Οι πρωτοπόροι: Η Στρατιωτική Αεροπορία και η Ναυτική Αεροπορία την περίοδο 1919-1922

Η απόβαση του Ελληνικού Στρατού στη Σμύρνη, στις Μαΐου 1919 αποτέλεσε την αφορμή για το σχηματισμό της Ναυτικής Αεροπορικής Μοίρας Σμύρνης (ΝΑΜΣ), η οποία αποτελείτο από 10 αεροσκάφη Airco De Havilland D.H.9, 5 Airco de Havilland DH. 4 βρετανικής κατασκευής. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός βέβαια της παρουσίας στις τάξεις της ΝΑΜΣ 15 αεροσκαφών διώξεως  Sopwith Camel 1F.1 τα οποία αν και είχαν πρωτοεμφανιστεί στο δυτικό μέτωπο του Α΄ΠΠ το καλοκαίρι του 1917 εξακολουθούσαν και το 1919 να αποτελούν πολύ σύγχρονα αεροσκάφη.

Και προκαλεί εντύπωση καθώς η πλήρης εκμετάλλευση των αεροσκαφών αυτών απαιτούσε την εφαρμογή δογμάτων και τακτικών εναέριας μάχης που είχαν γεννηθεί στον Α΄ΠΠ και στις εναέριες συγκρούσεις στο δυτικό Μέτωπο, πολύ μακριά δηλαδή από το δόγμα και τα δεδομένα της Ναυτικής Αεροπορίας. Δεν είναι γνωστό το εύρος χρησιμοποίησης των Camel από την ΝΑΜΣ στη Μ.Ασία αλλά αυτό που έχει σημασία είναι πως τότε το Ναυτικό είχε κατά πολύ πιο προωθημένη αντίληψη για το ρόλο της Ναυτικής Αεροπορίας από ότι έχει σήμερα.

Παράλληλα υπήρχε μικρός αριθμός από Sopwith Baby (βρετανικά διπλάνα εφοδιασμένα με πλωτήρες), ενώ αξιοσημείωτη είναι η ύπαρξη  οκτώ ιταλικών βομβαρδιστικών  Ansaldo A-1 Balilla η κατοχή των οποίων στο Ναυτικό προήλθε με περιπετειώδη τρόπο.

Αυτή έγινε ύστερα από πληροφορίες του  ανθυποπλοίαρχου Αεροπόρου Σταύρου Ψαρουδάκη, ο οποίος και ενόσω κρατείτο από τους Ιταλούς (είχε προσγειωθεί με ένα DH.9 λόγω έλλειψης καυσίμου νότια της Εφέσου στην ιταλική ζώνη ευθύνης) έμαθε ότι ένα ιταλικό φορτηγό με τα 8 αεροσκάφη θα απέπλεε για να τα παραδώσει στους Τούρκους.

Ο Ψαρουδάκης δραπέτευσε έδωσε την πληροφορία στο Ναυτικό και με νηοψία που έγινε από το  εύδρομο «Έλλη» βρέθηκαν τα οκτώ ιταλικά βομβαρδιστικά τα οποία και περιήλθαν στην κατοχή της ΝΑΜΣ! Τα αεροσκάφη βέβαια μεταφέρθηκαν στο Τατόι και είναι άγνωστο ένα έλαβαν στις επιχειρήσεις του Μικρασιατικού Μετώπου.

Από εκεί και πέρα η ΝΑΜΣ διέθετε και ένα επιπρόσθετο αριθμό αεροσκαφών όπως Avro 504K και ΒΕ.2 τα οποία χρησιμοποιούνταν μόνο για ρόλο εκπαίδευσης και αναγνώρισης.

Η ανάγκη υποστήριξης των επιχειρήσεων στο Μέτωπο της Μικράς Ασίας οδήγησε τη ΝΑΜΣ στη δημιουργία των «Προκεχωρημένων Σμηνών Μετώπου» τα οποία επιχειρούσαν από τα  αεροδρόμια Καζαμίρ, Μαγνησίας και Ουσάκ.

Παράλληλα σε παρόμοια επιχειρησιακή ανάπτυξη προχώρησε και η ΣΑ, με την 533 Μοίρα και αεροσκάφη αναγνώρισης Breguet 14A2/B2 γαλλικής κατασκευής. Εκτός των Breguet η ΣΑ είχε στη διάθεσή της και αριθμό από περίπου 20 μαχητικά Nieuport 24 BIS γαλλικής κατασκευής και περίπου ίδιο αριθμό αεροσκαφών Spad VII/XIII.

Η πρώτη αποστολή βομβαρδισμού έγινε από τη ΝΑ στις 18 Ιουνίου 1919, όταν τρία Airco De Havilland D.H.9 υποστήριξαν την ελληνική επίθεση στο Αϊδίνιο.

Την 20η Δεκεμβρίου 1919 οργανώθηκε η Διεύθυνση Αεροπορικής Υπηρεσίας Στρατιάς (ΔΑΥΣ) Μικράς Ασίας, που ενσωμάτωσε όλες τις αεροπορικές δυνάμεις.

Επιπλέον, οι Μοίρες 532, 533 και 534 μετονομάστηκαν σε Α΄, Β΄ (στο Καζαμίρ) και Γ΄ (στην Πάνορμο) Μοίρες Αεροπλάνων αντίστοιχα, με τυπική δύναμη από 8 έως 12 αεροσκάφη η κάθε μια περίπου

Οι αποστολές αναγνώρισης ήταν επίσης πολύ σημαντικές καθώς έτσι δινόταν η δυνατότητα στις ελληνικές δυνάμεις να γνωρίζουν τις κινήσεις των εχθρικών δυνάμεων σε ένα εκ των πραγμάτων τεράστιο από άποψη γεωγραφική έννοια μέτωπο. Προκειμένου δε οι πληροφορίες αυτές να είναι διαθέσιμες το συντομότερο δυνατό στο Αρχηγείο  οργανώθηκαν πεδία προσγείωσης στο μέτωπο, από όπου τα πληρώματα έδιναν αναφορά, είτε έριχναν ερματισμένο φάκελο με όλες τις πληροφορίες που είχαν συλλέξει.

Οι αποστολές αναγνώρισης για παροχή πληροφοριών κυριότερα για βολές πυροβολικού συνήθως εκτελούνταν μέσα σε άγνωστη περιοχή και μακριά από οργανωμένα αεροδρόμια ως βάσεις εξόρμησης.

Σε ότι αφορά τις βασικές τακτικές προσβολής επίγειων τμημάτων αυτές περιελάμβαναν πτήση σε μεσαία ύψη, ενώ συχνά τα πληρώματα κατέβαιναν πολύ χαμηλά για αναγνώριση και αύξηση της ακρίβειας των βολών, με τίμημα όμως αρκετές απώλειες από τα εχθρικά πυρά.

Τις αποστολές αναγνώρισης, πολυβολισμού και βομβαρδισμού αναλάμβανε κυρίως η ΣΑ, ενώ τα πληρώματα της ΝΑΜΣ εκτέλεσαν κυρίως αποστολές βομβαρδισμού, από μεσαία ύψη λόγω μικρής εμπειρίας στη συνεργασία με τις επίγειες δυνάμεις.

Την περίοδο Ιουνίου – Οκτωβρίου 1920 έγινε η προέλαση του Ελληνικού Στρατού μέχρι την Προύσα. Από τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου είχαν οργανωθεί περιπολίες από ελληνικά αεροσκάφη, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις σποραδικές εμφανίσεις της εχθρικής Αεροπορίας. Το Μάρτιο του 1921, αυξήθηκαν οι αποστολές αναγνώρισης και βομβαρδισμού στόχων μέσα στο εχθρικό έδαφος, προκειμένου να βοηθηθούν οι δυνάμεις προέλασης προς το Εσκί Σεχίρ.

Ιδιαίτερα επιτυχημένη ήταν η μαζική (για τα δεδομένα του Ναυτικού) επιδρομή της 9ης Ιουνίου 1921 από 7 Airco De Havilland D.H.9 της ΝΑΜΣ, στην Κιουτάχεια. Μια βδομάδα αργότερα, δύο ίδια αεροσκάφη βομβάρδισαν το Εσκί-Σεχίρ και ανάγκασαν σε προσγείωση εχθρικό καταδιωκτικό, που έσπευσε σε αναχαίτισή τους. Την 21η Ιουνίου 1921, επαναλήφθηκε η επιδρομή στην Κιουτάχεια με 7 Airco De Havilland D.H.9 και συνοδεία ένα Spad VII/XIII, (υπήρξε συνεργασία ΣΑ και ΝΑ) κατά τη διάρκεια της οποίας οι Σημαιοφόροι Νικόλαος Κατσουλάκος και Στέφανος Φίλιππας με Airco De Havilland D.H.9, κατέρριψαν εχθρικό αεροσκάφος που τους καταδίωξε.

Την 29η Ιουνίου 1921, άρχισε η ελληνική επίθεση προς το Σαγγάριο και την 28η Αυγούστου 1921, άρχισε η εχθρική αντεπίθεση με αυξημένη παρουσία αεροπλάνων. Η εχθρική Αεροπορία, τον Ιανουάριο του 1922, ενισχύθηκε από τη Γαλλία με 20 αεροσκάφη Breguet και Spad και ακόμα 10 ιταλικής προέλευσης. Στην τελευταία φάση του πολέμου η Τουρκία ενισχύθηκε με ακόμα 50 αεροσκάφη.

Ένα από τα χαρακτηριστικά περιστατικά της επικράτησης των ελληνικών φτερών πάνω από το μέτωπο της Μ. Ασίας ήταν η κατάρριψη, της 12ης Ιουλίου 1922, εχθρικού Breguet, που κατόπτευε τις ελληνικές θέσεις από το Λοχία Χριστόφορο Σταυρόπουλο με το Νο 4466 Spad VII/XIII.

Ο Σταυρόπουλος αφού πρώτα κατόρθωσε να φτάσει το τουρκικό Breguet, ύστερα από ανεπιτυχείς ελιγμούς διαφυγής του τουρκικού αεροσκάφους από απόσταση 50 μέτρων, ξεκίνησε να του στέλνει κατά ριπάς βολίδες των 7,7 χλστ. από τα δύο πολυβόλα Vickers που διέθετε το αεροσκάφος, με αποτέλεσμα το Breguet να αναφλεγεί και να συντριβεί  σκοτώνοντας τον υπολοχαγό πιλότο του και τον ταγματάρχη παρατηρητή, που ήταν διοικητής του τουρκικού αεροδρομίου Τσάι.

Όλα αυτά  μπροστά στα έκπληκτα μάτια εκατοντάδων Ελλήνων στρατιωτών που παρακολουθούσαν την αερομαχία από τις θέσεις τους στο έδαφος.

Τον Αύγουστο του 1922 ξεκίνησε η τουρκική επίθεση. Την περίοδο εκείνη η δύναμη της ΔΑΥΣ ήταν εξασθενημένη καθώς οι απώλειες που σημειώνονταν δεν αναπληρώνονταν. Έτσι πιο συγκεκριμένα υπήρχαν επιχειρησιακά  από πλευράς ΝΑΜΣ  10 Airco De Havilland D.H.9 τα  ενώ η ΣΑ διέθετε 25 με 30 αναγνωριστικά / ελαφρά βομβαρδιστικά (μειωμένης όμως επιχειρησιακής αξίας)  και 15 μαχητικά Nieuport  και Spad κατανεμημένα όλα στις Β΄, Γ΄ και Δ΄ Μοίρες με έδρες αντίστοιχα το Γκαριμτζέ, το Εσκί-Σεχίρ και το Αφιόν Καραχισάρ.

Την 14η Αυγούστου 1922 άρχισε η σύμπτυξη του Ελληνικού Στρατού και παρά τη σύγχυση, οι Έλληνες Αεροπόροι καθοδήγησαν αρκετά τμήματα σε ασφαλές δρομολόγιο υποχώρησης, ενώ παρακολουθούσαν στενά το τουρκικό ιππικό, που εκτελούσε ελιγμούς κύκλωσης των ελληνικών στρατευμάτων. Μέχρι και την 26η Αυγούστου 1922, όσα αεροσκάφη διασώθηκαν πέταξαν σε ελληνικό έδαφος.

Οι ήρωες Αεροπόροι της περιόδου αυτής είναι ελάχιστα γνωστοί. Πιλότοι όπως οι Δημήτρης Μάρακας, Γεώργιος Μαμαλάκης, Μιχάλης Πετροπουλέας κ.α., εκτέλεσαν επικίνδυνες αποστολές, σε όλες τις φάσεις και τα μέτωπα. Από τους παρατηρητές ξεχώρισαν ιδιαίτερα ο Υπολοχαγός Δημήτριος Παπαναστασίου και ο Ανθυπολοχαγός Νικόλαος Δέας.

Από τα πληρώματα της ΝΑΜΣ ξεχώρισε ο παράτολμος αεροπόρος Αθανάσιος (Θάνος) Βελούδιος, ο οποίος την 25η Ιουνίου 1920 προσγείωσε το αεροπλάνο του μέσα στον περίβολο της τουρκικής  στρατιωτικής ακαδημίας, στην Προύσα και ύψωσε στον ιστό της την Ελληνική σημαία!