Κωνσταντινούπολη: Mελέτη αποκάλυψε πως οι τρούλοι της Αγίας Σοφίας κατασκευάστηκαν με υλικά από τη Ρόδο

Μελέτη που ήρθε στη δημοσιότητα αποκάλυψε ότι τμήματα του ναού της Ορθοδοξίας, της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη, κατασκευάστηκαν με υλικά από τη Ρόδο.

Ειδικότερα, καταγράφεται και τεκμηριώνεται ότι οι τρούλοι του ναού της Αγίας Σοφίας κατασκευάστηκαν από ελαφρά τούβλα που φτιάχνονταν στο νησί των Δωδεκανήσων, με ιδιαίτερη τεχνική.

Λόγω του μεγέθους του τρούλου και του βάρους των τούβλων που χρησιμοποιούσαν την εποχή εκείνη, η κατασκευή ήταν δύσκολη από πλευράς στατικής, στεγανότητας και αντοχής. Η κεραμουργική τέχνη της Ρόδου ήταν ονομαστή εκείνη την εποχή.

Ενδεικτικά σε μελέτη που δημοσιεύτηκε πριν από αρκετά χρόνια ο Αθανάσιος Κοσσιώρης αναφέρει για τις παραδόσεις αυτές τα εξής:

«Οι πρωτομάστορες της πόλης, που χτίζαν το Μέγα Μοναστήρι, όταν φτάσαν στους τρούλους, δυσκολεύονταν να τους στεριώσουν και να τους κάνουν στεγανούς, να μη ραγίζουν.

Γι’ αυτό φέραν ροδίτικα κεραμότουβλα και χώμα που ήταν ονομαστά υλικά και συνταίριαξαν τους μεγαλόπρεπους θόλους, στερεώνοντάς τους με καλομαλαγμένο κ ο υ ρ α σ ά ν ι, που ήταν μίγμα ασβέστη με ψιλοκοπανισμένο, ψημένο κεραμιδόχωμα ανάκατο με γλιστερή μούργα των λαδόμυλων».

Ο επίτιμος πρώην Γυμνασιάρχης και ιστορικός Ι. Στεφανίδης στο βιβλίο του «Ρόδος η νύμφη του Ηλίου», γράφει:

«Μεταξύ του συλλεγέντος τότε οικοδομικού υλικού δια την ανέγερσιν του πανσέπτου τούτου ναού ήσαν και αι πλίνθοι εκ του αργιλώδους χώματος της Ρόδου, δια την κατασκευήν του περιφήμου τρούλου της Αγίας Σοφίας, διότι αύται είχον την ιδιότητα της ελαφρότητoς, του πορώδους και της αντοχής εις τας διαφόρους καιρικάς και ατμοσφαιρικάς μεταβολάς του Βυζαντίου.

Οι πλίνθοι ούτοι ήσαν λεπτοί και τοσούτον κούφοι, ώστε δώδεκα εξ αυτών αντιστοίχουν προς το βάρος ενός κοινού πλίνθου άλλων τόπων. Ήσαν δε εκ μίγματος σχίνων τετριμμένων, κόνεως κισήρεως, αλεύρου και άλλων ειδών, άτινα απέκτων μεγάλην σκληρότητα».

Ο άλλος δάσκαλος της Ρόδου, ο πρώην Γυμνασιάρχης Χ. Παπαχριστοδούλου, στο βιβλίο του: «Ιστορία της Ρόδου» γράφει για την κεραμουργία στη Ρόδο: «Φημισμένα είναι τα πήλινα τούβλα της Ρόδου για τη στερεότητα και ελαφρότητά τους. Ήταν λευκά και ζύγιζαν 5 ροδίτικα όσο 1 άλλων τόπων.

Γι’ αυτό όταν έκτιζε ο Ιουστινιανός την Αγία Σοφία, λέει ο βυζαντινός χρονογράφος Γ. Κωδινός, τα τούβλα – βήσαλα – του τρούλου τα παράγγειλε στη Ρόδο».

Το γεγονός λοιπόν της κατασκευής του τρούλου της Αγίας Σοφίας με τα ροδίτικα υλικά επηρέασε την τοπική κοινωνία.

Έτσι, διαβάζουμε στο βιβλίο της συνταξιούχου δασκάλας Ρηνούλας Μπούρδα-Καμπούρη «Το Βάτι που αγάπησα», ότι υπάρχει τοπωνύμιο στην Κοινότητα του χωριού Βάτι, κοντά στο όρια με το Γεννάδι, με την ονομασία Αγία Σοφία.

Η περιοχή είναι δεξιά της οδού από Γεννάδι προς Βάτι στο ύψος πριν τη βρύση της Ευρυμάχειας. Εκεί λοιπόν έκτισαν και ένα μικρό Μοναστήρι-Εκκλησία αφιερωμένο στην Αγία Σοφία.

Προφανώς το αργιλώδες του εδάφους και η χρονολογική τοποθέτηση της εκκλησίας περίπου στον 6ο αιώνα, ενισχύουν την άποψη ότι το όνομα Αγία Σοφία της περιοχής και του ναού δόθηκε για να υποδηλώσει ότι από εκεί ελήφθησαν τα υλικά για την κατασκευή του τρούλου της περίφημης εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως.

Σήμερα υπάρχει μόνο ένα τμήμα του τοίχου προς το μέρος του ιερού της εκκλησίας και πολλά θραύσματα από κεραμικά αγγεία.

Επίσης, πληροφορίες βρίσκουμε στο βιβλίο του Κώστα Σκανδαλίδη «Το Γεννάδι της Ρόδου», όπου επιβεβαιώνονται και η τοποθεσία και οι θρύλοι.

Εκεί περιλαμβάνεται και η επιστημονική μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Journal of the American Ceramic Society για την προέλευση και τεχνολογία κεραμικών της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη.

Η μελέτη ήταν των μελετητών Αντωνίας Μοροπούλου, Ahmet Cakmak και της Κυριακής Πολυκρέτη. Ελήφθησαν δείγματα και από τη Ρόδο και από το ναό της Αγίας Σοφίας και η φυσικοχημική ανάλυση επιβεβαίωσε την προέλευση των υλικών από τη Ρόδο.

Για να αποδειχθεί ο θρύλος που ήθελε τα τούβλα του τρούλου να κατασκευάζονται με ειδική παραγγελία, οι ερευνητές συνέκριναν τα δομικά υλικά της Αγίας Σοφίας με σύγχρονα κτίσματα από την Πόλη και τη Ρόδο.

Τα αποτελέσματα έδειξαν πως κατά 95% οι πρώτες ύλες προέρχονται από τη Ρόδο, είναι εμπλουτισμένες σε άργιλο και μπορούν να δώσουν οπτόπλινθους συμπαγείς και με υψηλή αντοχή. Όσο για την τεχνική όπτησης (ψησίματος των τούβλων) έχει τις ρίζες της στην Ανατολή όπου η συγκεκριμένη τεχνογνωσία ήταν ιδιαιτέρως αναπτυγμένη.