Ιστορία
Η περίπτωση της Νάουσας είναι η τελευταία ξεκάθαρη μαρτυρία διενέργειας παιδομαζώματος για την επάνδρωση του στρατιωτικού σώματος των γενίτσαρων
Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, παιδομάζωμα ονομάστηκε η βίαιη στρατολόγηση αγοριών από χριστιανικές οικογένειες, με σκοπό την επάνδρωση του επίλεκτου σώματος των γενίτσαρων. Επρόκειτο για έναν απεχθή θεσμό, ο οποίος ενέπνεε φόβο αλλά και μίσος στους υπόδουλους πληθυσμούς. Λόγω ειδικών προνομίων, που κατοχυρώνονταν από διάφορες συνθήκες, υπήρχαν περιοχές της Ελλάδας που εξαιρούνταν από το παιδομάζωμα. Τέτοιες ήταν π.χ η Ρόδος, τα Ιωάννινα και γενικότερα μεγάλες πόλεις που αποτελούσαν σημαντικά εμπορικά κέντρα.
Παρόλα αυτά, οι συνέπειες του παιδομαζώματος υπήρξαν καταστροφικές για τον υπόδουλο Ελληνισμό. Η πληθυσμιακή του αιμορραγία όμως είναι πρακτικά αδύνατον να υπολογιστεί σε ακριβείς αριθμούς. Κατ’ αρχάς, τα οθωμανικά αρχεία για το παιδομάζωμα κάνουν λόγο συνήθως για στρατολογημένα παιδιά Χριστιανών αδιάκριτα, χωρίς να προσδιορίζουν αν αυτά προέρχονται από ελληνικούς, αλβανικούς, σλαβικούς ή άλλους πληθυσμούς. Παράλληλα, οι σχετικές μαρτυρίες συγγραφέων της εποχής της Τουρκοκρατίας είναι σποραδικές και συχνά αμφίβολης εγκυρότητας. Πάντως, μια τουρκική πηγή από τα τέλη του 16ου αιώνα, αναφέρει πως μέχρι εκείνη την χρονική περίοδο είχαν στρατολογηθεί συνολικά 200.000 περίπου αγόρια για το σώμα των γενίτσαρων. Ο Αυστριακός ιστορικός Γιόζεφ φον Χάμερ, υπολογίζει ότι, κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας, τα θύματα του παιδομαζώματος έφθασαν τις 500.000, ενώ ο Κωνσταντίνος Παπαρηγόπουλος εκτιμά πως εξισλαμίσθηκαν 1.000.000 παιδιά Χριστιανών.
Με το πέρασμα των χρόνων όμως, ο θεσμός του παιδομαζώματος άρχισε να παρακμάζει. Από τα μέσα του 17ου αιώνα παρατηρούνται ολοένα και λιγότερες περιπτώσεις βίαιης στρατολόγησης αγοριών από χριστιανικές οικογένειες. Είναι η εποχή που οι Μουσουλμάνοι άρχιζαν να διεκδικούν κι εκείνοι υψηλές θέσεις στον στρατό και την δημόσια διοίκηση, μέσω της θητείας στο σώμα των γενίτσαρων. Σε κάποια αρχειακά έγγραφα του ιεροδικείου της Βέροιας, από τις αρχές του 18ου αιώνα, υπάρχει μια πολύ σημαντική μαρτυρία για την φθίνουσα πορεία του παιδομαζώματος. Τα γεγονότα που περιγράφονται στα συγκεκριμένα κείμενα εξάλλου, αποτελούν εκφάνσεις της γενικότερης παρακμής στην οποία είχε αρχίσει να περιέχεται η Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Σύμφωνα λοιπόν με τα έγγραφα του ιεροδικείου της Βέροιας, το 1705 κατέφθασε στην Νάουσα ο Αχμέτ Τσελεμπή, απεσταλμένος της σουλτανικής κυβέρνησης, μαζί με το επιτελείο του. Σκοπός του ήταν να στρατολογήσει από την πόλη και την γύρω περιοχή της 50 αγόρια για το σώμα των γενίτσαρων. Οι Ναουσαίοι, όχι μόνο επιφύλαξαν εχθρική υποδοχή στον Αχμέτ Τσελεμπή, αλλά και αρνήθηκαν να του παραδώσουν τα παιδιά τους. Η απείθεια στις διαταγές του Τούρκου απεσταλμένου εξελίχθηκε σε ένοπλη εξέγερση, ύστερα από την καταλυτική παρέμβαση του αρματολού Ζήση Καραδήμου. Υπό την ηγεσία του, οι κάτοικοι της Νάουσας επαναστάτησαν και σκότωσαν τον Αχμέτ Τσελεμπή με την ακολουθία του, καταλύοντας την οθωμανική εξουσία στην πόλη.
Στην συνέχεια, ο Καραδήμος και οι δύο γιοι του, Βασίλης και Δημήτρης, προχώρησαν στον σχηματισμό στρατιωτικού σώματος 100 ανδρών, με σκοπό να επεκτείνουν την εξέγερση και σε άλλες περιοχές. Ο Έλληνας αρματολός πραγματοποίησε αρκετές επιδρομές κατά τουρκικών στόχων, διατρέχοντας τα βουνά και τις πεδιάδες στην περιοχή της Νάουσας και της Βέροιας.
Οι Οθωμανοί απάντησαν συγκεντρώνοντας μια ισχυρή δύναμη από 1000 άνδρες, η οποία άρχισε να καταδιώκει επίμονα τους ένοπλους επαναστάτες. Επικεφαλής του τουρκικού αυτού σώματος τέθηκε ο μπουλούκμπασης (αξιωματικός με αστυνομικά καθήκοντα) Ρετζέπ Αγάς. Η μάχη που έκρινε τελικά την τύχη της εξέγερσης δόθηκε τον Ιούνιο του 1705, όταν οι Οθωμανοί περικύκλωσαν τον Καραδήμο και τους άνδρες του στο ποτάμι της Αραπίτσας, κοντά στην Νάουσα. Οι Έλληνες, μειονεκτώντας αριθμητικά, ηττήθηκαν και όσοι επέζησαν σκόρπισαν υποχωρώντας προς την κορυφή του όρους Βέρμιο. Ο Καραδήμος έχασε την ζωή του πολεμώντας. Οι δύο γιοι του, μαζί με άλλους τέσσερις άνδρες του, αιχμαλωτίστηκαν από τους Τούρκους και μεταφέρθηκαν στην Βέροια. Εκεί δικάστηκαν και εκτελέστηκαν με απαγχονισμό. Ακολούθησε διωγμός κατά των συγγενών όσων είχαν λάβει μέρος στην εξέγερση. Συνολικά συνελήφθησαν 40 άνδρες και 29 γυναίκες, που φυλακίστηκαν στην Θεσσαλονίκη και αργότερα εκτελέστηκαν. Η καταστολή της εξέγερσης είχε κοστίσει πολλούς νεκρούς και τραυματίες στην οθωμανική κυβέρνηση καθώς και το διόλου ευκαταφρόνητο ποσό των 75.000 περίπου χρυσών νομισμάτων.
Η περίπτωση της Νάουσας είναι η τελευταία ξεκάθαρη μαρτυρία διενέργειας παιδομαζώματος για την επάνδρωση του στρατιωτικού σώματος των γενίτσαρων. Η έκταση που τελικά έλαβε η εξέγερση του 1705 αλλά και το υψηλό κόστος καταστολής της, έβαλαν σε προβληματισμούς την σουλτανική κυβέρνηση. Τα γεγονότα της Νάουσας, κατέδειξαν, με τον πιο ξεκάθαρο και ταυτόχρονα τραγικό τρόπο, το ασύμφορο της διατήρησης του παιδομαζώματος. Οι Τούρκοι συνειδητοποίησαν ότι δεν άξιζε να διακινδυνεύουν την πρόκληση νέων εξεγέρσεων προκειμένου να συντηρούν έναν παρηκμασμένο θεσμό, αμφίβολης πλέον χρησιμότητας. Η εξέγερση της Νάουσας εξάλλου είχε φανερώσει τις αδυναμίες της οθωμανικής εξουσίας, κάτι το οποίο αποτελούσε πλήγμα για το κύρος του σουλτάνου. Η σοβαρή διασάλευση της τάξης, η απώλεια στρατιωτών και χρημάτων και η μείωση του γοήτρου, αποτελούν πολύ βαρύ τίμημα για οποιαδήποτε εξουσία, σε οποιαδήποτε χώρα και εποχή.
