Ιστορία
Ο Ηλίας Τσαλαφατίνος γεννήθηκε στο Οίτυλο της Μάνης, μεταξύ 1780 – 1782. Το επίθετο της οικογενείας του ήταν Κατσανός, αλλά επεκράτησε το Τσαλαφατίνος, που είναι παρατσούκλι από τη λέξη τσαλαφός (απερίσκεπτος, ορμητικός). Υπήρξε έμπιστος των Μαυρομιχαλαίων και διοικητής των στρατιωτικών τους σωμάτων.
Συμμετείχε από την πρώτη στιγμή στον εθνικό ξεσηκωμό. Στις 17 Μαρτίου 1821 ορκίστηκε με τους άλλους Μανιάτες αγωνιστές στην Αρεόπολη και στις 23 Μαρτίου συμμετείχε στην απελευθέρωση της Καλαμάτας.
Στη συνέχεια, με εντολή του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, περιδιάβαινε τα χωριά της Αρκαδίας και της Μεσσηνίας για να στρατολογήσει άνδρες, ενόψει του σχεδίου του «Γέρου του Μωριά» για την κατάληψη της Τριπολιτσάς, που ήταν το οθωμανικό διοικητικό κέντρο της Πελοποννήσου.
Ο Τσαλαφατίνος πήρε μέρος σχεδόν σε όλες τις μεγάλες μάχες της Επανάστασης στην Πελοπόννησο. Πολέμησε στο Λεβίδι (14 Απριλίου 1821), στο Βαλτέτσι (13-15 Μαϊου 1821), στην κατάληψη της Τριπολιτσάς (23 Σεπτεμβρίου 1821) και στα Δερβενάκια (26 Ιουλίου 1822).
Τον Ιούνιο του 1821 μαζί με το Ηλία Μαυρομιχάλη και τους άνδρες τους έσπευσαν προς βοήθεια του Οδυσσέα Ανδρούτσου στη Στερεά Ελλάδα για να αναχαιτίσουν τους Οθωμανούς πασάδες Ομέρ Βρυώνη και Κιοσέ Μεχμέτ, που είχαν εκστρατεύσει με σκοπό την καταστολή της Επανάστασης.
Στις αρχές του 1822 ακολουθεί τον Ηλία Μαυρομιχάλη στην Εύβοια. Η εκστρατεία αποτυγχάνει και στη Μάχη των Στύρων στις 12 Ιανουαρίου 1822 σκοτώνεται ο Ηλίας Μαυρομιχάλης. Τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς βρίσκεται ανάμεσα στους υπερασπιστές του Μεσολογγίου, που πολιορκείται από τους Κιουταχή και Ομέρ Βρυώνη.
Τον Φεβρουάριο του 1824 προσφέρεται με το μανιάτικο σώμα του να συνδράμει στην πολιορκία του κάστρου της Κορώνης.
Τελικά, την εκτέλεση της επιχείρησης αναλαμβάνουν οι ντόπιοι, με καταστροφικά αποτελέσματα.
Μετά την εισβολή του Ιμπραήμ παίρνει μέρος στη μάχη στο Μανιάκι (20 Μαϊου 1825) και στη συνέχεια υπερασπίζεται τη Μάνη από τις επανειλημμένες επιθέσεις του Αιγύπτιου εισβολέα, με αποκορύφωμα τη μάχη στο Πολυάραβο (28 Αυγούστου 1826), όπου διακρίνεται και συμβάλλει αποφασιστικά στη νίκη των ελληνικών δυνάμεων.
Ήταν και η τελευταία απόπειρα του Ιμπραήμ να καταλάβει τη Μάνη.
Ο Ηλίας Τσαλαφατίνος διακρίθηκε για τον αγνό πατριωτισμό του και την έλλειψη φιλοχρηματίας.
Όταν η επαναστατική κυβέρνηση το καλοκαίρι του 1823 τού πρόσφερε 2.000 γρόσια ως ανταμοιβή για τις υπηρεσίες προς το έθνος, αυτός τα αποποιήθηκε, λέγοντας: «Το Έθνος είναι ακόμα φτωχότερο από μένα τον φτωχό».
Λίγες ημέρες αργότερα προβιβάσθηκε σε αντιστράτηγο, αλλά αρνήθηκε να δεχθεί τον βαθμό. Με αναφορά του προς το Εκτελεστικό, ζήτησε μόνο να του εξασφαλίσουν τη συντήρηση εκατό στρατιωτών και υποσχόταν ότι «θέλει εκστρατεύσει και θυσιάσει και αυτήν την ζωήν του δια την αγάπην της πατρίδος».
Ο Ηλίας Τσαλαφατίνος πέθανε στην Αθήνα στις 15 Νοεμβρίου 1856.
