Ολοκαύτωμα: Μνήμες ντροπής στη συνείδηση της ανθρωπότητας

Έχουν περάσει πολλά χρόνια από εκείνο το πρωινό της άνοιξης που γνώρισα τη Ρεβέκκα, την καινούρια γειτόνισσά μου στο τελευταίο μου σπίτι στη Θεσσαλονίκη, πέντε-έξι μήνες πριν πάρω μετάθεση για την Αθήνα. Συναντηθήκαμε στην πρασιά της πολυκατοικίας μας, που ήταν κατάφυτη από ολάνθιστες πασχαλιές. Ήταν λίγο πριν φύγω για το σχολείο. Κρατούσε, θυμάμαι, μια αγκαλιά από ανθισμένα κλωνάρια και με βία ελευθέρωσε το δεξί της χέρι για να με χαιρετήσει.

Μέσα σε κλίμα αυθόρμητης οικειότητας και με το χέρι μου μουσκεμένο απ’ τη βραδινή δροσιά των λουλουδιών που είχε ξεχειλίσει στο άγγιγμά μας, έγινε η γνωριμία μας. Με το που συστηθήκαμε, σχεδόν, την κοίταξα με ευχάριστο ξάφνιασμα όχι μόνο για το ”διάσημο” όνομά της, που με παρέπεμπε κατευθείαν στη Βίβλο και το ομώνυμο μυθιστόρημα της Δάφνης ντι Μωριέ, αλλά γιατί εξέπεμπε μια παράξενη γοητεία η οποία κουβαλούσε τα χρώματα και αρώματα της Ανατολής!

Είχε ένα σώμα όλο καμπύλες και πρόσωπο με αδρά χαρακτηριστικά, καθαρομελάχροινη επιδερμίδα, εκθαμβωτικό χαμόγελο και κατάμαυρα, σαν υγρά βατόμουρα, μάτια.

– Σας βλέπω συχνά πυκνά εδώ απ’ το παράθυρο που κοιτάει στον κήπο. Έχετε μεγάλη αγάπη στα λουλούδια, όπως κι εγώ…, είπε χαριτολογώντας.

– Ναι, είν’ αλήθεια, παραδέχτηκα. Ξεκλέβω λίγο χρόνο κάθε φορά, πριν φύγω για το σχολείο, και κόβω μερικά λουλούδια για το ανθογυάλι της τάξης μου…

– Ααα!.. Μπράβο!.. Τα σκέπτεστε όλα!.. Μακάρι κι οι δικοί μας καθηγητές να μας νοιάζονταν όπως εσείς τους μαθητές σας, κατέληξε με μικρό αναστεναγμό κι ύστερα ανεξήγητα – σαν να σκέφτηκε κάτι παράξενο ή αστείο – ξέσπασε σε γάργαρα γέλια, που έκαναν τα χείλια της να πτυχώνονται αλλεπάλληλα απ’ την ασυγκράτητη χαρά της…

Από εκείνη τη μέρα και ύστερα η Εβραία Ρεβέκκα Κοέν έγινε η καλύτερη φίλη μου για όσο καιρό έμεινα εκεί, μέχρι να φύγω. Απ’ το πήγαινε έλα στο σπίτι της βγήκα διπλά κερδισμένη, γιατί – πέρα από τη χαρά της προσωπικής επαφής μου μαζί της – γνώρισα για πρώτη φορά ένα άγνωστο μέχρι τότε σε μένα κομμάτι της Θεσσαλονίκης: τους Εβραίους και την ιστορία τους…

Τη συνόδευα συνήθως τα Σάββατα, που ήμουν ελεύθερη από υποχρεώσεις, στις επισκέψεις της στα γραφικά μαγαζάκια της πόλης, εκεί όπου άνθιζε άλλοτε το εμπόριο στις μεγάλες Πλατείες της Θεσσαλονίκης, αυτήν της Πλατείας Ελευθερίας και την άλλη του Διοικητηρίου, στην παλιά συνοικία ”Ρογκός”.

Απ’ αυτούς τους απλούς μαγαζάτορες, που είχαν κρατήσει μέσα τους μνήμες αιώνων, έμαθα για πρώτη φορά τη διαδρομή των Εβραίων της Θεσσαλονίκης μέσα στο χρόνο κι άκουσα για τους παλιούς Σεφαραδίτες, που άφησαν σ’ αυτήν ανεξίτηλα τα σημάδια τους , σε σημείο που να την αποκαλούν ”Μητέρα του Ισραήλ” και ”Δεύτερη Ιερουσαλήμ” τους!..

Τόσο αυτοί, όσο και οι άλλοι (οι παλιότεροι), έπαιξαν πράγματι σπουδαίο ρόλο στην ανάπτυξη και την αρχιτεκτονική μορφή της πόλης, ενώ συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό στο εμπόριο, την εκπαίδευση και την κουλτούρα της, μέχρι το ξέσπασμα του Μεγάλου Πολέμου, που βρήκε τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης χωρισμένους στα δυο, στους συντηρητικούς και τους σοσιαλιστές της παλιάς Φεντερασιόν του 1908 (τέλος του τετράχρονου Μακεδονικού αγώνα, απελευθέρωση Μακεδονίας).

Όπως το 1912 (όταν αριθμούσαν 75.000 στην πόλη), έτσι και το 1940-41 οι Εβραίοι πολέμησαν στο πλευρό των Ελλήνων χριστιανών σαν Έλληνες πολίτες και συμμετείχαν με αυταπάρνηση στην Εθνική Αντίσταση!.. Αυτή ακριβώς η ηρωική δράση τους κατά των κατακτητών έδωσε στους τελευταίους την αφορμή για γενικευμένο πογκρόμ εναντίον τους, που είχε σαν αποτέλεσμα τον εκτοπισμό των περισσότερων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Έτσι, απ’ τους 50.000 Εβραίους και Εβραίες της Θεσσαλονίκης προπολεμικά, επέστρεψαν περίπου 1.500 στην πόλη, για να βρουν κατεστραμμένες τις περιουσίες, τα νεκροταφεία και τους ναούς τους… Χωρίς άλλο οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης ήταν τα θύματα του μεγάλου διωγμού που εξαπέλυσαν οι Ναζί εναντίον του Εβραϊσμού στην Ελλάδα.

Όμως η ”λεία” δεν ήταν εύκολη για τους Ναζί· τουλάχιστον, δεν ήταν τόσο εύκολη όπως στη Θεσσαλονίκη και στις βουλγαροκρατούμενες περιοχές. Γιατί ”όσο έσφιγγαν τα λουριά, τόσο εμφανίζονταν μηχανισμοί αλληλεγγύης.

Είτε απλοί άνθρωποι που αποφάσιζαν να δώσουν κρησφύγετο στους διωκόμενους συνανθρώπους τους, χωρίς να υπολογίζουν τον κίνδυνο της πιθανής εκτέλεσης αν εντοπιζόταν («Όχι, πρέπει να μείνετε. Γιατί, παιδί μου, γιατί οι δικές μας ζωές να είναι πιο πολύτιμες από τις δικές σας;», είπε στον Αλφρέδο Κοέν – σε μια μεγαλειώδη εκδήλωση αλληλεγγύης – ο Χριστιανός γείτονάς του!..”

Από αυτούς οι 70.000 σύρθηκαν, τελικά, σε στρατόπεδα συγκέντρωσης όπου πέθαναν οι 60.000. Πιο τυχεροί στάθηκαν, συγκριτικά, οι Εβραίοι της Νότιας Ελλάδας και, κυρίως, της Αθήνας (οι οποίοι στις παραμονές του πολέμου αριθμούσαν 3000 άτομα).

‘Η Αθήνα ήταν ”η μόνη περιοχή της Ελλάδας που έσπασε την καταθλιπτική ομοιομορφία των «ποσοστών εξόντωσης», 89%, 94%, 98% κ.ο.κ.. Αυτό οφείλεται στο γεγονός της έλευσης στην πόλη διωκόμενων Εβραίων από άλλες περιοχές της Ελλάδας, αλλά και της Ευρώπης, έτσι που – στα μέσα του 1943 – ο αριθμός των Εβραίων που επισκέπτονταν τις Συναγωγές της πρωτεύουσας έφτανε στις 5.000”.

Ας σημειωθεί ότι, για να τους προστατέψει ο τότε διοικητής της Αστυνομίας Πόλεων Αθηνών Άγγελος Έβερτ (πατέρας του πολιτικού Μιλτιάδη Έβερτ), τους είχε προμηθεύσει με ταυτότητες που ανέφεραν ως θρήσκευμα το χριστιανικό!.. ”Αυτές οι πλαστές ταυτότητες”, όπως λέει ο Κλέων Ιωαννίδης, ”έσωσαν ζωές τότε στην κατεχόμενη Αθήνα”.

Για τον σωτήριο ρόλο που έπαιξαν αυτές είχε μιλήσει και η δημοσιογράφος Μαρία Ρεζάν λέγοντας χαρακτηριστικά ότι η προμήθευσή τους δεν ήταν μια απλή υπόθεση, γιατί οι ταυτότητες έπρεπε όχι μόνο να φαίνονται αυθεντικές, αλλά και να είναι!..

Ας σημειωθεί, πάντως, ότι οι Γερμανοί και οι ντόπιοι συνεργάτες τους ήταν υποψιασμένοι, και για αυτό έπρεπε να παρθούν προσεκτικά όλα τα μέτρα από τους Έλληνες προστάτες των Εβραίων και τίποτε να μην αφεθεί στην τύχη του. Γι’ αυτό φρόντιζαν ώστε τα χριστιανικά ονόματα που εμφανίζονταν στα πλαστά δελτία να είναι καταχωρημένα στα μητρώα του Δήμου Αθηναίων, για την περίπτωση που θα γινόταν σχετικός έλεγχος από τους Ναζί.

Φρόντιζαν επίσης να έχει μια οικογένεια την οικογενειακή της μερίδα στα μητρώα αυτά και να φαίνονται, να είναι διαθέσιμα τα αντίστοιχα πιστοποιητικά βάπτισης, τα οποία φυσικά εκδίδονταν από την Εκκλησία, με προγενέστερη ημερομηνία. Για την τύχη των Εβραίων των Αθηνών, πάντως, το συμπέρασμα είναι ξεκάθαρο ως προς τους διασώστες.

Το ομολογούν, άλλωστε, οι μαρτυρίες των ίδιων που σώθηκαν ή των συγγενών τους. Με βάση αυτές,” εάν το ΕΑΜ έμεινε στην καρδιά των Εβραίων για τις ηρωικές πράξεις διάσωσης συνολικά 3.000 διωκομένων, στην λογική πάντα της κοινωνικής δικαιοσύνης (οι πλούσιοι και ευκατάστατοι Εβραίοι υποχρεώνονταν να στηρίξουν οικονομικά τη φυγάδευση δύο ακόμα φτωχών ομοθρήσκων τους), ο αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός έμεινε στην Ιστορία, αρχικά για τις δύο επιστολές («Μνημόνια») διαμαρτυρίας προς τον πρωθυπουργό της Κατοχής Κωνσταντίνο Λογοθετόπουλο και προς τον πληρεξούσιο του Ράιχ διά την Ελλάδα, Γκίντερ Άλτεμπουργκ, τον Μάρτιο του 1943.

Αυτό φανερά, μιας που κρυφά η δράση του ήταν πολύ πιο ουσιαστική, όταν φρόντισε π.χ. να κρυφτούν 250 μικρά παιδάκια σε μοναστήρια. Ή όταν, σε συνεργασία με τον διοικητή της Αστυνομίας Άγγελο Έβερτ και έξι ακόμη αξιωματικούς της (τους αστυνομικούς διευθυντές Δημήτριο Βρανόπουλο, Μιχαήλ Γλύκα και Δημήτριο Βλαστάρη, και τους αστυνόμους Λουκάκη, Τσενόγλου και Βολταιράκη), αλλά και με τον Παναγιώτη Χαλδέζο (γενικό διευθυντή διοικητικών υπηρεσιών και προϊστάμενο του Μητρώου του Δήμου Αθηναίων), συνέλαβαν και πραγματοποίησαν το παράτολμο σχέδιο του εφοδιασμού των διωκόμενων Εβραίων με αυθεντικές αστυνομικές ταυτότητες.

Ο Δαμασκηνός κάλεσε, τον Χαλδέζο τότε και του είπε: «Εγώ έκαμα τον σταυρό μου, μίλησα με τον Θεό, και απεφάσισα να σώσω όσες ψυχές Εβραίων ημπορώ. Έστω και αν κινδυνεύω. Εγώ θα τους βαπτίζω τους Εβραίους, και συ θα τους δίδης πιστοποιητικόν του Δήμου για να πάρουν ταυτότητα ως χριστιανοί Έλληνες».

Ας ακούσουμε όμως και μια ενδεικτική του κλίματος μαρτυρία, την οποία διηγήθηκε μετά από 65 χρόνια ένας Εβραίος κάτοικος της πρωτεύουσας, για μια τραγική εμπειρία του τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής, που παρ’ ολίγο να του στοιχίσει τη ζωή στα 14 χρόνια του:

Αθήνα, Μάρτιος του 1944.

‟Όταν ακούσαμε στη γειτονιά πως έρχονται τα γερμανικά αποσπάσματα που μάζευαν τους Εβραίους, εγώ και ο Χριστιανός φίλος μου κρυφτήκαμε στην αυλή του σπιτιού στο οποίο έμενε τότε η οικογένειά μου. Ο Έλληνας διερμηνέας μας ρώτησε τα ονόματά μας.
-Αριστοτέλης, απάντησα
-Δημήτρης, είπε ο φίλος μου

Ο Γερμανός επικεφαλής έκανε ένα νόημα, και ένας στρατιώτης μας τράβηξε κάτω τα παντελόνια. Ο διερμηνέας περιεργάστηκε τα γεννητικά μας όργανα, και, δείχνοντας εμένα μόνο, έκανε νόημα στους στρατιώτες να με συλλάβουν…”

Όπως φαίνεται, η περιτομή ”πρόδωσε”, τελικά, το μυστικό του 14/χρονου και το ελληνοπρεπές όνομα, που το είχαν συμβουλέψει να χρησιμοποιεί, δεν ήταν αρκετό να τον σώσει από τις τιμωρητικές συνέπειες της εφαρμογής της ”τελικής λύσης”, που ξεδιπλωνόταν πλέον σε όλη την ελληνική επικράτεια.

Κι εάν στην Αθήνα και στις άλλες ιταλοκρατούμενες περιοχές, το σχέδιο βιομηχανικής εξόντωσης των Ελλήνων Εβραίων δεν είχε προχωρήσει ακόμη, αυτό οφειλόταν στην απροθυμία των ιταλικών αρχών κατοχής να συμπράξουν.

Ωστόσο, ”έπειτα από την συνθηκολόγηση της Ιταλίας τον Σεπτέμβριο του 1943, ο διοικητής του Sonderkommando Άλφρεντ Ρόζεμπεργκ – κύριος ιδεολόγος του ναζιστικού καθεστώτος – έκλεισε οριστικά το ζήτημα της ύπαρξης «υπανθρώπων» στην Ελλάδα.

Ήταν η ώρα να εφαρμοστούν και στην Αθήνα οι περιβόητοι «Νόμοι της Νυρεμβέργης»…”, οι δυο νόμοι που ψηφίστηκαν στη ναζιστική Γερμανία το Σεπτέμβριο του 1935 και μιλούσαν, ο μεν πρώτος για την ”γερμανική υπηκοότητα”, ο δε δεύτερος για την ”προστασία του γερμανικού αίματος και της γερμανικής τιμής”.

Και οι δυο, ξεχωριστοί, αυτοί νόμοι κατοχύρωναν από νομικής άποψης πολλές απ’ τις φυλετικές θεωρίες οι οποίες αποτέλεσαν το θεωρητικό υπόβαθρο των Ναζί.

Η απάνθρωπη έως κτηνώδης φιλοσοφία αυτών των θεωριών καθρεφτίζεται ωμά, ρεαλιστικά στη γνώμη του Χαίνριχ Χίμλερ, αρχηγού των Ες Ες και ‹αρχιτέκτονα› του Ολοκαυτώματος των Εβραίων: ”Είναι μια ένδοξη σελίδα της Ιστορίας μας, που ουδέποτε γράφτηκε και ούτε θα γραφτεί ποτέ”…

Και να φανταστείτε ότι αυτός ο υπάνθρωπος αναφερόταν στην ”τελική λύση”, στην ”εκκένωση”, στην ”ειδική μεταχείριση” και σε άλλες αλληγορικά αποδιδόμενες θηριώδεις ναζιστικές αποφάσεις για τις οποίες χρησιμοποιούσε το καθεστώς του Χίτλερ κωδικές λέξεις όπως: ”μπανάλ”, ”θανάτωση”, ”αφανισμός”, ”εξόντωση” κλπ.

Στόχος τους βέβαια ήταν μια Ευρώπη χωρίς Εβραίους. Αυτό απέδειξαν, άλλωστε, οι εναγώνιες προσπάθειες του ναζιστικού μηχανισμού να αφανίσει ακόμα και τα πειστήρια. Όμως αυτά δε μπόρεσαν να κρυφτούν, γιατί ήταν κραυγαλέα απάνθρωπα…

Αρκεί να θυμίσω ότι ως το τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου δολοφονήθηκαν στη γερμανοκρατούμενη Ευρώπη 6 εκατομμύρια Εβραίοι (κυρίως αυτοί της Γερμανίας, της Πολωνίας και της Σοβιετικής Ένωσης)…

Η λέξη ”Ολοκαύτωμα” (”αμερικανοτραφής” όρος που επικράτησε μεταπολεμικά) ή η εβραϊκή ”Σοά” (γενοκτονία) τα λέει όλα!!!.. Σύμφωνα με καταγεγραμμένες μαρτυρίες, ”οι πρώτοι επιζώντες που επέστρεψαν από το Άουσβιτς και τα άλλα στρατόπεδα θανάτου αντιμετωπίστηκαν με δυσπιστία, γιατί κανείς δε μπορούσε να πιστέψει το μέγεθος της ναζιστικής θηριωδίας…”

Ακόμα και στο Ισραήλ ήταν μεγάλο ταμπού το εβραϊκό Ολοκαύτωμα, πράγμα που έκανε τους γονείς να μην τολμούν να μιλήσουν γι’ αυτό στα παιδιά τους. Η πρώτη αφύπνιση της παγκόσμιας κοινής γνώμης ήρθε το 1961 με τη δίκη στο Ισραήλ του Άντολφ Άϊχμαν, που θεωρήθηκε απ’ το δικαστήριο ”εχθρός του ανθρώπινου γένους”.

Τη δεκαετία του ’80 κορυφώθηκε το παγκόσμιο ενδιαφέρον για το Ολοκαύτωμα, με τη συνδρομή της ”στρατοπεδικής λογοτεχνίας”, των μαρτυριών των επιζώντων και των ξένων κινηματογραφικών και τηλεοπτικών ταινιών (”Η εκλογή της Σόφι” κλπ.).

Δέκα χρόνια αργότερα, τη δεκαετία του ’90, ανθούν στα αμερικανικά πανεπιστήμια οιHolocaustStudiesκαι στους κινηματογράφους σαρώνει η ”Λίστα του Σίντλερ”. Ώσπου στις 21 Αυγούστου του 2013 η Άνγκελα Μέρκελ επισκέφθηκε το στρατόπεδο Νταχάου και εξέφρασε, με τον τρόπο της, τη μεγάλη συγνώμη εκ μέρους της Γερμανίας:

– Η θύμηση της μοίρας (των κρατουμένων) με γεμίζει βαθιά θλίψη και ντροπή!..

Την ίδια στιγμή το γερμανικό Δημόσιο ανακοίνωνε ότι θα συνεισέφερε 772 εκατομμύρια ευρώ μεταξύ 2014-17 για τη φροντίδα των ηλικιωμένων επιζώντων…

Εβδομηνταπέντε χρόνια μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οι επιζώντες του Ολοκαυτώματος έχουν λιγοστέψει κατά πολύ. Ο αγώνας ωστόσο για τον εντοπισμό των λιγοστών εγκληματιών πολέμου που βρίσκονται ακόμα στη ζωή συνεχίζεται. Στον αγώνα αυτό έχει επιστρατευθεί το κέντρο Βίζενταλ με κεντρικό σύνθημα: ”Αργά, αλλά όχι πολύ αργά”…

Η Ελλάδα, που εκδηλώνει δυστυχώς καθυστερημένα πάντα τα αντανακλαστικά της, θυμήθηκε όψιμα τους δικούς της επιζώντες ή ”ομήρους”, όπως αυτοαποκαλούνται οι Έλληνες εβραϊκής καταγωγής που επέζησαν της κόλασης των ναζιστικών στρατοπέδων και επέστρεψαν ζωντανοί.

– Ίσως είναι και η τελευταία χώρα της Ευρώπης που αφυπνίστηκε σε σχέση με το Ολοκαύτωμα, λέει με παράπονο η κυρία Οντέτ Βαρών-Βασάρ και συνεχίζει. Οι μαρτυρίες των 2000 Ελλήνων Εβραίων που επέστρεψαν απ’ τα ναζιστικά στρατόπεδα δεν ακούστηκαν όταν έπρεπε… Δεν είναι αυτονόητο, ασφαλώς, ότι το Ολοκαύτωμα αφορά τον καθένα, αν δεν ανήκει στους απογόνους των θυμάτων ή των θυτών… Χρειάζεται πολλή δουλειά για να κατανοήσεις ό,τι σε αφορά…

Εγώ θα έλεγα στην κυρία Βασάρ ότι χρειάζεται πρώτα και πάνω απ’ όλα δημοκρατικό ήθος. Κι αυτό δεν το έχουν, δυστυχώς, οι ακραίες φωνές εντός του Ελληνικού Κοινοβουλίου – όπως οι βουλευτές της Χρυσής Αυγής – που συντάσσονται με τους αρνητές του Ολοκαυτώματος ανά τον κόσμο.

Ενδεικτικό παράδειγμα αυτού που αναφέρω είναι η ξεκάθαρα απαξιωτική αναφορά – από το βήμα της Βουλής – στο Ολοκαύτωμα του βουλευτή Αχαΐας της Χρυσής Αυγής Μιχάλη Αρβανίτη (Ιούνιος 2013):

– Δεν με ενδιαφέρει τι έγινε τότε. Αλλά δεν ήταν Ολοκαύτωμα (…) Πολλοί ιστορικοί λένε, όπως ο Ίρβινγκ, ότι οι Γερμανοί είχαν ανάγκη από εργάτες. Ήταν τόσο ηλίθιοι να βάλουν στους φούρνους τους Εβραίους; Τους έβαλαν σε στρατόπεδα να δουλέψουν. Τότε, να το ξέρετε, υπήρχε τύφος. Εθέριζε ο τύφος και Πολωνούς και Έλληνες…

Τόσα πτώματα αναγκάστηκαν να τα κάψουν(…) Το μόνο πρόβλημα, το οποίο απασχολεί τα εβραιόπληκτα και εβραιοκίνητα κόμματα, τα οποία αυτή τη στιγμή ρυπαίνουν το Κοινοβούλιο, είναι το ότι εμείς δεν αναγνωρίζουμε το Ολοκαύτωμα…

Τα συμπεράσματα δικά σας…

Κρινιώ Καλογερίδου (Βούλα Ηλιάδου, συγγραφέας)