Επιχείρηση “PLUTO”: Οι υποθαλάσσιοι αγωγοί πετρελαίου για την απόβαση στη Νορμανδία

Η απόβαση των Συµµάχων στην Νορµανδία στις 6 Ιουνίου 1944 και η συνεχής µεταφορά αρµάτων µάχης και κάθε είδους τροχαίου υλικού απαιτούσε τεράστιες ποσότητες καυσίµων.

Όπως σηµειώνει ο David Edgerton στο βιβλίο του “Britain’s War Machine”, η Επιχείρηση PLUTO σχεδιάστηκε προκειµένου να παρέχονται 4.000 έως 5.000 τόνοι καυσίµου την ηµέρα ή  περίπου το 40 µε 50% των συµµαχικών απαιτήσεων σε καύσιµα στην D+12 (δηλαδή 12 ηµέρες µετά την D-Day). Αλλά πόσο επιτυχηµένη ήταν η επιχείρηση «Πλούτωνας» για να βοηθήσει στην προµήθεια των απαραίτητων καυσίµων για τους Συµµάχους;

Η εξασφάλιση του πετρελαίου, καθώς και η πρόσβαση σε αυτό, έγινε µια κρίσιµη πτυχή του τρόπου διεξαγωγής του πολέµου στον 20ο αιώνα. Το πετρέλαιο, ένα ορυκτό καύσιµο γνωστό και ως αργό, χρειαζόταν τόσο για καύσιµο όσο και για λίπανση των πλατφορµών όπλων που εµφανίστηκαν κατά τον Α’ Παγκόσµιο Πόλεµο, συµπεριλαµβανοµένων υποβρυχίων, αεροσκαφών, φορτηγών και δεξαµενών.

Μέχρι το 1918, όπως σηµειώνει ο Anand Toprani στο βιβλίο του “Oil and the Great Powers: Britain and Germany, 1914-1945”, το πετρέλαιο ήταν απαραίτητο για τη λειτουργία της σύγχρονης πολεµικής οικονοµίας επηρεάζοντας τοµείς όπως η βαριά βιοµηχανία, οι µεταφορές και η γεωργία. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσµίου Πολέµου, η ζήτηση για πετρέλαιο όπως είναι φυσικό αυξήθηκε µόνο.

Πριν από το 1939, τεράστιες ποσότητες πετρελαίου αποθηκεύονταν σε όλη τη Βρετανία εν αναµονή των απαιτήσεων καυσίµων της Βρετανικής Αεροπορίας (RAF).

Όπως εξηγεί ο Tim Whittle σε µια ακαδηµαϊκή εργασία για την προµήθεια καυσίµων εν καιρώ πολέµου και την επιχείρηση «Πλούτωνας», δεκάδες αποθήκες καυσίµων κατασκευάζονταν  από το Newcastle στη βόρεια Αγγλία µέχρι το Southampton στη νότια ακτή της χώρας.

Τα σχέδια για την κατασκευή µικρότερων «Αποθηκών ∆ιανοµής Αεροπορίας» (AFDD) υποβλήθηκαν τον Ιούλιο του 1939, ενώ η κατασκευή των κύριων Αποθεµάτων της RAF  που θα µπορούσαν συνήθως να χωρέσουν περίπου 4.400 τόνους καυσίµου, ξεκίνησε το 1938.

Όταν ξέσπασε ο πόλεµος µε την κήρυξη του πολέµου από την Βρετανία στην Γερµανία στις 3 Σεπτεµβρίου 1939, ιδρύθηκε το λεγόµενο «Συµβούλιο Πετρελαίου».

Αυτή ήταν µια «µη κυβερνητική» οργάνωση αποτελούµενη από όλες τις µεγάλες εταιρείες πετρελαίου που µε στόχο τον συντονισµό  των προµηθειών πετρελαίου σε ολόκληρη τη Βρετανία. Η κυβέρνηση είχε επίσης τον δικό της Γραµµατέα Πετρελαίου, µια θέση που κατέλαβε ο συντηρητικός βουλευτής Τζέφρι Λόιντ  µεταξύ 1940-1942.

Η κατασκευή προστατευόµενων αποθηκών πετρελαίου αυξήθηκε ραγδαία µεταξύ 1940-1942, µε τις περισσότερες µεγάλες εγκαταστάσεις να είναι φυσικά καµουφλαρισµένες για περισσότερη ασφάλεια, από αεροπορικούς βοµβαρδισµούς.

Η προµήθεια και η διακίνηση πετρελαίου στη Βρετανία

Η Βρετανία δεν απολάµβανε άφθονη εγχώρια προσφορά αργού πετρελαίου κατά τη διάρκεια της συγκεκριµένης περιόδου.

Ως εκ τούτου, το πολύτιµο καύσιµο έπρεπε να µεταφερθεί  από αλλού για να καλύψει τη ζήτηση εν καιρώ πολέµου. Η Βρετανία άντλησε τους πόρους των κτήσεών της, ιδίως στη Μέση Ανατολή.

Μια ακόµη µεγαλύτερη προσφορά πετρελαίου προήλθε από τις ΗΠΑ, ιδιαίτερα ως αποτέλεσµα του νόµου «∆ανεισµού και Εκµίσθωσης»  του Μαρτίου του 1941.

Όπως σηµειώνει ο Edgerton, µέχρι και τα µέσα του πολέµου σχεδόν όλα τα πετρελαϊκά προϊόντα της Βρετανίας έρχονταν από τις ΗΠΑ!

Ο εναέριος βοµβαρδισµός της Βρετανίας από τη Γερµανία µεταξύ 1940-1941 δηµιούργησε µεγάλη πίεση στον τρόπο µε τον οποίο το πετρέλαιο που έφτανε θα µετακινείτο εντός της χώρας.

Με την επανειληµµένη στόχευση αποθηκών πετρελαίου, ιδιαίτερα στη νότια και νοτιοανατολική Αγγλία, και το κλείσιµο των ανατολικών και νότιων παράκτιων λιµανιών, κατασκευάστηκε ένα τεράστιο δίκτυο αγωγών για την παροχή καυσίµων στις διάφορες βάσεις της RAF από τα δυτικά της χώρας, όπου και τα σηµεία εκφόρτωσης του πετρελαίου που µεταφερόταν  ακτοπλοϊκώς.

Αυτό το δίκτυο αγωγών, γνωστό ως GPSS, αποτελούσε τη ραχοκοκαλιά των αγωγών της επιχείρησης PLUTO.

Το σηµείο εκκίνησης του δικτύου GPSS ήταν το Avonmouth, ένα λιµάνι του Μπρίστολ στη δυτική ακτή της Αγγλίας.

Οι εργασίες στον αγωγό Avonmouth/Thames, τον πρώτο αγωγό GPSS που συνέδεε τις αποβάθρες του Avonmouth µε µια νέα αποθήκη στον ποταµό Τάµεση, ξεκίνησαν τον Ιούνιο του 1941.

Ολοκληρώθηκε αργότερα εκείνο το έτος και είχε µήκος µόλις 160 χλµ. Το Avonmouth στη συνέχεια συνδέθηκε µε τον ποταµό Mersey στη βορειοδυτική Αγγλία κοντά στο Liverpool, σχηµατίζοντας έναν αγωγό Νότου/Βορρά, και, από εκεί, έγιναν συνδέσεις σε όλη την ηπειρωτική Αγγλία, στα νοτιοδυτικά.

Επιχείρηση PLUTO

Όταν η Βρετανία και οι Σύµµαχοι άρχισαν να αναζητούν επιλογές προµήθειας καυσίµων πριν από την απόβαση στη Νορµανδία, ο «Πλούτωνας» σχεδιάστηκε ουσιαστικά ως µια υποβρύχια επέκταση του GPSS.

Οι αγωγοί PLUTO δεν ήταν, πρέπει να λεχθεί, το κύριο µέσο µε το οποίο επρόκειτο να µεταφέρεται πετρέλαιο στην Ευρώπη σε αυτό το σενάριο. Αντίθετα, η επιχείρηση προοριζόταν να παρέχει πετρέλαιο πριν την κανονικοποίηση των παραδόσεων µέσω δεξαµενόπλοιων.

Τα πρώτα σχέδια για την επιχείρηση άρχισαν να εξετάζονται το 1942, δηλαδή τουλάχιστον δύο χρόνια πριν την απόβαση στην Νορµανδία.

Αυτό σηµαίνει ότι Βρετανία και ΗΠΑ είχαν αρχίσει να καταστρώνουν από τότε τα σχέδια για την απόβαση.

Τον Απρίλιο, του 1942 ο Λούις Μαουντµπάττεν, τότε αρχηγός της ∆ιοίκησης Συνδυασµένων Επιχειρήσεων, είχε ρωτήσει τον Βρετανό υπουργό αρµόδιο για τις στρατιωτικές προµήθειες, Τζέφρυ Λόιντ, εάν θα µπορούσε να τοποθετηθεί αγωγός κάτω από τη Μάγχη στο πλαίσιο προετοιµασίας για την απόβαση.

Η απάντηση ήταν καταφατική και η απαρχή της επιχείρησης PLUTO.

Ως εκπρόσωπος του βρετανικού Ναυτικού στην επιχείρηση διορίστηκε ο πλοίαρχος Τζον Χατσινκς ο οποίος ήταν ενταγµένος στην ∆ιοίκηση Συνδυασµένων Επιχειρήσεων, από τα τέλη του 1942.

∆ύο τύποι σωληνώσεων χρησιµοποιήθηκαν ως µέρος της επιχείρησης PLUTO.

Η καλωδίωση µε σωλήνες µολύβδου και θωρακισµένο χαλύβδινο σύρµα, µε την κωδική ονοµασία «HAIS», ήταν ο ένας.

Ο άλλος, µε την κωδική ονοµασία «HAMEL», πήρε τη µορφή συγκολληµένων σωληνώσεων από χάλυβα. Οι σωλήνες HAIS και HAMEL είχαν διάµετρο όχι µεγαλύτερη από 8 εκατ.

Οι σωλήνες χρειάζονταν για να διασχίσουν µια τεράστια απόσταση. Η επιχείρηση όµως  σχεδιάστηκε µε την υπόθεση ότι η εισβολή των Συµµάχων στη Γαλλία θα συνέβαινε στο Πα-ντε-Καλαί στη βόρεια Γαλλία, περίπου 50 χιλιόµετρα από τη νοτιοανατολική ακτή της Αγγλίας. Ωστόσο, το 1943 αποφασίστηκε ότι η εισβολή θα γινόταν στην πραγµατικότητα στη Νορµανδία.

Έτσι η νέα θέση για τον αγωγό θα συνέδεε το Χερβούργο στη Νορµανδία µε τη Νήσο Γουάιτ στα ανοιχτά της νότιας ακτής της Αγγλίας.

Ο πρώτος αγωγός µε την κωδική ονοµασία «BAMBI», τοποθετήθηκε από το βρετανικό Ναυτικό µόλις στις 12 Αυγούστου 1944, δηλαδή πάνω από δύο µήνες µετά την απόβαση της 6ης Ιουνίου

Στο πλαίσιο του BAMBI, το καλώδιο HAIS τοποθετήθηκε από τη νήσο Γουάιτ στο Χερβούργο.

Ο προϋπάρχων αγωγός Reading/Southampton GPSS στην ηπειρωτική χώρα επεκτάθηκε µέχρι τη νήσο Γουάιτ ειδικά για την τροφοδοσία του BAMBI.

Οι εργασίες για την επιχείρηση PLUTO ήταν προγραµµατισµένο να ξεκινήσουν στις 24 Ιουνίου. Οι καθυστερήσεις προκλήθηκαν εν µέρει επειδή οι σωλήνες υπέστησαν ζηµιές κατά την τοποθέτησή τους.

Αλλά το πιο σηµαντικό, ο BAMBI καθυστέρησε λόγω της στρατιωτικής αλυσίδας γεγονότων µετά την απόβαση. Οι εργασίες για τους αγωγούς είχε προβλεφθεί στο ότι οι Σύµµαχοι θα κατελάµβαναν ανέπαφο το λιµάνι του Χερβούργου σε µόλις οκτώ ηµέρες. Αυτό όµως δεν κατέστη δυνατό.

Το λιµάνι καταλήφθηκε µόλις στις 27 Ιουνίου. Ενδεικτικά, η φάση της επίθεσης στο Χερβούργο, γνωστή ως «Επιχείρηση Ποσειδώνας», τελείωσε µόλις λίγες µέρες αργότερα, στις 30 Ιουνίου.

Πόσο επιτυχηµένη ήταν η επιχείρηση PLUTO;

Παρά την ολοκλήρωση της τοποθέτησής του, στις 12 Αύγουστου ο BAMBI δεν παρείχε πετρέλαιο παρά µέχρι τα µέσα Σεπτεµβρίου 1944.

Όταν το έκανε, παρείχε µόνο περίπου 275 τόνους πετρελαίου την ηµέρα. Η πρώτη τοποθέτηση σωλήνα HAMEL έγινε στα τέλη Σεπτεµβρίου.

Στις αρχές Οκτωβρίου του ίδιου έτους, ξεκίνησαν οι εργασίες για την τοποθέτηση ενός µικρότερου αγωγού, µε την κωδική ονοµασία «DUMBO», από το ακρωτήριο του Dungeness στην ακτή του Κεντ προς την Βουλώνη.

Το Dungeness δεν ήταν κοντά σε κανέναν από τους αγωγούς GPSS, έτσι ένας αγωγός σύνδεσης, µήκους περίπου 114 χλµ., χρησιµοποιήθηκε για να «συνδέσει» το Dungeness µε την κύρια γραµµή τροφοδοσίας.

Ο αγωγός λειτούργησε εν µέρει στα τέλη Οκτωβρίου, παρέχοντας λίγο περισσότερους από 848 τόνους (770 τόνους) πετρελαίου την ηµέρα.

Αναφερόµενος στην επίσηµη µεταπολεµική ιστορία της προµήθειας πετρελαίου, ο Whittle ανέφερε ότι ο DUMBO έφτασε στη µέγιστη ταχύτητα ροής του λίγο κάτω από 2.000 τόνους την ηµέρα (άλλες πηγές αναφέρουν τους 3.300 τόνους) µετά την «Ηµέρα της Νίκης» στην Ευρώπη στις 8 Μαΐου 1945.

Σαφώς, ο DUMBO ήταν πιο επιτυχηµένος από τον BAMBI, αλλά αυτό έγινε πολύ µετά την απόβαση των Συµµάχων στη Νορµανδία.

Μεγάλο µέρος του ιστορικού ενδιαφέροντος της επιχείρησης “PLUTO” αναµφίβολα προέρχεται από την εφευρετικότητα που επέδειξαν εκείνοι που την έκαναν δυνατή.

Υπό αυτή την έννοια, αντικατοπτρίζει τις προσπάθειες των επιστηµόνων του Bletchley Park, που έσπασαν του κωδικούς της µηχανής Enigma που χρησιµοποιούσαν οι Γερµανοί ιδίως του επιστήµονα Άλαν Τούρινγκ, να κάνουν το φαινοµενικά αδύνατο -ή τουλάχιστον το απίθανο- πραγµατικότητα.

Τον Μάιο του 1945, ο ίδιος ο Τσόρτσιλ πρότεινε ότι η επιχείρηση “PLUTO” ήταν «ένα εξ ολοκλήρου βρετανικό επίτευγµα και ένα κοµµάτι της ικανότητας της αµφίβιας µηχανικής για την οποία µπορεί κάλλιστα να είµαστε περήφανοι».

Τελικά, η επιχείρηση ήταν λιγότερο επιτυχής από ό,τι οραµατίστηκαν οι βρετανικές αρχές το 1942 και το 1943. Ο µέσος ρυθµός ροής ισοδυναµούσε περίπου µε δύο µεγάλα δεξαµενόπλοια το µήνα.

Όπως όµως προτείνει ο Whittle, ο ‘’PLUTO” θα πρέπει να αξιολογηθεί µέσα στο ευρύτερο πλαίσιο του δικτύου GPSS. Καθ’ όλη τη διάρκεια του 1944, και για ένα µικρό διάστηµα του 1945, το εν πολλοίς άγνωστο δίκτυο GPSS µετέφερε περισσότερους από 275.000 τόνους πετρελαίου το µήνα- ένας αρκετά εκπληκτικός όγκος.