Ρήγας Φεραίος: Η προδοσία και ο στραγγαλισμός του – Το «τρελό» σχέδιό του για την επανάσταση

Ο Ρήγας γεννήθηκε στο Βελεστίνο της Θεσσαλίας (όπου βρισκόταν στην αρχαιότητα η πόλη Φεραί). Σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή γεννήθηκε το 1757.

Από τα πολλά βιβλία για τη ζωή και τη δράση του Ρήγα Φεραίου, στο «κομμάτι» της νεανικής ηλικίας του, θεωρούμε ότι τα πλέον τεκμηριωμένα στοιχεία, υπάρχουν στο «ΟΝΟΜΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΡΗΓΑ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗ», του Δημήτριου Καραμπερόπουλου.

Από τα τελικά συμπεράσματα για το όνομα του Ρήγα που υπάρχουν στο βιβλίο αυτό, διαβάζουμε ότι:

Ο Ρήγας στα βιβλία, τους χάρτες και τα έντυπα που εξέδωσε, υπέγραφε πάντοτε ως «Ρήγας Βελεστινλής Θετταλός». Στα χειρόγραφα επίσης υπέγραφε ως «Ρήγας Βελεστινλής» ή «Ρήγας». Ποτέ δεν χρησιμοποίησε άλλο όνομα στα βιβλία του, ούτε και κατά τη σύλληψη και την ανάκρισή του. Όλα αναφέρουν το «Ρήγας Βελεστινλής». Το «Φεραίος» δεν το χρησιμοποίησε ποτέ ο Ρήγας, αλλά το πρόσθεσαν οι αρχαιόπληκτοι συγγραφείς. Το όνομα «Αντώνιος Ρήγας Βελεστινλής», είναι γραμμένο από τον Γάλλο πρόξενο Μπρεσέ σε δύο έγγραφά του.

Όλα τα άλλα έγγραφα αναγράφουν το «Ρήγας Βελεστινλής». Το «Αντώνιος Κυριαζής», που αναφέρεται από ορισμένους ως πραγματικό ονοματεπώνυμο του Ρήγα, είναι συγγραφικό κατασκεύασμα των χρόνων μετά το 1930. Δεν αναφέρεται νωρίτερα ούτε από τον Ρήγα, ούτε από άλλον συγγραφέα. Το πραγματικό του όνομα ήταν «Ρήγας» και ως επώνυμο πρόσθεσε το «Βελεστινλής», κατά τη συνήθεια των λογίων της εποχής.

Στην Εθνική βιβλιοθήκη της Ελλάδας, υπάρχει ένα βιβλίο του Πρόκλου, έκδοση 1561, το οποίο αναφέρεται στους παλαιούς γεωγράφους. Το βιβλίο αυτό, είχε στην κατοχή του ο Ρήγας όταν ήταν μαθητής στη Ζαγορά, σε ηλικία 16-18 ετών. Υπάρχει ιδιόχειρη σημείωση του Ρήγα που γράφει: «Ρήγα Κυρίτζη Βελεστίνου, ατάροισι ποτί εντί και τούτο». Δηλαδή: «Του Ρήγα του Κυρίτζη από το Βελεστίνο είναι κοντά στα άλλα και τούτο το βιβλίο». Το «Κυρίτζη» δεν είναι το επώνυμό του, αλλά το όνομα του πατέρα του, που υπάρχει ως βαφτιστικό στο Βελεστίνο και τις γύρω περιοχές, μέχρι σήμερα, ως Κυρίτσης.

Υπάρχουν υπογραφές του Ρήγα, ακόμα και στα αρχεία του ρουμανικού κράτους, ενώ στην ελληνική ταβέρνα της Βιέννης «Griechen – Beisl», βρίσκεται η υπογραφή «Ρήγας Βελεστινλής», που αποτελεί αυτόγραφο του Ρήγα.

Ας δούμε και την καταγωγή του Ρήγα, για την οποία υπήρξαν και υπάρχουν διαφορετικές απόψεις. Από την υπογραφή του Ρήγα, ως «Ρήγας Βελεστινλής» που αποτελεί δηλωτικό του τόπου καταγωγής του, προκύπτει ξεκάθαρα ότι γεννήθηκε στο Βελεστίνο. Το σπίτι του, βρισκόταν στο Βαρούσι, που αποτελούσε τη χριστιανική συνοικία και καταλάμβανε το ένα άκρο, ενώ στο άλλο άκρο υπήρχε η τουρκική συνοικία.

Ορισμένοι συγγραφείς, θεωρούν ότι ο Ρήγας ήταν Βλάχος στην καταγωγή και είχε γεννηθεί στο Περιβόλι Γρεβενών ή τη Βοβούσα Ιωαννίνων, ξακουστά βλαχοχώρια της Πίνδου και τα δύο. Ωστόσο αυτό δεν φαίνεται ότι ισχύει. Ο Ρήγας, ενώ αναφέρει επανειλημμένα το Βελεστίνο ως γενέτειρά του, δεν κάνει καμία μνεία ούτε στο Περιβόλι, ούτε στη Βοβούσα σε κανένα έργο του.

Μαρτυρικός θάνατος

24 Ιουνίου 1798. Ο πρόδρομος της Ελληνικής Επανάστασης και πρωτεργάτης του ελληνικού επαναστατικού διαφωτισμού, Ρήγας Βελεστινλής, βρήκε μαρτυρικό θάνατο στις φυλακές της Τεργέστης. Σκοπός του ήταν να έρθει στην Ελλάδα από τη Βιέννη, προκειμένου να εκτελέσει το επαναστατικό σχέδιο για την απελευθέρωση της χώρας από τον τουρκικό ζυγό. Σταμάτησε στην Τεργέστη για να παραλάβει τα αντίτυπα των προκηρύξεων του, ώστε να τα μοιράσει στον ελληνικό λαό. Μέσα σε λίγες μέρες, έπεσε θύμα προδοσίας από έναν σύντροφό του, με αποτέλεσμα να συλληφθεί από την αυστριακή αστυνομία,που τον είχε στο στόχαστρο. Μαζί του συνελήφθησαν και επτά σύντροφοί του.

Οδηγήθηκε στις φυλακές της Βιέννης, όπου βασανίστηκε για να αποκαλύψει τα σχέδια και τους συνεργάτες του. Μετά το τέλος των ανακρίσεων οι αυστριακοί τον παρέδωσαν στις οθωμανικές αρχές. Οι Τούρκοι τον φυλάκισαν στο φρούριο του Βελιγραδίου και στις 24 Ιουνίου 1798 τον εκτέλεσαν με στραγγαλισμό.

Το επαναστατικό σχέδιό του

Μόλις ολοκλήρωσε το συγγραφικό του έργο, ο Ρήγας Βελεστινλής ή Φεραίος, αποφάσισε να μεταβεί στην Ελλάδα μέσω Τεργέστης, κάνοντας πρώτα μία στάση στη Βενετία. Το σχέδιο ήταν να ξεκινήσει από «την χερσόνησον του Μωρέως«, να συνεχίσει στην Ήπειρο και να φτάσει στην Μακεδονία. Στόχος ήταν να εξυψώσει το ηθικό των σκλαβωμένων, από την οθωμανική τυραννία, Ελλήνων και των υπόλοιπων Βαλκανικών λαών, προκειμένου να πολεμήσουν για την ελευθερία τους.

Η επαναστατική εταιρεία που ίδρυσε καθώς και το συγγραφικό του έργο υπηρετούσε αυτό τον σκοπό. Ο Θούριος και άλλες επαναστατικές προκηρύξεις είχαν τυπωθεί σε χιλιάδες αντίτυπα. Προκειμένου να μην γίνει αντιληπτός από τις αρχές, είχε εμπιστευτεί το υλικό στο στενό του φίλο, μέλος της εταιρείας και καταστηματάρχη της Βιέννης, Αργέντη. Αυτός με τη σειρά του θα φρόντιζε να στείλει το υλικό, κρυμμένο με άλλα εμπορεύματα, στην Τεργέστη. Την εκτέλεση του σχεδίου ανέλαβε ο υπάλληλος του Αργέντη, Φ. Πέτροβιτς, ο οποίος ήταν κι αυτός μυημένος στο σχέδιο.

Η προδοσία από έναν σύντροφό του

Τρία κιβώτια επαναστατικού υλικού έπρεπε να φτάσουν στην Τεργέστη. Ως παραλήπτης είχε οριστεί ο έμπιστος του Ρήγα, Αντώνιος Κορωνιός. Σύμφωνα με το επικρατέστερο σενάριο της σύλληψής του, την ώρα που έφτασε το δέμα ο Κορωνιός απουσίαζε στη Δαλματία και έτσι το παρέλαβε ο συνεργάτης του, Δημήτριος Οικονόμου.

Ο Οικονόμου, παρότι ήταν και αυτός μέλος της επαναστατικής εταιρείας του Ρήγα, όταν άνοιξε το δέμα και είδε το επαναστατικό υλικό, πρόδωσε το σχέδιο του Ρήγα στην αυστριακή αστυνομία. Συγκεκριμένα, κατέδωσε τα πάντα στον διοικητή της αστυνομία στην Τεργέστη και νομάρχη, βαρώνο Πιττόνι, ζητώντας την προστασία του.

Ο Πιττόνι ενημέρωσε τον κυβερνήτη της πόλης Κόντε Πομπήιο Μπριγκίντο και αυτός διέταξε να συλληφθούν οι συνωμότες. Έτσι, ο Ρήγας έφτασε ανύποπτος στην Τεργέστη και συνελήφθη στις 19 Δεκεμβρίου του 1797.

Ο ιστορικός Γιάννης Κορδάτος υποστήριξε πως ο Οικονόμου ήταν πράκτορας του Πατριαρχείου. Στην επιστολή του προς τις αρχές, όπως δημοσιεύτηκε μεταγενέστερα, ο Δημήτρης Οικονόμου παραδέχεται: «Το καθήκον του πολίτου και η πίστις προς τον αγιασμένον θρόνον της Α. Μεγαλειότητος, κατόπιν η αγάπη προς τους ανθρώπους και προς τον πλησίον, με παρεκίνησαν ενδομύχως και κατήγγειλα εις Υμάς το άφρον εγχείρημα του Ρήγα Βελεστινλή, όπερ θα ηδύνατο να στοιχίσει την ζωήν χιλιάδων αθώων». Σε άλλο σημείο της επιστολής του αποκαλύπτεται πως ζήτησε την προστασία του βαρώνου ως ανταμοιβή για την εξιχνίαση της υπόθεσης.

Τα νεανικά χρόνια του Ρήγα Βελεστινλή

Ο Ρήγας πήρε την πρώτη του μόρφωση στη Θεσσαλία, κοντά σε εξαιρετικούς δασκάλους (κυρίως τους Κωνσταντίνο Λογιότατο και Νικόλαο Κασσαβέτη) στη Ζαγορά, ενώ φαίνεται ότι δίδαξε για ένα χρόνο στο σχολείο του Κισσού.

Στη συνέχεια έφυγε, αναζητώντας καλύτερη τύχη στην Κωνσταντινούπολη και στο Βουκουρέστι, όπου συμπλήρωσε τη μόρφωσή του, έμαθε ξένες γλώσσες και άνοιξε περισσότερο τους ορίζοντές του. Χάρη στις πνευματικές και οργανωτικές του ικανότητες, σταδιοδρόμησε ως «γραμματικός» στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και κατάφερε να αναδειχθεί. Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς πήγε στη Ρουμανία, πάντως από έγγραφο του 1788 προκύπτει ότι βρισκόταν εκεί, από πολύ καιρό. Η ιδιότητά του ως γραμματικός (γραμματέας), οδήγησε τους Ρουμάνους να τον ονομάσουν Riga Grammaticul.

Από τα έγγραφα της εποχής, συμπεραίνουμε ότι ο Ρήγας ήδη το 1788 ήταν ευκατάστατος, ιδιοκτήτης ή ενοικιαστής μεγάλης έκτασης γης και πολύ γνωστός στη Βλαχία.

Τον Μάιο του 1790, ο Ρήγας μπήκε στην υπηρεσία του Μεγάλου Σερδάρη Χριστόδουλου Κιρλιάν, ο οποίος σύμφωνα με κάποιους ιστορικούς, όπως τον Ρουμάνο N. Iorga, ήταν ελληνικής καταγωγής. Από τα έγγραφα του αρχείου της Βιέννης, προκύπτει ότι ο Κιρλιάν ήταν κατάσκοπος της αυστριακής κυβέρνησης. Έτσι, του απονεμήθηκε στην αυστριακή πρωτεύουσα ο τίτλος του βαρόνου και λεγόταν de Langenfeld (βαρόνος του Μακρύκαμπου). Τον Ιούνιο του 1790, ο Κιρλιάν με τον Ρήγα αναχωρούν για τη Βιέννη, Εκεί, ο Ρήγας έμεινε ως τον Γενάρη του 1791. Οι σχέσεις του με τον βαρόνο διαταράχθηκαν, καθώς ο Ρήγας του έκανε μήνυση, ζητώντας τους μισθούς οκτώ μηνών. Ο Κιρλιάν, ισχυρίστηκε ότι ο Ρήγας, που κρατούσε και το ταμείο του βαρόνου, έκανε πολλά έξοδα που δεν μπορούσε να τα δικαιολογήσει.

Στη Βιέννη, ο Βελεστινλής τύπωσε δύο βιβλία: το «Σχολείον των Ντελικάτων Εραστών», έξι διηγήματα του Ρετίφ ντε λα Μπρετόν, μεταφρασμένα από τα γαλλικά και εμπλουτισμένα με στίχους φαναριώτικων τραγουδιών και το «Φυσικής Απάνθισμα», εράνισμα από γαλλικά και γερμανικά εγχειρίδια αστρονομίας και φυσικής, γραμμένο σε απλή γλώσσα για να είναι κατανοητό. Στο βιβλίο αυτό, υπάρχει και η επιγραμματική φράση «Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά». Επίσης, ο Ρήγας προαναγγέλλει την έκδοση ενός ακόμα βιβλίου, το οποίο όπως γράφει είναι «μισομεταφρασμένον».

Επρόκειτο για «Το Πνεύμα των Νόμων» του Μοντεσκιέ που αποτελεί έργο – σταθμό στην ιστορία των πολιτικών θεωριών και θεωρητικό υπόβαθρο των προδρόμων και πρωτεργατών της Γαλλικής Επανάστασης.