Ουκρανία: Διαφθορά και ολιγάρχες – Πόσο επηρεάζουν πολιτική και δικαιοσύνη

Η διαφθορά και η επιρροή των ολιγαρχών στην πολιτική και τη δικαιοσύνη αποτελεί ένα ακόμη εμπόδιο στον δρόμο της Ουκρανίας προς την ΕΕ. Μπορεί να ξεπεραστεί;

Κατά την τελευταία επίσκεψή του στις Βρυξέλλες ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι εξέφρασε την ελπίδα να αρχίσουν «εντός του έτους» διαπραγματεύσεις για την ένταξη της χώρας του στην ΕΕ. Ευρωπαίοι αξιωματούχοι έχουν τονίσει επανειλημμένα ότι ο δρόμος της Ουκρανίας προς το κλειστό κλαμπ των «27» περνάει μέσα από την αποτελεσματική καταπολέμηση της διαφθοράς και κυρίως την αναχαίτιση των ολιγαρχών.

Σε αυτό το πλαίσιο η ουκρανική κυβέρνηση είχε ψηφίσει, το 2021, έναν νόμο για την «απο-ολιγαρχοποίηση» της χώρας, θεσπίζοντας παράλληλα ένα «μητρώο ολιγαρχών» υπό την αιγίδα του Εθνικού Συμβουλίου Ασφάλειας και Άμυνας. Με ποια αποτελέσματα; Στο ερώτημα καλείται να απαντήσει η αποκαλούμενη «Επιτροπή της Βενετίας» του Συμβουλίου της Ευρώπης, ένα συμβουλευτικό όργανο υψηλού κύρους, στο οποίο συμμετέχουν επιφανείς συνταγματολόγοι.

Περιουσίες άνω των 80 εκ. δολαρίων

«Ολιγάρχες», σύμφωνα με τη νέα ουκρανική νομοθεσία, θεωρούνται όσοι εκπληρώνουν τουλάχιστον τρία από τα εξής τέσσερα κριτήρια:

Πρώτον, διαθέτουν περιουσία που ξεπερνά τα 80 εκατομμύρια δολάρια.

Δεύτερον, ασκούν πολιτική επιρροή.

Τρίτον, ελέγχουν μέσα ενημέρωσης.

Τέταρτον, κατέχουν επιχειρήσεις μονοπωλιακού χαρακτήρα σε κομβικούς κλάδους της οικονομίας.

Όσοι καταγράφονται στο «μητρώο των ολιγαρχών» υποχρεούνται να καταθέτουν κάθε χρόνο ειδική φορολογική δήλωση με κριτήρια εξίσου αυστηρά, όπως και οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι. Δεν επιτρέπεται να συμμετέχουν στη χρηματοδότηση πολιτικών κομμάτων, ούτε στις διαδικασίες για ιδιωτικοποίηση κρατικών επιχειρήσεων.

Η φαύλη διαδρομή

Παραδοσιακά, ο φαύλη διαδρομή της διαφθοράς στην Ουκρανία ακολουθούσε την εξής πορεία: Ολιγάρχες χρηματοδοτούσαν- συνήθως εν κρυπτώ- συγκεκριμένες πολιτικές δυνάμεις για να περάσουν τη νομοθεσία της αρεσκείας τους, μεγιστοποιώντας παράλληλα τα επιχειρηματικά κέρδη τους. Αλλά ο νόμος κατά των ολιγαρχών, που ψηφίστηκε το 2021 με πρωτοβουλία Ζελένσκι, φαίνεται ότι αρχίζει να αποδίδει καρπούς.

Συρρικνώνονται οι περιουσίες

Άλλωστε οι περιουσίες των Ουκρανών ολιγαρχών συρρικνώνονται, καθώς συνεχίζεται ο πόλεμος με τη Ρωσία. Στα τέλη του 2022 το ανεξάρτητο «Κέντρο Οικονομικής Στρατηγικής» (CES) στο Κίεβο υπολόγιζε τις απώλειές τους από την έναρξη του πολέμου στα 4,5 δισεκατομμύρια δολάρια.

Τη μεγαλύτερη ζημία υπέστη ο Αχμέτοφ, ο οποίος μετά την κατάκτηση της Μαριούπολης από τους Ρώσους έχει απολέσει δύο βιομηχανικές μονάδες που κατείχε στην περιοχή. Αλλά και η μονάδα οπτανθρακοποίησης, αξίας 150 εκατομμυρίων δολαρίων, που διαθέτει κοντά στο Ντονέτσκ, αποτελεί διαρκή στόχο των ρωσικών επιθέσεων.

Συντάκτες του ουκρανικού Forbes θεωρούν ότι μόνο ο Αχμέτοφ έχει χάσει πάνω από 9 δις δολάρια λόγω του πολέμου, αν και παραμένει ο πλουσιότερος Ουκρανός με την περιουσία του να εκτιμάται γύρω στα 4 δις. Όσο για τον συνεταίρο του στον όμιλο Metinvest, Βαντίμ Νοβίνσκι, εκτιμάται ότι έχει απολέσει τα δύο τρίτα της περιουσίας του, η οποία πριν από τον πόλεμο υπολογιζόταν γύρω στα 3 δις δολάρια.

«Παραμένει η επιρροή των ολιγαρχών»

Πολλοί ολιγάρχες έχουν απολέσει τους πλουτοπαραγωγικούς πόρους που τους επέτρεπαν να ασκούν πολιτική επιρροή, επισημαίνει ο αναλυτής του CES Ντμίτρο Χοργιούνοφ.

Ο ίδιος εκφράζει την ελπίδα ότι οι νομοθετικές παρεμβάσεις θα αναγκάσουν και άλλους ολιγάρχες να αποσυρθούν από την πολιτική και την επιχειρηματική δράση. Ωστόσο, ο Χοργιούνοφ δεν πιστεύει ότι έχουν γίνει αρκετά για να εκλείψει η επιρροή των ολιγαρχών. «Όσο διαθέτουν περιουσία, θα κάνουν τα πάντα για να την διαφυλάξουν και να την πολλαπλασιάσουν», λέει.

Επιπλέον, καταγγέλλει το CΕS, οι ολιγάρχες επιχειρούν να διαφυλάξουν τα συμφέροντά τους ασκώντας επιρροή και στη δικαιοσύνη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα: Από το 2014 η Αρχή Ανταγωνισμού της Ουκρανίας έχει επιβάλει πρόστιμα άνω των 200 εκ. δολαρίων στους Αχμέτοφ, Κολομόισκι και Φίρτας. Εκείνοι απάντησαν με προσφυγές στα δικαστήρια και μέχρι στιγμής, σύμφωνα με το CES, δεν έχουν πληρώσει τίποτα.

Μία πρόκληση για τον «Υπηρέτη του Λαού»

Ο Χοργιούνοφ επισημαίνει ότι ένα από τα πιο σημαντικά ζητήματα προς επίλυση στο άμεσο μέλλον είναι εκείνο του «ειδικού τέλους για την εξόρυξη σιδήρου». Ακόμη και σήμερα ο Αχμέτοφ, ο πιο πλούσιος Ουκρανός εξακολουθεί να διαθέτει δύο μεγάλες μονάδες εξόρυξης και επεξεργασίας σιδήρου.

Η πρόσφατη απόφαση του ουκρανικού Κοινοβουλίου να μειώσει, λόγω πολέμου, το «ειδικό τέλος» εξυπηρετεί αφάνταστα τον Αχμέτοφ.  Το σχετικό νομοσχέδιο είχε καταθέσει στη Βουλή το κόμμα «Υπηρέτης του λαού» του προέδρου Ζελένσκι. Οι αναλυτές του CES εκφράζουν την ελπίδα ότι η προσέλευση ξένων επενδυτών στην Ουκρανία θα μπορούσε να περιορίσει την επιρροή των ολιγαρχών.

Από την πλευρά του ο Ιχόρ Φεστσένκο, μέλος της πρωτοβουλίας πολιτών Tschesno («Με Ειλικρίνεια») πιστεύει ότι οι ολιγάρχες δεν πρόκειται να απαρνηθούν τα προνόμιά τους. «Το πρώτο που θα κάνουν», λέει, «είναι να ιδρύσουν νέους τηλεοπτικούς σταθμούς, καθώς και πολιτικά κόμματα που θα συνδέονται άμεσα με αυτούς τους τηλεοπτικούς σταθμούς».

Πηγή: Deutsce Welle