Ιστορία
Ένα από τα πιο εντυπωσιακά εκθέματα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, είναι τα σωζόμενα τμήματα του χαμένου ναού της θεάς Αφροδίτης, που αποκάλεσαν και μικρό Παρθενώνα της Θεσσαλονίκης γιατί είχε μεγαλοπρέπεια.
Πρόκειται για ένα ιωνικό ναό της υστεροαρχαϊκής εποχής (τέλη του 6ου αιώνα π.Χ.) που αποκαλύφθηκε κατά τη δεκαετία του 1930.
Τα ευρήματα δείχνουν ότι ο ναός διαλύθηκε και ανασυντέθηκε. Σήμερα τα εξαιρετικής ιστορικής σημασίας υπολείμματα του ναού στην περιοχή Διοικητηρίου απειλούνται με αφανισμό. Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι ο ναός βρισκόταν αρχικά αλλού και κατά τον 1ο αιώνα μ.Χ. διαλύθηκε, μεταφέρθηκε και ανασυντέθηκε στο χώρο των ιερών, δίπλα στο Σαραπείο. Για την αρχική θέση του υπάρχει η εκτίμηση ότι ήταν στην αρχαία Θέρμη, ως ναός αφιερωμένος στο Διόνυσο.
Σύμφωνα με μια πιο πρόσφατη άποψη η τοποθεσία ήταν άλλη, στην αρχαία Αίνεια. Εκεί αναφέρει η γραπτή παράδοση ότι υπήρχε ναός της Αφροδίτης. Από μια επιγραφή έγινε γνωστό ότι στη Θεσσαλονίκη υπήρχε ναός αφιερωμένος στον Ιούλιο Καίσαρα. Είναι πολύ πιθανό Καίσαρας να λατρευόταν εκεί με την μυθική πρόγονό του Αφροδίτη, μητέρα του Αινεία, που ήταν γενάρχης της Ιουλίας γενιάς….
Το τμήμα του ναού της θεάς Αφροδίτης όπως είναι σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης…
Η εκτίμηση είναι ότι οι Θεσσαλονικείς μετέφεραν το ναό της Αφροδίτης από την Αινεία στην πόλη τους για να εξευμενίσουν τον Οκταβιανό Αύγουστο, θετό γιό του Καίσαρα, επειδή κατά τη διάρκεια της εμφύλιας διαμάχης είχαν υποστηρίξει τον πολιτικό του αντίπαλο Αντώνιο. Ο Αντώνιος όμως ηττήθηκε στο Άκτιο και η υποστήριξη έπαυσε…
Το γεγονός μάλιστα ότι μέσα στο ναό βρέθηκαν αυτοκρατορικοί ανδριάντες μαζί με άγαλμα της θεάς Ρώμης υποδηλώνει ότι πρόκειται για ναό αυτοκρατορικής λατρείας ή για ναό στον οποίο η λατρεία των αυτοκρατόρων ενσωματώθηκε αργότερα, όπως συνέβαινε συχνά. Άλλη άποψη υποστηρίζει ότι ο ναός ανοικοδομήθηκε από μεταφερμένα αρχιτεκτονικά μέλη ή επισκευάστηκε στα χρόνια του Αδριανού, ο οποίος στην περιοχή της Θεσσαλονίκης ταυτίστηκε με το Δία Ελευθέριο και λατρεύτηκε εδώ ως σύναος θεός με τη θεά Ρώμη….
Το μνημείο ρημάζει
Το εμβληματικό μνημείο που «γέννησε» ευρήματα ανυπολόγιστης ιστορικής αξίας προσπαθεί εδώ και πολλά χρόνια να κρατηθεί στη ζωή και να μην παραδοθεί στην φθορά του χρόνου αλλά και στην έλλειψη παιδείας κάποιον κατοίκων της περιοχής που κατά διαστήματα τον βανδάλιζαν μετατρέποντας τον σε σκουπιδότοπο. Όλα ξεκίνησαν το 1936 με την ανέγερση διώροφης οικοδομής σε οικόπεδο των οδών Δημητρίου Καραολή 32 και Αντιγονιδών 38.
Η εκσκαφή αποκάλυψε μέρος του ναού και πολλά ιωνικά αρχιτεκτονικά μέλη τα οποία διασκορπίστηκαν στην πόλη. Το 2000 η συγκεκριμένη οικοδομή κατεδαφίστηκε και ήρθε στο φως το ανατολικό μέρος της κρηπίδας του ναού, αλλά και αγάλματα των ρωμαϊκών χρόνων. Της θεάς Ρώμης, του Δία Αιγιόχου, ενός τηβενοφόρου άνδρα και δύο του Αδριανού. Μαζί εντοπίστηκαν και πλήθος θραυσμάτων αρχιτεκτονικών μελών….
Τα αρχιτεκτονικά μέλη που έως σήμερα έχουν αποκαλυφθεί προέρχονται από το ένα τρίτο της συνολικής έκτασης του ναού, γεγονός που τονίζει την ανάγκη για συνέχιση των ανασκαφών. Η σημερινή όψη του ναού της Αντιγονιδών δημιουργεί θλίψη. Το ενεργό κίνημα για την διάσωση του μνημείου έχει δώσει τις δικές του μάχες για να μπορέσει να περιφραχθεί και να διασωθεί από τους βανδαλισμούς…
Σήμερα από το ναό σώζονται και εκτίθενται στο αρχαιολογικό μουσείο Θεσσαλονίκης:
Η υψηλή κρηπίδα που κατασκευάστηκε στα ρωμαϊκά χρόνια και επενδύθηκε με τα μεταφερμένα αρχαϊκά σκαλοπάτια και το στυλοβάτη.
Τμήματα από σπείρες βάσεων και κιόνων και μια πλίνθος
Τρία τμήματα κιόνων καθώς και τρία ακέραια κιονόκρανα, το ένα από τα οποία προέρχεται από διαφορετικό μνημείο
Πολλά τμήματα γείσων
Μικρό θραύσμα επιστυλίου και λεοντοκέφαλη υδρορροή
Πολλά θραύσματα από το περιθύρωμα της εισόδου του ναού….
Ο Ναός της Αφροδίτης στην πλατεία Αντιγονιδών ήταν ναός του 6ου π.Χ. αι. και 150 χρόνια αρχαιότερος του Παρθενώνα. Το μάρμαρό του ήταν μάλλον από τη Θάσο….
Σε πολλά από τα σωζόμενα μέλη υπάρχουν λαξεύσεις της ρωμαϊκής εποχής. Αυτές χρησίμευσαν στην ανασύνθεση του ναού. Η αναπαράσταση παρουσιάζει ιδιαίτερες δυσκολίες διότι δεν έχει ολοκληρωθεί η αποκάλυψη του μνημείου και δεν έχουν ταυτιστεί όλα τα αρχιτεκτονικά μέλη. Έτσι η αναπαράσταση αφορά μόνο στη ρωμαϊκή ανασύνθεση του ναού που έγινε κατά τον 1ο αιώνα μΧ. Ο ναός είναι εξάστηλος δεδομένου ότι δεν έχει αποκαλυφθεί η δυτική πλευρά του.
