Σαν σήμερα: Η γενοκτονία των Αρμενίων – Η πρώτη του 20ου αιώνα

Πρόκειται για την πρώτη γενοκτονία του 20ου αιώνα, τέσσερα χρόνια πριν από την γενοκτονία των Ποντίων. Πάνω σε αυτήν στηρίχθηκε και ο Χίτλερ ώστε να δικαιολογήσει τα σχέδια του για το Εβραϊκό Ολοκαύτωμα, όταν από το 1939 ακόμα διερωτώταν «Ποιος μιλάει σήμερα για τον αφανισμό των Αρμενίων;».

Οι Αρμένιοι είναι ένας πανάρχαιος χριστιανικός λαός που στα τέλη του 19ου αιώνα μοιραζόταν μεταξύ Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και Ρωσίας. Στην Ρωσία, οι Αρμένιοι ζούσαν σε σχετικά ανεκτικές συνθήκες αν και ο εκρωσισμός δεν έλειπε.

Στην Οθωμανική Aυτοκρατορία τα πράγματα ήταν εντελώς διαφορετικά. Οι Αρμένιοι είχαν υποστεί πολλούς διωγμούς και βιαιότητες, όπως και άλλοι χριστιανικοί λαοί που κατοικούσαν στα εδάφη της.

Ο εθνικισμός βρισκόταν σε έξαρση εκείνη την εποχή, με τον Σουλτάνο να τους υποπτεύεται για αποσχιστικές τάσεις και για υποστήριξη προς την Ρωσία, ενώ η τελευταία, που πάντα ήθελε τα εδάφη της εξασθενημένης αυτοκρατορίας, «σιγόνταρε» το όλο θέμα. Με αυτό τον τρόπο, οι Αρμένιοι βρέθηκαν στο κέντρο μιας διαμάχης εδαφών, χωρίς να έχουν ουσιαστικά καμία ανάμειξη.

Ο Αβδούλ Χαμίτ ο Β’ δεν δίστασε να προχωρήσει σε διωγμούς, οι οποίοι κορυφώθηκαν με της σφαγές του Σασούν (1894) και τις μαζικές εκτελέσεις την επόμενη διετία, που είχαν σαν αποτέλεσμα να σκοτωθούν 300.000 Αρμένιοι.

Το 1908 και με την άνοδο των Νεότουρκων οι Αρμένιοι, όπως και όλοι οι άλλοι χριστιανικού λαοί, αναθάρρησαν. Όμως κόντρα στις υποσχέσεις τους, δεν έκαναν πράξη καμία μεταρρύθμιση ούτε σεβάστηκαν τις συνθήκες. Το αποτέλεσμα ήταν νέοι διωγμοί των Αρμενίων στην περιοχή της Κιλικίας μόλις έναν χρόνο αργότερα.

Η εξόντωσή τους άρχισε κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τότε ο Σουλτάνος και ο Τσάρος βρέθηκαν αντίπαλοι, με το σχέδιο του υπουργού Εσωτερικών Ταλάατ Πασά να μπαίνει σε εφαρμογή στις 24 Απριλίου του 1915. Τότε, οι Οθωμανοί συνέλαβαν 250 επιφανείς Αρμένιους στην Κωνσταντινούπολη και τους εκτέλεσαν το ίδιο βράδυ. Η 24η Απριλίου έχει καθιερωθεί ως ημέρα μνήμης της Γενοκτονίας των Αρμενίων.

Τις επόμενες μέρες ξεκίνησε η σφαγή των Αρμενίων στα ανατολικά εδάφη της Μικράς Ασίας. Το τηλεγράφημα του Ταλάατ που εστάλη στις 28 Απριλίου είναι χαρακτηριστικό της ωμής πολιτικής του:

«Αποφασίσθηκε να τεθεί τέρμα στο ζήτημα των Αρμενίων με εκτόπισίν τους στις ερήμους και την εξόντωση αυτού του ξενικού στοιχείου».

Τα επόμενα τρία χρόνια, 1,5 εκατομμύριο Αρμένιοι έχασαν την ζωή τους ή εκτοπίστηκαν από τα σπίτια τους. Και παρόλο που η Οθωμανική Αυτοκρατορία ανήκε στους ηττημένους του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, η γενοκτονία των Αρμενίων παρέμεινε ατιμώρητη. Οι σύμμαχοί τους Γερμανοί, γνώριζαν για τα σχέδια τους αλλά επέβαλλαν μια λογοκρισία στην χώρα, ώστε το θέμα να «θαφτεί» κυριολεκτικά.

Μάλιστα, έρευνες έδειξαν πως οι Γερμανοί ενθάρρυναν του Οθωμανούς να προχωρήσουν στην εξόντωση. Η Γερμανία αναγνώρισε εξόντωση των Αρμενίων ως «γενοκτονία» πριν από το 2015.

Η Τουρκία, που διαδέχθηκε την Οθωμανική Αυτοκρατορία, δεν παραδέχθηκε ποτέ ότι υπήρξε «γενοκτονία». Όπως υποστηρίζει, επρόκειτο για μια επιχείρηση καταστολής μερίδας των Αρμενίων που συνεργάζονταν με ρωσικές δυνάμεις εισβολής στη χώρα, ενώ για την Τουρκία, οι νεκροί φτάνουν μετά βίας τις 300.000. Το 2014, ο Ερντογάν ζήτησε συγνώμη από τα εγγόνια των θυμάτων, μια μέρα πριν από την Ημέρα Μνήμης.

Ωστόσο, δεν υπήρξε επίσημη παραδοχή. Πολλές χώρες έχουν αναγνωρίσει την γενοκτονία των Αρμενίων, μεταξύ τους και η Ελλάδα, ενώ οι ΗΠΑ το έκαναν τον Δεκέμβριο του 2019.