι. Λαδάς. Ανέλαβε να ανοίξει τις πύλες του στρατοπέδου του Πενταγώνου, ξεγελώντας τους φρουρούς με δήθεν άσκηση υφαρπαγής των όπλων τους και να συγκροτήσει 56 ομάδες σύλληψης προσωπικοτήτων. Τμήμα της ΕΣΑ θα παρέμενε σε ρόλο ταχυκίνητης εφεδρείας.

-Τακτικό Συγκρότημα Πειραιώς. Με ισχυρή δύναμη τεθωρακισμένων και ενισχύσεις από το Κέντρο Εκπαίδευσης Βαρέων Όπλων (ΚΕΒΟΠ) είχε ως αποστολή τον έλεγχο του διοικητικού κέντρου του Πειραιά, την κατάληψη ζωτικών στόχων και τη νέκρωση των συγκοινωνιών.

-Μεικτό Απόσπασμα «ΑΕΤΟΣ». Διοικητής ήταν ο συνταγματάρχης Α. Λέκκας και διέθετε σημαντικό αριθμό τεθωρακισμένων οχημάτων και αρμάτων μάχης καθώς και δύναμη πεζικού. Είχε ως αποστολή να κυκλώσει και να απομονώσει τα ανάκτορα στη Δεκέλεια, αποφεύγοντας όμως κάθε επαφή με το βασιλιά και τους επιτελείς του. Τα ανάκτορα φρουρούσε ισχυρή δύναμη χωροφυλακής και το Τάγμα Ανακτορικής Φρουράς.

Όλες οι μονάδες εκτέλεσαν με απόλυτη επιτυχία τις αποστολές τους, αντιμετωπίζοντας αποτελεσματικά τα ελάχιστα απρόοπτα συμβάντα. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στην επιχείρηση νέκρωσης επικοινωνιών που προέβλεπε το σχέδιο των πραξικοπηματιών. Την αποστολή ανέλαβαν ειδικές ομάδες κρούσης που διέκοψαν τις αστικές και υπεραστικές επικοινωνίες, το ασύρματο δίκτυο του Στρατού Ξηράς, τις επικοινωνίες της αστυνομίας και της χωροφυλακής καθώς και εκείνες των ανακτόρων και των ξένων πρεσβειών. Εκτός από όλες αυτές τις δυνάμεις, σε ρόλο εφεδρείας είχε κινητοποιηθεί μία ισχυρότατη μηχανοκίνητη και τεθωρακισμένη δύναμη.

Το πραξικόπηµα

Στη 01.30 της 21ης Απριλίου, οι πραξικοπηματίες βρίσκονται στις θέσεις τους. Το τηλέφωνο χτυπά και παίρνουν το συνθηματικό να ξεκινήσουν. Αυτοί που έχουν σχετική εντολή περνούν από τα σπίτια των άλλων αξιωματικών που είναι απαραίτητοι ή επικίνδυνοι και καταφέρνουν να τους πάρουν μαζί τους για να τους οδηγήσουν είτε στο Επιτελείο είτε σε άλλες μονάδες, λέγοντάς τους: «Με ειδοποίησε ο διοικητής μου να έλθω να σε πάρω και να πάμε στο Τάγμα ή στο Επιτελείο. Θα γίνουν κομμουνιστικές ταραχές».

Με τον τρόπο αυτό πολλοί αξιωματικοί εξουδετερώθηκαν και άλλοι βοήθησαν τους πραξικοπηματίες χωρίς να είναι μυημένοι.
Στη 01.45 ο Παπαδόπουλος, ο Μακαρέζος, και ο Λαδάς περιμένουν εμπρός από τη βόρεια πύλη του Πενταγώνου μέσα σε ένα αυτοκίνητο Όπελ με οδηγό τον ταξίαρχο της Αεροπορίας Σκαρμαλιωράκη. Εκεί παραμένουν επί ένα τέταρτο της ώρας.

Στις 2.00 ακριβώς, ο λοχαγός της ΕΣΑ Ζουμπουλάκης φτάνει στην πύλη με σκοπό να εξουδετερώσει τον σκοπό του φυλακίου. Αυτός φωνάζει: «Αλτ». Εκείνοι προχωρούν και ο σκοπός πυροβολεί στον αέρα. Αμέσως όμως τον εξουδετερώνουν, η πύλη ανοίγει και το Όπελ εισέρχεται στον περίβολο του Πενταγώνου.

Οι πραξικοπηματίες κατευθύνονται στο γραφείο του αρχηγού του ΓΕΣ αντιστράτηγου Σπαντιδάκη.

Εν τω μεταξύ τα άρματα μάχης έχουν ξεκινήσει από το Κέντρο Εκπαίδευσης Τεθωρακισμένων στο Γουδί και κατευθύνονται στους στόχους τους.

Στις 02.30 το Πεντάγωνο καταλαμβάνεται από την Β’ Μοίρα Καταδρομών. Σε λίγο φτάνει ο Ζωιτάκης και οδηγείται στο γραφείο του Παπαδόπουλου. «Στρατηγέ μου, πρέπει να σου ζητήσω συγγνώμη γι’ αυτό που έγινε», του λέει ο Παπαδόπουλος. «Το πράξαμε όμως για να μη σας φέρουμε σε δύσκολη θέση, επειδή δώσατε το λόγο της στρατιωτικής σας τιμής. Εάν σας λέγαμε ότι προχωράμε, είμεθα βέβαιοι ότι θα συμφωνούσατε μαζί μας, πλην όμως θα ήσαστε ένας άτιμος στρατηγός που παρέβη το λόγο της στρατιωτικής του τιμής, ενώ εμείς σας θέλουμε έντιμο στρατηγό».

Ο Ζωιτάκης τηλεφωνεί στη Θεσσαλονίκη και δίνει εντολή να ενεργοποιηθεί το σχέδιο «Προμηθεύς» στην περιοχή του Γ’ Σώματος Στρατού. Σε όλες τις μονάδες της Αττικής αξιωματικοί που είναι μυημένοι στη συνωμοσία καταλαμβάνουν τα τηλεφωνικά κέντρα και διακόπτουν τις επικοινωνίες.

Τα ανάκτορα Τατοΐου έχουν ήδη περικυκλωθεί από δυνάμεις τεθωρακισμένων με επικεφαλής τον ταγματάρχη Λέκκα. Ο Κωνσταντίνος, που βρίσκεται μέσα, καταφέρνει να επικοινωνήσει μέσω ασυρμάτου με τον Αμερικανό πρέσβη Φ. Τάλμποτ.

Σε λίγη ώρα ένας απεσταλμένος του πρέσβη, αξιωματικός του αμερικανικού στρατού, φτάνει με αυτοκίνητο της πρεσβείας στο Τατόι και προσπαθεί να συναντήσει τον Κωνσταντίνο, χωρίς όμως αποτέλεσμα.

Ανησυχία για τα πυρηνικά

Όμως ο Αμερικανός πρέσβης είχε και έναν επιπλέον λόγο να ανησυχεί εκείνες τις ημέρες: άρματα μάχης είχαν περικυκλώσει την αμερικανική βάση του Ελληνικού, όπου βρισκόταν αποθηκευμένο ένα μεγάλο μέρος από τις 7.000 πυρηνικές κεφαλές που διέθεταν οι Αμερικανοί στην Ευρώπη. Το σχέδιο «Προμηθεύς» δεν προέβλεπε την περικύκλωση αμερικανικών βάσεων και εγκαταστάσεων.

Aπό τα γεγονότα προκύπτει ότι ο Παπαδόπουλος δεν περιορίστηκε στην εφαρμογή του σχεδίου «Προμηθεύς». Φυσικά σε περίπτωση εξέγερσης των κομμουνιστών, τα σχέδια προέβλεπαν προστασία των αμερικανικών εγκαταστάσεων. Όμως η κίνηση του Παπαδόπουλου στρεφόταν κατά των Αμερικανών, αφού οι πραξικοπηματίες περικύκλωσαν τη βάση και την απομόνωσαν έχοντας διακόψει και τις τηλεφωνικές επικοινωνίες της Αμερικανικής Πρεσβείας.

Έτσι ο Τάλμποτ για να επικοινωνήσει με την αμερικανική αεροπορική βάση χρησιμοποίησε το δορυφόρο Τελεστάρ και μίλησε με το Ελληνικό μέσω Ουάσιγκτον.

Σύμφωνα με τον Κοντογιαννίδη, πολλά χρόνια αργότερα έγινε γνωστό ότι ο Παπαδόπουλος έκανε αυτή την κίνηση για να αποτρέψει τυχόν αντίδραση των Αμερικανών υπέρ του βασιλιά ή της «μεγάλης χούντας» των στρατηγών.

Σε ό,τι αφορά τις σχέσεις του Παπαδόπουλου με τους Αμερικανούς, ο Νίκος Κακαουνάκης αναφέρει μια αποκαλυπτική συνέντευξη που πήρε από τον Γ. Γεωργαλά, έναν από τους κυριότερους θεωρητικούς της χούντας: «Οι Αμερικανοί το 1967 ήθελαν πάση θυσία να εμποδίσουν την άνοδο διά εκλογών του Παπανδρέου. Αλλά δεν ήθελαν και τη στρατιωτικοποίηση του στρατιωτικού καθεστώτος. Ήθελαν να αποφύγουν τις εκλογές, κάποια ανασύνταξη των πραγμάτων, για να έλθει αλλιώς το πράγμα. Ο Παπαδόπουλος όμως δεν ήθελε να παίξει μόνο το ρόλο του προσωρινού σωτήρος. Ήθελε να μονιμοποιηθεί. Τους κορόιδευε λοιπόν για πολλά χρόνια: «Περιμένετε βρε παιδιά, ο Λαδάς δεν με άφησε, θα δείτε το Δεκέμβριο τι θα γίνει». Είχαν βαρεθεί πια αυτό το παιχνίδι. Έχω επ’ αυτού ενδείξεις, και φαίνεται ότι οι Αμερικανοί είχαν εξοργιστεί και είχαν βαρεθεί… Στο τέλος ο Παπαδόπουλος, για να διαιωνίσει την παραμονή του, έφτιαξε ένα πολίτευμα στα μέτρα και τα σταθμά του. Ραμμένο και κομμένο στα μέτρα του…»

Ο Κακαουνάκης για το ίδιο ζήτημα αναφέρει ότι, ενώ είναι βέβαιο ότι η Ουάσιγκτον γνώριζε τα σχέδια και των δύο ομάδων, των συνταγματαρχών και των στρατηγών, ο Παπαδόπουλος είχε καταφέρει να πείσει τους Αμερικανούς ότι δεν θα κινηθεί ανεξάρτητα από τη «μεγάλη χούντα» των στρατηγών.

Ας γυρίσουμε όμως πίσω, στα ξημερώματα της 21ης Απριλίου 1967.

Στις 2.00 ο διοικητής του τάγματος της Σχολής Ευελπίδων συνταγματάρχης Ιωαννίδης και ο υποδιοικητής Α. Κονδύλης μαζί με άλλους πραξικοπηματίες φτάνουν στη σχολή. Εκεί τους περιμένει ο υπεύθυνος ασφαλείας, υπολοχαγός Δ. Κερκινέζος.

Την ίδια ώρα άντρες της ΕΣΑ συλλαμβάνουν στο σπίτι του το διοικητή της σχολής υποστράτηγο Μανωλαράκη και τον μεταφέρουν στο Πεντάγωνο.

Σε λίγα λεπτά ο Ιωαννίδης, συγκεντρώνει τους 800 αγουροξυπνημένους Ευέλπιδες στην πλατεία Ηρώων: «Ευέλπιδες, απόψε κατελύθη η φαυλοκρατία. Ο στρατός ανέλαβε την ευθύνη της διακυβερνήσεως της χώρας. Εσείς οι Ευέλπιδες ως υποψήφιοι αξιωματικοί θα παίξετε τον πρωτεύοντα ρόλο. Κατά τα άλλα θα ακούσετε τις οδηγίες των λοχαγών σας. Ζήτω η αιωνία Ελλάς!» Στην συνέχεια οι Ευέλπιδες φεύγουν για να διαδραματίσουν το ρόλο τους στα γεγονότα, όπως αυτός προβλεπόταν από το σχέδιο «Προμηθεύς».

Τη νύχτα εκείνη στο αρχηγείο Τακτικής Αεροπορίας στη Λάρισα, ο αρχηγός πτέραρχος Κοντολέφας, κουμπάρος της βασιλικής οικογένειας, και ο επιτελάρχης Κοσκινάς απουσίαζαν κατά τρόπο που έχει χαρακτηριστεί αδικαιολόγητος. Στο αρχηγείο παρέμενε ο διοικητής επιχειρήσεων αντισμήναρχος Γ. Κοντέας.

Μόλις φτάνει στη Λάρισα το σήμα για την εφαρμογή του σχεδίου «Προμηθεύς», ο Κοντέας υποψιάζεται ότι κάτι συμβαίνει και σημαίνει συναγερμό. Παρόλο που οι επικοινωνίες έχουν διακοπεί, κατορθώνει να επικοινωνήσει με τα αεροδρόμια της Τανάγρας και της Ελευσίνας και πληροφορείται ότι άρματα μάχης έχουν καταλάβει το αεροδρόμιο της Ελευσίνας.

Δίνει εντολή στον διοικητή της Τανάγρας αντισμήναρχο Γ. Δαρμάρο να σημάνει συναγερμό. Μετά ο Κοντέας καλεί όλο το προσωπικό και ανακοινώνει ότι είναι αποφασισμένος να σεβαστεί τη συνταγματική νομιμότητα.

Όλοι οι αξιωματικοί συμφωνούν και απευθύνονται στον αρχηγό της Πολεμικής Αεροπορίας αντιπτέραρχο Αντωνάκο για να πληροφορηθούν τι ακριβώς συμβαίνει.

Ο Κοντέας μέσω του στρατηγείου του ΝΑΤΟ στη Σμύρνη συνδέεται με την αεροπορική βάση Υμηττού και μέσω της κόκκινης γραμμής μιλάει με τον Αντωνάκο, ο οποίος του απαγορεύει οποιαδήποτε αντίδραση αφού έχει ταχθεί με τους πραξικοπηματίες.

Την ίδια εντολή δίνει ο Αντωνάκος και στο διοικητή της Τανάγρας Γ. Δαρμάρο, ο οποίος όμως σημαίνει συναγερμό, οχυρώνει το αεροδρόμιο και μετατρέπει τα αντιαεροπορικά πυροβόλα του αεροδρομίου σε… αντιαρματικά. Διατάσσει τον επικεφαλής ίλαρχο των αρμάτων μάχης που έχουν αποκλείσει το αεροδρόμιο της Ελευσίνας να φύγει.

Αυτός υπακούει. Τελικά οι διοικητές της Τανάγρας και της Ελευσίνας δεν κλιμακώνουν την αντίδρασή τους επειδή δεν γνωρίζουν τι ακριβώς συμβαίνει και πώς πρέπει να ενεργήσουν.

Έτσι κινήθηκαν οι πραξικοπηματίες την νύχτα της 20ης προς την 21η Απριλίου. Το απόγευμα ο βασιλιάς Κωνσταντίνος όρκισε την πρώτη κυβέρνηση της χούντας. Στο γραφείο του Π. Κανελλόπουλου εγκαταστάθηκε ο Κ. Κόλλιας.

Τα γραφεία της ΕΡΕ και της Ένωσης Κέντρου λειτούργησαν για δυο ή τρεις ημέρες και μετά καταλήφθηκαν από μια ομάδα αντρών της ΕΣΑ. Ο διοικητής της, ταγματάρχης των ΛΟΚ Χ. Δαδιώτης, εξήγησε στους διευθυντές των γραφείων ότι η εκεί παρουσία του προσωπικού στο εξής θα ήταν παράνομη.

Μετά από αυτό, ο Παν. Κανελλόπουλος διέλυσε το κόμμα της ΕΡΕ και έκλεισε τα γραφεία. Τη νύχτα του πραξικοπήματος αστυνομικοί είχαν εισβάλει στα γραφεία της ΕΔΑ και της εφημερίδας «Αυγή» και είχαν συλλάβει το προσωπικό.

Τραγική ειρωνεία αποτελεί το γεγονός ότι την επομένη η «Αυγή» θα δημοσίευε το τρίτο και τελευταίο μέρος ενός άρθρου με τίτλο «Γιατί δεν πρόκειται να γίνει δικτατορία».