Α.Μέρκελ: Ο δρόμος προς το μνημόνιο, ο Γ.Παπανδρέου και η εμπλοκή του ΔΝΤ

Η Άγκελα Μέρκελ στα απομνημονεύματά της, επιβεβαιώνει ότι ο πρώην πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου είχε βολιδοσκοπήσει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) πριν ακόμα ζητήσει την παρέμβαση των ευρωπαίων.

Όπως αποδεικνύεται από λεγόμενα της, στην πραγματικότητα η ευρωζώνη «έμαθε στην πλάτη» της Ελλάδας, το πως θα έπρεπε να προστατέψει το Ευρώ. Πάντως, όπως αποδείχθηκε από τη διάχυση της κρίσης στην Πορτογαλία, την Ισπανία και την Κύπρο, το πρόβλημα ήταν βαθύτερο και προφανώς, δομικό.

Ο δρόμος προς το μνημόνιο

Η Α.Μέρκελ περιγράφει όσα δραματικά προηγήθηκαν της απόφασης να βοηθηθεί η Ελλάδα από τις χώρες-μέλη της ευρωζώνης, αφού η απευθείας βοήθεια απαγορεύονταν από τις ευρωπαϊκές συνθήκες.

Παράλληλα, όμως, επιβεβαιώνει πλήρως ότι ο Γιώργος Παπανδρέου είχε βολιδοσκοπήσει το ΔΝΤ -μέσω του Ντομινίκ Στρος Καν- πριν ακόμα ζητήσει την παρέμβαση των ευρωπαίων.

«Λίγο μετά την ανάληψη των καθηκόντων της, τον Οκτώβριο του 2009, η νέα κυβέρνηση του πρωθυπουργού Γιώργου Παπανδρέου διενήργησε ταμειακό έλεγχο και ενημέρωσε τους Έλληνες πολίτες ότι το έλλειμμα του ελληνικού προϋπολογισμού δεν ήταν 3,7% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος, όπως είχε δηλωθεί την άνοιξη, αλλά 12,7%. Αυτό οδήγησε σε αύξηση των επιτοκίων των ελληνικών κρατικών ομολόγων.

Στα τέλη του 2009 ο Παπανδρέου ζήτησε τη συνδρομή του διευθυντή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου Ντομινίκ Στρος-Καν, ο οποίος ωστόσο δήλωσε αναρμόδιος, καθώς η Ελλάδα ήταν μέρος μιας νομισματικής ένωσης, και τον παρέπεμψε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η τελευταία απαίτησε από την Ελλάδα να μειώσει το έλλειμμά της κατά 4 ποσοστιαίες μονάδες το 2010.

Ο Παπανδρέου συμφώνησε αρχικά, όμως δεν παρουσίασε κάποιο σχέδιο για την επίτευξη αυτού του στόχου. Στην τηλεφωνική μας συνομιλία είπα στον Σαρκοζί ότι δεν έβλεπα τι μπορούσαμε να κάνουμε για την Ελλάδα την επόμενη ημέρα. Πίστευα πως μια συνάντηση χωρίς σαφή στόχο θα ήταν αντιπαραγωγική, καθώς θα μπορούσε να προκαλέσει πρόσθετη αβεβαιότητα.

Όμως ο Σαρκοζί επέμεινε και ανέφερε ότι ο πρόεδρος της Επιτροπής Μπαρόζο και ο Βαν Ρομπέι συμμερίζονταν την άποψή του. Το τι ακριβώς είχε στο μυαλό του δεν μου ήταν σαφές.

Άφησα το ενδεχόμενο της συμμετοχής μου ανοιχτό και υποσχέθηκα να επικοινωνήσω και με τους δύο. Το απόγευμα επικοινώνησα πρώτα τηλεφωνικά με τον Παπανδρέου, ο οποίος περιέγραψε μεν την κατάσταση στη χώρα του ως τεταμένη, δεν μου έδωσε ωστόσο την εντύπωση ότι έκρινε επείγουσα την ανάληψη δράσης.

Ο Μπαρόζο και ο Βαν Ρομπέι, απεναντίας, όπως μου είπαν αργά το απόγευμα στο τηλέφωνο, συμμερίζονταν την άποψη του Σαρκοζί. Συμφώνησα λοιπόν να γίνει η συνάντηση, αν και δεν είχα συνειδητοποιήσει ακόμη τι περίμενε εμένα, και κατά συνέπεια τη Γερμανία.

Το επόμενο πρωί πήρα το αεροπλάνο για τις Βρυξέλλες, προσγειώθηκα λίγο πριν από τις δέκα και πήγα κατευθείαν στην έδρα του Συμβουλίου.

Η συνάντηση πραγματοποιήθηκε σε μία από τις αίθουσες συνεδριάσεων του Βαν Ρομπέι. Όταν έφτασα, ο ίδιος, ο Μπαρόζο, ο Παπανδρέου, ο Σαρκοζί και ο Τρισέ ήταν ήδη εκεί. Καθένας από μας είχε τη δυνατότητα να έχει μαζί του στη σύσκεψη έναν συνεργάτη και έναν διερμηνέα.

Μιλούσαμε αγγλικά μεταξύ μας – τουλάχιστον όσο ήταν εφικτό. Καθίσαμε σε πολυθρόνες, μας πρόσφεραν έναν καλό βελγικό εσπρέσο κι ένα ποτήρι νερό. Αν θυμάμαι καλά, ο Χέρμαν βαν Ρομπέι ζήτησε από τον Τρισέ να μιλήσει πρώτος».

Σαρκοζί: «Η Ελλάδα πρέπει να βοηθηθεί»

Ο πρόεδρος της ΕΚΤ εξήγησε ότι τα επιτόκια των ελληνικών κρατικών ομολόγων αυξάνονταν συνεχώς. Αυτό σήμαινε ότι το ελληνικό κράτος σύντομα δεν θα ήταν πλέον σε θέση να χρηματοδοτείται από την αγορά.

Τα λεγόμενα spreads, δηλαδή η διαφορά επιτοκίου για την αγορά ενός ελληνικού και ενός γερμανικού κρατικού ομολόγου με την ίδια διάρκεια, ήταν ήδη γύρω στο 4%.

«Ο Τρισέ κατέληξε ως εξής: «Η Ελλάδα πρέπει να λάβει βοήθεια τώρα· αλλιώς δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι η χώρα θα είναι την άνοιξη σε θέση να αντλήσει χρήματα από την κεφαλαιαγορά».

Όπως και την προηγούμενη ημέρα, δεν μου ήταν ακόμη σαφές σε τι θα έπρεπε να συνίσταται η βοήθεια· περίμενα ν’ ακούσω τη συνέχεια.

Ο Μπαρόζο δήλωσε πως συμμερίζεται την άποψη του Τρισέ, το ίδιο και ο Σαρκοζί. Ο Γάλλος πρόεδρος αναφέρθηκε και στα μέτρα λιτότητας της Επιτροπής για την Ελλάδα:

«Η εξοικονόμηση 4 ποσοστιαίων μονάδων του ΑΕΠ είναι ένας σίγουρος τρόπος για να ξεσπάσουν εξεγέρσεις στους δρόμους!» φώναξε οργισμένος. «Περισσότερες κρατικές δαπάνες χρειαζόμαστε τώρα, πάνω στην οικονομική κρίση, όχι λιγότερες! Η Ελλάδα πρέπει να βοηθηθεί!»

Ρώτησα: «Σε τι πρέπει να συνίσταται η βοήθεια;» «Η Ελλάδα χρειάζεται χρήματα» απάντησε ο Τρισέ. Είχαμε φτάσει στην ουσία του θέματος. Η Ελλάδα χρειαζόταν χρήματα.

Όλοι, εκτός από μένα και τον Παπανδρέου, έγνεψαν καταφατικά. Εντούτοις, ένας από τους σημαντικότερους όρους υπό τους οποίους πραγματοποιήθηκε η ένταξη της Γερμανίας στην Ευρωπαϊκή Νομισματική Ένωση ήταν η ρήτρα μη διάσωσης, δηλαδή η υποχρέωση κάθε κράτους να επωμίζεται την αποπληρωμή των δικών του χρεών.

Η ρήτρα αυτή ήταν κατοχυρωμένη στις Συνθήκες της Ε.Ε. Όλοι στην αίθουσα γνώριζαν τη νομική όψη του ζητήματος, όμως κανέναν δεν έδειχνε να τον απασχολεί.

«Βεβαίως θέλω να συνδράμω κι εγώ, είμαστε μια κοινή ευρωζώνη» είπα σε διαλλακτικό τόνο. «Όμως χρήματα δεν μπορώ επ’ ουδενί να διαθέσω» έσπευσα να προσθέσω. Εκείνη τη στιγμή συνειδητοποίησα ότι ο Παπανδρέου δεν είχε πει ακόμη τίποτα, οπότε τον ρώτησα ευθέως: «Εσύ τελικά τι θέλεις;».

Η απάντηση ήταν ότι δεν ήθελε τίποτα, αλλά πως η Ελλάδα βρισκόταν σε πολύ άσχημη κατάσταση. Ο Τρισέ επέμενε, και μάλιστα με αυξανόμενη ένταση, πως έπρεπε να δοθεί βοήθεια στην Ελλάδα, αλλιώς θα κινδύνευαν κι άλλες χώρες της ευρωζώνης με υψηλά επίπεδα χρέους. Ο Μπαρόζο, που γνώριζε πολύ καλά την κατάσταση στην πατρίδα του την Πορτογαλία, συμφώνησε.

Γιατί κανείς δεν πιέζει την Ελλάδα να κάνει οικονομίες; «Πότε θα παρουσιάσεις στην Επιτροπή τα σχέδιά σου για την εξοικονόμηση των τεσσάρων ποσοστιαίων μονάδων του ΑΕΠ;» ρώτησα τον Παπανδρέου. «Αυτό προέχει αυτή τη στιγμή, προκειμένου να περάσεις στις χρηματαγορές το μήνυμα ότι μπορούν να σας εμπιστευτούν ξανά».

Ο Παπανδρέου απάντησε ότι χρειάζεται χρόνο. Δεν πίστευα στ’ αυτιά μου. Εν μέσω αυτής της ασφυκτικής πίεσης να γίνει κάτι για την κατάσταση, ο ίδιος συμπεριφερόταν σαν να έχει όλο τον χρόνο του κόσμου μπροστά του. Μιλούσαμε έντονα και ταυτόχρονα, μιλούσαμε αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά. Οι διερμηνείς μετά βίας προλάβαιναν να μας ψιθυρίζουν τα λεγόμενά μας στο αυτί».

Η εμπλοκή του ΔΝΤ

Οι ευρωπαίοι εταίροι, καλέσαν την Ελλάδα να τηρήσει τις δεσμεύσεις της για τη μείωση του χρέους της και έλεγξαν τα μέτρα μείωσης του ελλείμματος που θα προτείνει στο μεταξύ η χώρα.

Κάπου εδώ, ξεκίνησε η εμπλοκή του ΔΝΤ στην ελληνική τραγωδία. Αρχικά ως «εμπειρογνώμονας», στη συνέχεια, ως συνδιαμορφωτής του προγράμματος

«Η Επιτροπή θα παρακολουθούσε στενά την εφαρμογή των μέτρων στην Ελλάδα από κοινού με την ΕΚΤ, αξιοποιώντας την εμπειρία του ΔΝΤ. Έκρινα σημαντική τη συμμετοχή του ΔΝΤ: οι έμπειροι συνεργάτες του θα αξιολογούσαν τις ελληνικές προτάσεις πιο αμερόληπτα απ’ ό,τι τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα· θεωρούσα πράγματι υπαρκτό το ενδεχόμενο μιας υπερβολικής επιείκειας απέναντι στην Ελλάδα, κι αυτό με ανησυχούσε.

Επίσης, δηλώσαμε στο κείμενο ότι, σε περίπτωση κινδύνου για τη σταθερότητα της ευρωζώνης συνολικά, τα μέλη της ευρωζώνης θα αναλάμβαναν στοχευμένη και συντονισμένη δράση.

Καταλήξαμε δηλώνοντας ότι η Ελλάδα δεν είχε ζητήσει ακόμη οικονομική βοήθεια. Όλα αυτά μπορούσα να τα υπογράψω. Ο Χέρμαν βαν Ρομπέι είχε φιλτράρει με ενστικτώδη βεβαιότητα το υλικό της κοκορομαχίας, αναδεικνύοντας αυτό το κάτι που μας συνέδεε θετικά.

Όπως φάνηκε στην πορεία, εκείνο το πρωινό του Φεβρουαρίου στις Βρυξέλλες είχαμε ήδη αποτυπώσει στο χαρτί όλη τη φιλοσοφία της διάσωσης του ευρώ».

«Ταξίδι προς την Ιθάκη»

Σταδιακά, όσα χρειάζονταν για την παροχή βοήθειας προς την Ελλάδα, είχαν αποφασιστεί αρκετές ημέρες -σχεδόν έναν μήνα- πριν υπογραφεί το μνημόνιο.

Τα ποσά που -λανθασμένα- υπολόγισαν πως θα χρειάζονταν, αλλά και τα σκληρά μέτρα λιτότητας που έπρεπε να λάβει η κυβέρνηση Παπανδρέου, ως αντάλλαγμα προς τους δανειστές.

«Έως τη σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 25ης και 26ης Μαρτίου 2010 η Ελλάδα δεν είχε ακόμη υποβάλει ικανοποιητικές προτάσεις για εξοικονόμηση πόρων και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις.

Σε μια κυβερνητική δήλωση στις 25 Μαρτίου 2010 είπα μεταξύ άλλων το εξής: «Καλός Ευρωπαίος δεν είναι απαραίτητα αυτός που σπεύδει να βοηθήσει. Καλός Ευρωπαίος είναι όποιος σέβεται τις ευρωπαϊκές Συνθήκες και τους αντίστοιχους εθνικούς νόμους και φροντίζει ώστε η συνδρομή του προς μια τρίτη χώρα να μη διαταράσσει τη σταθερότητα της ευρωζώνης».

Το προηγούμενο βράδυ είχα μια τηλεφωνική επικοινωνία με τον επικεφαλής του ΔΝΤ Στρος-Καν, ο οποίος είχε διατρανώσει την προοπτική συμμετοχής του ΔΝΤ σε ένα πιθανό πρόγραμμα για την Ελλάδα.

Στη συνέχεια τηλεφώνησα στον Σαρκοζί, με τον οποίο συμφωνήσαμε επί της αρχής για διμερή δάνεια για την Ελλάδα από όλα τα μέλη της ευρωζώνης με τη συμμετοχή του ΔΝΤ. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έλαβε τη σχετική απόφαση στις 25/26 Μαρτίου 2010.

Λίγο περισσότερο από δύο εβδομάδες αργότερα, στις 11 Απριλίου 2010, η ομάδα των υπουργών Οικονομικών της ευρωζώνης (Eurogroup), δηλαδή των χωρών με νόμισμα το ευρώ, ενέκρινε ένα λεπτομερειακό πρόγραμμα για την Ελλάδα: 30 δισεκατομμύρια διμερή δάνεια από τις χώρες της ευρωζώνης και άλλα 15 δισεκατομμύρια ευρώ από το ΔΝΤ.

Η μόνη δυσκολία: η Ελλάδα δεν είχε ζητήσει ακόμη οικονομική στήριξη. Η συνθήκη αυτή άλλαξε στις 23 Απριλίου 2010, ημέρα που ανακοινώθηκε ότι το ελληνικό έλλειμμα θα ξεπερνούσε το 15%, με αποτέλεσμα την περαιτέρω άνοδο των spreads.

Η Ελλάδα κινδύνευε πλέον να χάσει την πρόσβασή της στις αγορές προκειμένου να δανειστεί. Εκείνη την περίοδο ο πρωθυπουργός Παπανδρέου απουσίαζε από την Αθήνα.

Βρέθηκε λοιπόν στην ανάγκη να προβεί σε μια δημόσια δήλωση για την κατάσταση στη χώρα του από το Καστελόριζο, ένα νησάκι κοντά στις τουρκικές ακτές. Κάτω από τον λαμπρό ήλιο, με φόντο το γραφικό λιμάνι, ο Έλληνας πρωθυπουργός ανακοίνωσε πως ήταν έτοιμος να υποβάλει άμεσα αίτημα βοήθειας στο Eurogroup και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο».

Ο Γιώργος Παπανδρέου, στο ιστορικό διάγγελμα από το Καστελόριζο, είχε παρομοιάσει την περίοδο που ξεκινούσε με την «Οδύσσεια». Και μάλλον, είχε δίκιο. Αυτό που, όμως, προκαλεί μεγάλη εντύπωση, είναι το πως αντιλαμβάνονταν η Α.Μέρκελ την «Οδύσσεια». Με έναν σκληρό, ενδεχομένως τιμωρητικό τρόπο.

«Προετοίμασε τους συμπολίτες του για μια δύσκολη περίοδο, μίλησε για μια νέα Οδύσσεια και έκλεισε το διάγγελμά του με την εξής δραματική διατύπωση:

«Ξέρουμε τον δρόμο για την Ιθάκη και έχουμε χαρτογραφήσει τα νερά». Αναφερόταν στον Οδυσσέα, ο οποίος περιπλανήθηκε για δέκα χρόνια μετά τη μάχη της Τροίας, έχασε όλους τους συντρόφους του και επέστρεψε στο νησί του, την Ιθάκη, μεταμφιεσμένος σε ζητιάνο. Χρειάστηκε να φτάσουμε στις αρχές Μαΐου του 2010 για να συμφωνήσει η τρόικα στους όρους του προγράμματος της πρώτης βοήθειας για την Ελλάδα».