Κύπρος
Περιορισμένο αριθμό εγγράφων από το 1976 που αφορούν το Κυπριακό περιλαμβάνει η νεότερη αποδέσμευση βρετανικών εμπιστευτικών αρχείων από το Foreign Office, το πρωθυπουργικό γραφείο και το υπουργικό συμβούλιο, παρά το γεγονός ότι οι αποχαρακτηρισθέντες φάκελοι προέρχονται από το 1992.
Στις 28 Ιανουαρίου 1976 ο Υπουργός Εξωτερικών Τζέιμς Κάλαχαν απηύθυνε επιστολή προς τον επικεφαλής της Μικτής Επιτροπής της Βουλής των Κοινοτήτων που τον είχε καλέσει για να καταθέσει για την Κύπρο και το τι είχε συμβεί τις ημέρες της εισβολής.
Σκοπός της επιστολής ήταν να διαμηνύσει ο Κάλαχαν τη δυσαρέσκειά του με την «αδιακρισία» της Επιτροπής και την απροθυμία του να δώσει κατάθεση για τις ευαίσθητες λεπτομέρειες των όσων είχαν διαμειφθεί κατά τις συνομιλίες που είχε με τον Τούρκο Πρωθυπουργό Μπουλέντ Ετσεβίτ.
Η Μικτή Επιτροπή της Βουλής των Κοινοτήτων για την Κύπρο είχε συσταθεί στις 7 Αυγούστου 1975 και είχε λάβει καταθέσεις από μέλη της βρετανικής κυβέρνησης, ενώ είχε επισκεφθεί την Αθήνα και την Κύπρο. Διαλύθηκε το Νοέμβριο του 1975. Επαναδιορίστηκε τον Ιανουάριο του 1976 με οδηγίες να δώσει το πόρισμά της λίγους μήνες αργότερα.
«Η γενική αίσθηση», ανέφερε ο Τζέιμς Κάλαχαν στην επιστολή του, «ήταν ότι αν επρόκειτο οι υπουργοί να δώσουν κατάθεση σε μικτές επιτροπές θα έπρεπε υπό κανονικές συνθήκες να μην πηγαίνουν πέρα από όσα θα ήταν διατεθειμένοι να πουν ενώπιον της ολομέλειας».
Δήλωνε ξεκάθαρα στην επιστολή ότι είχε πρόβλημα με την κλήση που είχε λάβει από την Επιτροπή στην οποία αναφερόταν πως αναμενόταν από τον ίδιο να καταθέσει για τα γεγονότα κατά την κρίση του ΅74, συμπεριλαμβανομένων των όσων ο Μπουλέντ Ετσεβίτ του είχε πει «σχετικά με την παραχώρηση ελευθερίας κινήσεων στους Τούρκους», όπως το έθετε η κλήση τη Επιτροπής.
Ο Κάλαχαν υπενθύμιζε πως λίγους μήνες νωρίτερα είχε αναφέρει σε άλλη επιστολή πως οι υπερβολικά φιλόδοξοι όροι εντολής της Επιτροπής θα καθιστούσαν ακόμα πιο δύσκολες αν όχι απίθανες τις πιθανότητες κάποιας προόδου στο περίπλοκο κυπριακό πρόβλημα.
«Θα αντιστεκόμουν σε οποιαδήποτε απόπειρα να ζητηθούν έγγραφα περί διπλωματικών υποθέσεων αναφορικά με την Κύπρο, συμπεριλαμβανομένων των διαπραγματεύσεών μας με προηγούμενες τουρκικές κυβερνήσεις», ανέφερε ο Κάλαχαν. «Δεν θα ήμουν διατεθειμένος να δώσω κατάθεση για τα όσα διημείφθησαν μεταξύ του Ετσεβίτ και εμού κατά την περίοδο που ήταν Πρωθυπουργός», πρόσθετε.
Παρόμοια επιστολή απηύθυνε ο Τζέιμς Κάλαχαν και προς τον Πρωθυπουργό, εκφράζοντας τη διαφωνία του με τους όρους κλήσης του.
Σημειώνεται ότι ο Κάλαχαν κατέθεσε τελικά στην Επιτροπή, η οποία στο πόρισμά της είχε αποφανθεί ότι «η Βρετανία είχε το νομικό δικαίωμα να επέμβει, είχε την ηθική υποχρέωση να επέμβει, αλλά δεν επενέβη για λόγους που η κυβέρνηση αρνείται να δώσει».
Σύμφωνα όμως με παλαιότερα δημοσιευθέντα βρετανικά έγγραφα, στην πραγματικότητα ο Τζέιμς Κάλαχαν δεν αρνήθηκε, αλλά αντίθετα αναφέρθηκε στους λόγους μη επέμβασης της Βρετανίας, με την Επιτροπή να μη συμπεριλαμβάνει στο πόρισμά της τα πλήρη στοιχεία της κατάθεσης Κάλαχαν.
Ο Τζέιμς Κάλαχαν, λοιπόν, στην κατάθεσή του (19 Φεβρουαρίου 1976) είχε πει: «Τολμώ να πω, νομικώς είχαμε (δικαίωμα επέμβασης). Πολιτικώς και πρακτικώς δεν είχαμε κανένα, γιατί το Σύνταγμα δεν δούλευε από νωρίς τη δεκαετία του 1960. (..) Στην πραγματικότητα δεν είναι νομικό θέμα: θα ήταν αδύνατο για εμάς να οργανώναμε δυνάμεις για να επιβάλλαμε στους Ελληνοκυπρίους και Τουρκοκυπρίους τις πρόνοιες του Συντάγματος που από μόνοι τους είχαν αποτύχει να λειτουργήσουν από το 1960. (…) Είμαι πολιτικός και απλώς δεν πιστεύω πως ήταν δυνατό να αποκαταστήσουμε το Σύνταγμα».
Σε άλλο αποχαρακτηρισθέν έγγραφο, τα πρακτικά συζήτησης μεταξύ του Υπουργού Εξωτερικών Τζέιμς Κάλαχαν και του Τούρκου ομολόγου του Ιχσάν Σαμπρί Τσαγλαγιαγκίλ στο Foreign Office στις 22 Μαρτίου 1976, που αφορούσε κατά κύριο λόγο τους στρατιωτικούς δεσμούς Τουρκίας-ΗΠΑ, ο Βρετανός υπουργός εμφανίζεται να λέει πως ο καλύτερος τρόπος για να προχωρήσουν τα πράγματα (στο Κυπριακό) θα ήταν «να πείσει η τουρκική κυβέρνηση τον Ντενκτάς να απαντήσει με εποικοδομητικό τρόπο» στις γραπτές προτάσεις που αναμένονταν από τον Κληρίδη μετά από τους πέντε γύρους συνομιλιών που είχαν προηγηθεί.
Ο Κάλαχαν δεν έβλεπε άλλο τρόπο που θα επέτρεπε στον Αμερικανό Υπουργό Εξωτερικών Χένρι Κίσινγκερ να πείσει το Κογκρέσο να άρει το εμπάργκο στρατιωτικής βοήθειας προς την Τουρκία. «Το κλειδί βρίσκεται στην Κύπρο», είχε πει ο Κάλαχαν. Το σκεπτικό του Βρετανού Υπουργού Εξωτερικών ήταν ότι αν μπορούσε η Τουρκία να δείξει «ότι υπήρχε κινητικότητα στο κυπριακό ζήτημα, τότε το Κογκρέσο ίσως συμφωνούσε να επιδείξει μεγαλύτερη ελαστικότητα σχετικά με τη βοήθεια προς την Τουρκία».
Ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών είχε απαντήσει σημειώνοντας ότι μέχρι να κατάφερναν να σπάσουν τον ομφάλιο λώρο μεταξύ της αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας και της Κύπρου, το θέμα δεν θα μπορούσε να λυθεί: «Ενόσω το εμπάργκο επικρέμεται ως Δαμόκλειος σπάθη πάνω από το κεφάλι μας, δεν θα μπορέσει να υπάρξει λύση στο Κυπριακό. Για να υπάρξουν παραχωρήσεις θα πρέπει να μπορούμε να πούμε στον τουρκικό λαό ότι το ζήτημα του εμπάργκο έχει λήξει». Κάλεσε δε τον Κάλαχαν να ασκήσει πίεση στους Έλληνες.
Ο Κάλαχαν είχε σχολιάσει ότι δεν ήταν πολύ δημοφιλής στους Έλληνες μετά από την κατάθεσή του στη Μικτή Επιτροπή της Βουλής των Κοινοτήτων για την Κύπρο, αλλά θα συνέχιζε να μιλά στον Κληρίδη και στον Μακάριο. Ο Τούρκος υπουργός είχε σημειώσει στο σημείο αυτό ότι ήταν ανάγκη να διατηρηθεί ο Κληρίδης. Τότε σε αυτή την περίπτωση, είπε ο Κάλαχαν, οι Τούρκοι έπρεπε να τον βοηθήσουν να παραμείνει στη θέση του.
Ο Τσαγλαγιαγκίλ απάντησε ότι ήταν διατεθειμένοι να το κάνουν αυτό, όπως και ότι έπρεπε να ασκήσουν πολλή πίεση στον Ντενκτάς. Του είχαν πει ότι δεν χρειαζόταν τουρκική άδεια να πει ναι, αλλά μόνο για να πει όχι. Ο Ντενκτάς θα υπέβαλε ουσιαστική απάντηση στις προτάσεις Κληρίδη, κατέληξε ο Τούρκος Υπουργός εξωτερικών. Στη συνέχεια θα συστήνονταν υποεπιτροπές με μέλη από την Ελλάδα και την Τουρκία.
Ο Κάλαχαν υποσχέθηκε ότι θα έκανε από την πλευρά του ό,τι μπορούσε για να βοηθήσει με τους Κύπριους και τον Κίσινγκερ, αλλά τόνισε ότι δεν είχε καμία επιρροή στο αμερικανικό Κογκρέσο.
