Τα ανθρώπινα κρανία – τρόπαια και μια αναζήτηση που μετρά 40 χρόνια

Εδώ και 40 χρόνια ο Mnyaka Sururu Mboro, ένας Τανζανός που ζει μόνιμα στη Γερμανία, ψάχνει για ένα χαμένο κρανίο του Mangi Meli.

O Mangi Meli ήταν ένας αρχηγός από το βόρειο τμήμα της Τανζανίας που εκτελέστηκε το 1900 για τον ρόλο του στην επανάσταση κατά των Γερμανών αποικιοκρατών. Σύμφωνα με τη γιαγιά του ήταν ένας σκληροτράχηλος ηγέτης που κρεμάστηκε μαζί με άλλους 18 επαναστάτες, αλλά του πήρε επτά ολόκληρες ώρες για να βγει η ψυχή από το σώμα του.

Μετά τον θάνατό του αποκεφαλίστηκε και το κεφάλι του μεταφέρθηκε στη Γερμανία. Το που ακριβώς βρίσκεται το κρανίο του δεν είναι ξεκάθαρο, αλλά η παραδοχή από το Ίδρυμα Πρωσικής Πολιτιστικής Κληρονομιάς (SPK) που εδρεύει στο Βερολίνο, ότι διαθέτει πολλά περισσότερα ανθρώπινα απομεινάρια από την Τανζανία απ’ ότι αρχικά υπολόγιζε, κάνει τον κύριο Mboro να αισιοδοξεί.

Κατάγεται από την ίδια περιοχή απ’ όπου και ο Mangi Meli και το 1977, πριν αφήσει την πατρίδα του για να μεταβεί στη Γερμανία για να σπουδάσει πολιτικός μηχανικός, υποσχέθηκε στη γιαγιά του ότι θα έβρισκε το χαμένο κρανίο.

«Όταν πήγα να την αποχαιρετήσω, βγήκε έξω από την καλύβα και είπε στους χωρικούς να έρθουν. Τους είπε “βλέπετε ο άνθρωπός μου πηγαίνει στη Γερμανία και θα φέρει πίσω το κρανίο του Mangi Meli” και έπρεπε να δώσω υπόσχεση», θυμάται. Το χωριό, όμως, ακόμα περιμένει…

Οι ερευνητές έχουν ανακαλύψει 200 απομεινάρια ανθρώπων από την Τανζανία, τα περισσότερα εκ των οποίων είναι κρανία, τα οποία μεταφέρθηκαν την εποχή που η χώρα βρισκόταν υπό Γερμανική κυριαρχία.

Από τον Οκτώβρη του 2017 προσπαθούν να προσδιορίσουν την προέλευση των χιλιάδων οστών που βρίσκονται στη συλλογή του Ιδρύματος.

Το πρόγραμμα ξεκίνησε ένα χρόνο αφότου Γερμανοί δημοσιογράφοι αποκάλυψαν απομεινάρια ευρείας έκτασης από τις πρώην Γερμανικές αποικίες.

Οι ερευνητές έχουν εντοπίσει επίσης 900 κρανία από την Ρουάντα και 400 με 500 από το Τόγκο και το Καμερούν. Αυτές οι τρεις χώρες άνηκαν στη Γερμανική αυτοκρατορία μεταξύ 1884 και 1918.

Όπως αναφέρουν ιστορικοί και ερευνητές, μερικές φορές οι αποικιοκράτες συνήθιζαν να παίρνουν τα κρανία ως τρόπαια. Ωστόσο, τα περισσότερα ανθρώπινα απομεινάρια μεταφέρθηκαν για να βοηθήσουν στην έρευνα για την φυλετική ταξινόμηση.

Το 1899 ο Γερμανός ανθρωπολόγος, Felix von Luschan ενθάρρυνε τους ανθρώπους να συλλέγουν απομεινάρια από τις αποικίες της Γερμανίας λέγοντας χαρακτηριστικά πως «ακόμα και ένας ερασιτέχνης μπορεί να βρει ανθρωπολογικό υλικό».

Η συλλογή του von Luschan, η οποία περιείχε αρχικά 6.300 κρανία, άλλαξε πολλά χέρια στο πέρασμα των χρόνων με αποτέλεσμα κάποια απομεινάρια να χαθούν, μέχρι να καταλήξει το 2011 στο SPK.

Η αποστολή του μουσείο πλέον είναι να ανακαλύψει την προέλευση όλων αυτών των κρανίων και να τα επιστρέψει εκεί που ανήκουν.

«Κατά τη γνώμη μου όταν μιλάμε για ανθρώπινα σώματα, μιλάμε για ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Είναι σαν να λέμε πόσο σημαντική είναι η αξιοπρέπεια στην Τανζανία. Δεν παίρνεις το σώμα κάποιου για να κάνεις έρευνα», λέει στο BBC ο πρέσβης της Τανζανίας στη Γερμανία, Abdallah Saleh Possi.

«Αν υπήρξε πλαίσιο αδικίας όπως για παράδειγμα εκτέλεση, δεν μπορείς να το υπερασπιστείς, αλλά ακόμα κι αν δεν είχαν ληφθεί στο πλαίσιο αδικίας, ποιος έδωσε τη συγκατάθεσή του ότι αυτά τα σώματα έπρεπε να μεταφερθούν; Γιατί να μην επιστραφούν αυτά τα απομεινάρια; Ποιος τα χρειάζεται εκεί; Γιατί να μην έχουν την αρμόζουσα ταφή;», διερωτάται.

Κατά τον κύριο Mboro το κρανίο του Mangi Meli πρέπει να επιστρέψει στην πατρίδα του, το Moshi, ώστε να ενωθεί με το υπόλοιπο σώμα και να αναπαυθεί εν ειρήνη. «Πρέπει να φέρουν τα απομεινάρια πίσω στους ανθρώπους που ακόμα υποφέρουν από τις απώλειες», τονίζει.

Εδώ και τέσσερις δεκαετίες πιέζει τις αρχές να ανοίξουν τα αρχεία και να ψάξουν στις συλλογές με τα ανθρώπινα υπολείμματα. «Όσους κι αν ρώτησα έλεγαν πως δεν γνωρίζουν τίποτα για την ιστορία», λέει στο BBC.

Τελικά ανακάλυψε πως το ινστιτούτο Charité του Βερολίνου είχε μια συλλογή από κρανία και το 2000 δύο ειδικοί πήραν την άδεια να τα μελετήσουν. Βρήκαν πως υπήρχαν τουλάχιστον 70 κρανία που προέρχονταν από την Τανζανία, αλλά κανένα από αυτά δεν άνηκε στον Mangi Meli.

Η συλλογή αυτή μεταφέρθηκε εν συνεχεία στο SPK, το οποίο τελικά αποκάλυψε το μέγεθος των ευρημάτων έπειτα από πίεση που άσκησε ο κύριος Mboro και η ομάδα εκστρατείας, Berlin Postkolonial. Στο μουσείο έλεγαν αρχικά πως η συλλογή περιείχε κάποια πολιτιστικά αντικείμενα καθώς και ανθρώπινα μαλλιά.

Η επανάσταση στην οποία πήρε μέρος ο Mangi Meli αποτέλεσε πρόδρομο για τον πόλεμο Maji Maji που ξεκίνησε τον Ιούλιο του 1905 και διήρκησε μέχρι τον Ιούλιο του 1907. Ήταν διαδηλώσεις που έλαβαν χώρα στη Νότια Τανζανία κατά της Γερμανικής αποικιοκρατικής εκμετάλλευσης, της καταπίεσης και της καταναγκαστικής καλλιέργειας βαμβακιού.

Κατά τη διάρκεια της εξέγερσης δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι πέθαναν από την πείνα και έφυγαν από τα σπίτια τους.

«Η καύση χωριών, χωραφιών και προμηθειών μπορεί να φαίνεται βάρβαρη στον παρατηρητή που βρίσκεται μακριά. Αυτή η μέθοδος πολέμου δεν ήταν μόνο η πιο ελπιδοφόρα, αλλά και η πιο πρακτική. Κατά την άποψή μου, οι στρατιωτικές ενέργειες από μόνες τους θα ήταν άκαρπες, μόνο η πείνα και οι κακουχίες μπορούν να αναγκάσουν τους ανθρώπους σε τελική υποταγή», έγραφε μεταξύ άλλων ο κυβερνήτης της Γερμανικής Ανατολικής Αφρικής, Gustav Adolf von Götzen.

Ακτιβιστές από τη Ναμίμπια κατάφεραν να πείσουν τις Γερμανικές αρχές να επιστρέψουν κάποια από τα κρανία που πήραν οι Γερμανοί από την πατρίδα τους. Το ίδιο ευελπιστούν και οι Τανζανοί.

Οι αξιώσεις για επιστροφή κρανίων και ανθρώπων υπολειμμάτων κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας δεν γίνονται μόνο στη Γερμανία, αλλά και σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, καθώς οστά και κρανία από την Αφρική και άλλες Ηπείρους όπου υπήρχαν αποικίες στάλθηκαν σε μουσεία και συλλέκτες σε όλη την Ευρώπη.

Τον 19ο αιώνα η επιστήμη της φρενολογίας ήταν πολύ δημοφιλής. Βάσει αυτής, τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά μπορούν να καθοριστούν από το σχήμα του κρανίου. Κάποιοι ερευνητές μάλιστα θέλησαν να δείξουν ότι το σχήμα του κρανίου δείχνει ότι άνθρωποι από διαφορετικά μέρη του κόσμου ήταν εγγενώς κατώτεροι.

Το μουσείο φυσικής ιστορίας του Λονδίνου έχει παραδεχθεί πως διαθέτει έναν αδιευκρίνιστο αριθμό από ανθρώπινα απομεινάρια που προέρχονται από την Αφρική, αλλά προς το παρόν δεν έχει πραγματοποιήσει έλεγχο για να διευκρινίσει την έκταση της συλλογής ή την προέλευσή τους.

Στα αρχεία του αναφέρεται πως υπάρχουν 13 σετ από ανθρώπινα υπολείμματα που προέρχονται από την Νότια Αφρική, 11 εκ των οποίων είναι από τη Ζιμπάμπουε. Οι εργασίες πάνω σε αυτά ξεκίνησαν έπειτα από παρέμβαση του πρώην Προέδρου της χώρας, Robert Mugabe, το 2015. Ο Πρόεδρος Mugabe είχε πει τότε πως το μουσείο του Λονδίνου έχει κρανία από ήρωες της Ζιμπάμπουε που έλαβαν μέρος στον πρώτο πόλεμο ανεξαρτησίας (First Chimurenga) που ξεκίνησε το 1896 και διήρκησε μέχρι τον Οκτώβρη του 1897.

Ωστόσο το μουσείο του Λονδίνου ισχυρίζεται πως κανένα από τα κρανία που διαθέτει στη συλλογή του δεν είναι από εκείνη την περίοδο, ενώ παραδέχεται πως υπάρχουν τρία κρανία που σχετίζονται με τις εκτελέσεις που έγιναν από τον Βασιλιά του Ndebele, Lobengula, το 1893.

Η παρέμβαση του πρώην Προέδρου της Ζιμπάμπουε ήταν ίσως η πιο αξιοσημείωτη έως τώρα, παρά το γεγονός ότι ακόμα δεν έχει αποδώσει καρπούς.

«Το πρότζεκτ για ανθρώπινα απομεινάρια από την Ανατολική Αφρική θα ολοκληρωθεί μέχρι τα τέλη του 2019», αναφέρει ο επικεφαλής ερευνητής του SPK, Bernhard Heeb. Μετά μπορούν να ξεκινήσουν συζητήσεις για τον επαναπατρισμό τους.

Ο κύριος Mboro ωστόσο φοβάται πως ίσως δεν μπορέσει ποτέ να τηρήσει την υπόσχεση που έδωσε πριν 40 χρόνια στη γιαγιά του και στους συγχωριανούς του…