Το Έπος του 1940 και γιατί ηττήθηκαν οι Ιταλοί

Την 28η Οκτωβρίου του 40, με ιταμό τελεσίγραφο ο Μουσολίνι, που επέδωσε ο Ιταλός πρέσβης στις 03:00 ώρα στον κυβερνήτη της Ελλάδος Ιωάννη Μεταξά, ζητούσε  διαβατήριο για την αθανασία του ιδίου ζητούσε παράδοση της αιώνιας Ελλάδας, χωρίς όρους, ζητούσε να διαγραφεί το ένδοξο παρελθόν της, αγνοώντας την ιστορία της.

Ο πρέσβης της Ιταλίας Εμμανουέλλε Γκράτσι έγραψε στο βιβλίο του «Η αρχή του τέλους – η επιχείρηση κατά της Ελλάδος»: «Μόλις καθίσαμε, και επειδή η ώρα ήταν λίγα λεπτά μετά τις τρεις, του είπα αμέσως ότι η Κυβέρνησίς μου, μου είχε αναθέσει να του εγχειρίσω προσωπικά ένα κείμενο, που δεν ήτο τίποτε άλλο, παρά το τελεσίγραφον της Ιταλίας προς την Ελλάδα, με το οποίον η Ιταλική Κυβέρνηση απαιτούσε την ελεύθερη διέλευση των στρατευμάτων της στον Ελληνικό χώρο, από τις 6 π.μ. της 28/10/1940. Ο Μεταξάς άρχισε να το διαβάζει. Μέσα από τα γυαλιά του, έβλεπα τα μάτια του να βουρκώνουν. Όταν τελείωσε την ανάγνωση με κοίταξε κατά πρόσωπο, και με φωνή λυπημένη αλλά σταθερή μου είπε: «Alors, c’est la guerre» (Λοιπόν, έχουμε πόλεμο).»

–Γκράτσι: «Pas nécessaire, mon excellence» (όχι απαραίτητα εξοχότατε)-Μεταξάς: «Non, c’est nécessaire» (όχι, είναι απαραίτητο). Αυτό το ΟΧΙ του πρωθυπουργού έγινε Σημαία, σύμβολο, κραυγή στα στόματα ΟΛΩΝ των Ελλήνων και μετουσιώθηκε με το σύνθημα ΑΕΡΑ κατά τις αντεπιθέσεις του Ελληνικού στρατού στο μέτωπο της Ηπείρου, σε πορεία μεγαλειώδους  νίκης, με καταλυτικές εξελίξεις, απαράμιλλης σημασίας  για τις συμμαχικές δυνάμεις και την τελική έκβαση του πολέμου, που θα αναφερθούμε  στην συνέχεια.

Στις 28 του Οκτώβρη του 1940 ο φασισμός που ταυτίζεται με την έννοια του σκοταδισμού και της καταπίεσης, χτυπούσε την πόρτα της Ελλάδας. Ζητούσε «γην και ύδωρ». Ζητούσε να καθυποτάξει την περήφανη ελληνική ψυχή, να κουρελιάσει την προαιώνια αρετή του Έλληνα. Τότε, όπως και πάντα, δεν υπήρξε κανένα δίλημμα. Όταν ήλθε η φασιστική επίθεση, ο Ελληνικός λαός ενωμένος και σύσσωμος ξεχύθηκε στους δρόμους με δύναμη, με πάθος, με ενθουσιασμό.

Οι Έλληνες πατριώτες πρόταξαν τα στήθια τους στο ξένο φασισμό και όρθωσαν το ΟΧΙ τους δυναμικό και νικηφόρο, γράφοντας το δοξασμένο έπος της Αλβανίας.  Ο Ελληνικός λαός, αψηφώντας τότε αριθμητικές αναλογίες και ρεαλιστικούς υπολογισμούς, όπως και σήμερα κάποιοι επικαλούνται για την Τουρκία, καταξίωσε το ένδοξο παρελθόν και το μεγαλείο της φυλής.

Επιβεβαίωσε για μια ακόμα φορά ότι η μεγαλοσύνη στους λαούς μετριέται με το αγωνιστικό φρόνημα, την απόφαση για θυσία και «της καρδιάς το πύρωμα».

Η ιαχή “ΑΕΡΑ»  σκόρπισε, σαν φθινοπωρινά φύλλα, τις 5 από τις 9 Ιταλικές καλά  εξοπλισμένες Μεραρχίες,  των δύο Σωμάτων Στρατού,  του XXV Σ.Σ. Τσαμουριάς και του XXVI Σ.Σ. Κορυτσάς .  Από αυτούς, 14.000  περίπου έπεσαν  νεκροί στα παγωμένα βουνά, 18.000 ήταν τραυματίες και άχρηστοι από κρυοπαγήματα και 13.000 συνελήφθησαν αιχμάλωτοι. Ήταν  οι πρώτες νίκες του ελευθέρου κόσμου.

Η αρχή της συντριβής του φασισμού. Από Ελληνικής πλευράς η ηρωική Ηπειρώτικη VIII Μεραρχία Πεζικού ενισχυμένη με διάφορες Μονάδες και Συγκροτήματα, που είχε στον τομέα της όλο το μέτωπο της Ηπείρου, με Διοικητή τον Υποστράτηγο Χαράλαμπο Κατσιμήτρο. Οι  δε Ελληνικές απώλειες ήταν 7.989 νεκροί.

Να  αναφερθεί, ότι τακτικά η Ελλάδα παρέταξε άμυνα  επί ολόκληρης της μεθορίου της από την Ήπειρο, ως την Μακεδονία και την Θράκη, με 5 Σώματα Στρατού, των 2 έως 3 Μεραρχιών  Πεζικού, συνολικής δύναμης μετά την επιστράτευση περίπου 300.000 ανδρών. Στο μέτωπο της Ηπείρου και Θεσσαλίας  ήταν το Α΄Σ.Σ. με την ΙΙ^α-ΙΙΙ^η και VIII^η Μεραρχία, η  οποία αντιμετώπισε 5 Μεραρχίες από τις 10 Μεραρχίες των Ιταλών.

Αναλύοντας τις πολεμικές επιχειρήσεις και τα αποτελέσματά των διαπιστώνονται τα παρακάτω:

Α.  Η επιλογή του Γενικού Επιτελείου της τοποθεσίας αμύνης «Ελαία – Καλαμά» υπήρξε επιτυχής.

Β. Το Ιταλικό σχέδιο επιχειρήσεων κατά της Ελλάδος, ως στρατηγική σύλληψη ήταν αριστοτεχνικό. Κατά την εφαρμογή του όμως απέτυχε, λόγω σφαλμάτων και παραλείψεων της ηγεσίας του.

Γ. Βασικό σφάλμα της Ιταλικής Διοίκησης υπήρξε η υπεραισιοδοξία της και ταυτόχρονα η υποτίμηση του αντιπάλου, ως και τις δυνατότητες του Ελληνικού Στρατού. Έτσι διέπραξε τα εξής ολέθρια λάθη:

1. Εξεδήλωσαν την επίθεση παραμονές της χειμερινής περιόδου, με αποτέλεσμα την μειωμένη απόδοση τόσο της αεροπορίας, όσο και των αρμάτων μάχης.
2. Δεν προικοδότησε δια αναλόγων δυνάμεων την κυρία προσπάθεια στην Ήπειρο, διαθέτοντας από τις δέκα Μεραρχίες μόνο τις πέντε.
3. Οι Ιταλικές δυνάμεις ενισχυόμενες είχαν κατά την έναρξη των επιχειρήσεων 10 Μεραρχίες Πεζικού, 1 Θωρακισμένη Μεραρχία, 1 Μεραρχία Ιππικού, 4 Συντάγματα Βερσαλιέρων και 8 Τάγματα Αλβανών. Το Ελληνικό Α’ Σώμα Στρατού 3 Μεραρχίες Πεζικού.
4. Υπέστη η Ιταλική ηγεσία και τα στρατεύματα της μεγάλο αιφνιδιασμό λόγω της εκπληκτικής αντίστασης των ελληνικών δυνάμεων, καθόσον η πεποίθηση και το κλίμα αισιοδοξίας που διακατείχε τους πάντες ήταν ότι επρόκειτο για ένα υγιή περίπατο και σε 2-3 εβδομάδες θα ήταν στην Αθήνα.

Δ. Ολέθριο σφάλμα για την Ιταλική διοίκηση ήταν η ακαμψία του σχεδίου επιχειρήσεων, εν αντιθέσει προς τα ελληνικά σχέδια, που ήταν εύκαμπτα, αναπροσαρμόσιμα στις  απαιτήσεις  του αγώνα και εφαρμόσθηκαν με μεγάλη επιτυχία. Επέμεινε η ιταλική διοίκηση στην κυρία κατεύθυνση, στον κεντρικό άξονα  Καλπάκι-Ιωάννινα και δεν εκμεταλλεύτηκε την επιτυχία δευτερευουσών κατευθύνσεων, με αποτέλεσμα την συνεχή φθορά και τελικά την ήττα. Ο Νότιος παραθαλάσσιος άξονας σημείωνε επιτυχία και προήλαυνε, ο δε Βόρειος άξονας σημείωσε διάσπαση με την Μεραρχία Τζούλια στην περιοχή του Μετσόβου, με αποτέλεσμα να επέμβει αποφασιστικά η Μεραρχία Ιππικού και μετά από σκληρότατες μάχες τελικά να την αναχαιτίσει, να προελάσει  και να σημειώσει αρχές Νοεμβρίου την πρώτη νίκη  κατά του άξονα στην Ευρώπη και αυτή ήταν Ελληνική.

Ε. Οι επιτεθέμενες Ιταλικές δυνάμεις  προσπάθησαν να διασπάσουν την τοποθεσία Καλπακίου σε σχηματισμούς μάλλον παρελάσεως παρά επιθέσεως, καθιστάμενες έτσι άριστος στόχος του εξαιρετικού Ελληνικού πυροβολικού, με την εκπληκτική του ευστοχία και αποτελεσματικά πυρά.

Στ. Αποδεικνύεται περίτρανα ότι δεν αρκεί μόνο η υλική ισχύς για να καταβληθεί ένα Έθνος, που εγείρεται σύσσωμον και αποφασίζει εθελοντικά να εξασφαλίσει την ελευθερία του.

Ζ. Τέλος θα πρέπει να καταρριφθεί ο μύθος ότι οι Ιταλοί δεν πολέμησαν γενναία και για αυτό νίκησε ο ελληνικός στρατός. Αντιθέτως, τόσο οι Ιταλοί, όσο  και οι Έλληνες πολέμησαν γενναία, έδωσαν σκληρότατες  μάχες, η δε  μάχη στο ύψωμα 731 ήταν οι σύγχρονες Θερμοπύλες του Ελληνισμού και αυτό το αποδεικνύει ο μεγάλος αριθμός νεκρών και τραυματιών και από τις δύο πλευρές.

Με αφορμή την επέτειο του ΟΧΙ και του έπους του 1940, ας ατενίζουμε με αισιοδοξία το μέλλον. Με αισιοδοξία και αγάπη προς την πατρίδα οι αβεβαιότητες γίνονται ευκαιρίες. Ας φανούμε υπεύθυνοι συνεχιστές των ηρωικών  προγόνων μας.

Μας συντροφεύουν οι αόρατες σκιές των ηρώων μας , οι συνολικά 13.936 νεκροί και οι  41.217 τραυματίες και εξαφανισθέντες. Και επιτακτική ανάγκη, να βρούμε όλους τους 7.989 νεκρούς μας  που έπεσαν στην Βόρειο Ήπειρο και ελάχιστοι είναι σήμερα ενταφιασμένοι σε  μόνο δύο οργανωμένα Ελληνικά Στρατιωτικά Κοιμητήρια  που υπάρχουν στους Βουλιαράτες και την Κλεισσούρα και να τους τιμήσουμε όπως επιβάλλει η ηθική κάθε  λαού, αλλά και η ελληνική παράδοση.

80 χρόνια και ακόμη χιλιάδες ήρωες είναι θαμμένοι σε ομαδικούς τάφους, σε πολλά σημεία στην Βόρειο Ήπειρο. Ως Ηπειρώτης  και ως Έλληνας δεν μπορώ να δεχτώ την δικαιολογία, ότι δεν μας επίτρεψε τόσα χρόνια η Αλβανία.

*Ο Ιωάννης Αθ. Μπαλτζώης είναι Αντγος ε.α. με Μεταπτυχιακό (M.Sc.) στην Γεωπολιτική του ΕΚΠΑ και πρόεδρος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ).

Πηγές: Με πληροφορίες και στοιχεία από τα αρχεία της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού του ΓΕΣ.