Φούρνος μικροκυμάτων: Είναι ασφαλής η χρήση του; Όλα όσα πρέπει να προσέχουμε

Ο φούρνος μικροκυμάτων είναι ίσως το είδος οικιακής χρήσης που έχει διχάσει τον κόσμο περισσότερο από κάθε άλλο. Και όχι άδικα.

Όσοι δεν μπορούν ή δεν θέλουν να μαγειρέψουν τον χαρακτηρίζουν σωτήριο, ενώ οι σεφ τον κατηγορούν ότι έσυρε την τέχνη της μαγειρικής στο βούρκο. Πέρα όμως από τις γαστρονομικές διαμάχες, μία είναι η συζήτηση που επιμένει: πότε το μαγείρεμα σε φούρνο μικροκυμάτων είναι κακό για την υγεία;

Όταν χρησιμοποιείται σωστά, δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας όσον αφορά την ακτινοβολία του φούρνου μικροκυμάτων, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Αλλά άλλες ανησυχίες είναι λιγότερο ξεκάθαρες∙ όπως το κατά πόσον το μαγείρεμα σε μικροκύματα προκαλεί απώλεια θρεπτικών συστατικών ή το ζέσταμα τροφίμων σε πλαστικό δοχείο μπορεί να προκαλέσει ορμονικές διαταραχές.

Αφιέρωμα του BBC απαντά σε τέτοια ερωτήματα και αναφέρει τα εξής:

Καταστρέφει τα θρεπτικά συστατικά;
Ορισμένες έρευνες έχουν δείξει ότι τα λαχανικά χάνουν μέρος της θρεπτικής τους αξίας στον φούρνο μικροκυμάτων. Για παράδειγμα, έχει βρεθεί ότι ο φούρνος μικροκυμάτων αφαιρεί το 97% των φλαβονοειδών – φυτικών ενώσεων με αντιφλεγμονώδη και αντιοξειδωτικά οφέλη – στο μπρόκολο∙ ζημιά κατά 1/3 μεγαλύτερη από αυτή που κάνει το βράσιμο.

Μια μελέτη του 2019 που εξέτασε την απώλεια θρεπτικών συστατικών του μπρόκολου στο φούρνο μικροκυμάτων διαπίστωσε ότι οι μικρότεροι χρόνοι μαγειρέματος (έβαλαν το μπρόκολο σε φούρνο μικροκυμάτων για ένα λεπτό) δεν έθεσαν σε κίνδυνο το θρεπτικό περιεχόμενο. Μάλιστα, «υπό τις συνθήκες μαγειρέματος που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτή τη μελέτη, το μαγείρεμα σε φούρνο μικροκυμάτων φάνηκε να είναι καλύτερος τρόπος διατήρησης των φλαβονοειδών από το μαγείρεμα στον ατμό», έγραψαν οι ερευνητές. Ωστόσο, διαπίστωσαν επίσης ότι το μαγείρεμα στο φούρνο μικροκυμάτων με πολύ νερό (όπως η ποσότητα που θα χρησιμοποιούσατε για να βράσετε) προκάλεσε πτώση των φλαβονοειδών.

Σε μια άλλη μελέτη, οι ερευνητές συνέκριναν την περιεκτικότητα των φαινολικών συστατικών (ενώσεις που συνδέονται με διάφορα οφέλη για την υγεία) διαφόρων λαχανικών μετά από βράσιμο, μαγείρεμα σε ατμό και σε φούρνο μικροκυμάτων.

Το μαγείρεμα σε μικροκύματα και ο ατμός προκάλεσαν απώλεια της περιεκτικότητας σε φαινόλες στα κολοκύθια, τα μπιζέλια και τα πράσα, αλλά όχι στο σπανάκι, τις πιπεριές, το μπρόκολο ή τα πράσινα φασόλια.

Οι ερευνητές εξέτασαν επίσης την αντιοξειδωτική δράση. Και στις δύο μετρήσεις, τα λαχανικά τα πήγαν καλύτερα στον φούρνο μικροκυμάτων σε σύγκριση με το βράσιμο.

Τα μικροκύματα τα πήγαν επίσης καλά σε μία πιο πρόσφατη μελέτη, από το 2023. Οι ερευνητές συνέκριναν τις επιπτώσεις του βρασμού, του ατμού και των μικροκυμάτων σε διάφορα λαχανικά και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο φούρνος μικροκυμάτων ήταν ο πιο αποτελεσματικός για τη διατήρηση των θρεπτικών συστατικών.

Είναι επικίνδυνη η χρήση πλαστικού δοχείου;
Συχνά ζεσταίνουμε στα μικροκύματα τρόφιμα σε πλαστικά δοχεία και περιτυλίγματα, αλλά ορισμένοι επιστήμονες προειδοποιούν για τον κίνδυνο κατάποσης φθαλικών ενώσεων. Όταν εκτίθενται στη θερμότητα, αυτά τα πλαστικά πρόσθετα μπορούν να διασπαστούν και να εισχωρήσουν στα τρόφιμα.

«Ορισμένα πλαστικά δεν είναι σχεδιασμένα για μικροκύματα επειδή έχουν πολυμερή στο εσωτερικό τους για να τα κάνουν μαλακά και εύκαμπτα, τα οποία μπορεί να λιώσουν και να διαρρεύσουν στο φαγητό αν η θερμοκρασία στον φούρνο μικροκυμάτων ξεπεράσει τους 100 βαθμούς Κελσίου», λέει ο Juming Tang, καθηγητής μηχανικής τροφίμων στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον.

Σε μια μελέτη του 2011, οι ερευνητές αγόρασαν περισσότερα από 400 πλαστικά δοχεία σχεδιασμένα για να περιέχουν τρόφιμα και διαπίστωσαν ότι τα περισσότερα διέρρεαν χημικές ουσίες που διαταράσσουν τις ορμόνες.

Οι φθαλικές ενώσεις είναι ένας από τους πιο συχνά χρησιμοποιούμενους πλαστικοποιητές, που προστίθενται για να κάνουν το πλαστικό πιο εύκαμπτο και βρίσκονται συχνά σε δοχεία για φαγητό σε πακέτο, πλαστικές μεμβράνες και μπουκάλια νερού. Έχει διαπιστωθεί ότι διαταράσσουν τις ορμόνες και το μεταβολικό μας σύστημα.

Οι φθαλικές ενώσεις βρίσκονται παντού – ακόμη και σε παιχνίδια και λοσιόν σώματος – και δεν είναι ακόμη σαφές πόση ακριβώς ζημιά προκαλούν. Αλλά οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούν ότι η θέρμανση πλαστικού με φθαλικές ενώσεις μπορεί να αυξήσει την έκθεση σε αυτές.

Οι καλύτεροι τρόποι για να ελαχιστοποιήσετε τον κίνδυνο είναι να χρησιμοποιείτε άλλα υλικά ασφαλή για φούρνο μικροκυμάτων εκτός από το πλαστικό, όπως τα κεραμικά. Αν χρησιμοποιείτε πλαστικά δοχεία, αποφύγετε τα πιο παλιά και πολυχρησιμοποιημένα, καθώς από αυτά είναι πιο πιθανό να διαρρεύσουν χημικές ουσίες. Μπορείτε επίσης να ελέγξετε το παγκόσμιο σύμβολο ανακύκλωσης του δοχείου σας, που βρίσκεται συχνά στο κάτω μέρος του σκεύους – εκείνα με τον αριθμό 3 και τα γράμματα V ή PVC περιλαμβάνουν φθαλικές ενώσεις.

Μαγείρεμα ή αναθέρμανση;
Ακόμη και αν αποφεύγετε τα πλαστικά, υπάρχουν και άλλοι πιθανοί κίνδυνοι από το μαγείρεμα ή το ζέσταμα των τροφίμων στο φούρνο μικροκυμάτων – συμπεριλαμβανομένης της ανομοιόμορφης θέρμανσης και των υψηλών θερμοκρασιών που χρησιμοποιούνται.

Κατ’ αρχάς, είναι προτιμότερο να χρησιμοποιήσετε τα μικροκύματα για αναθέρμανση παρά για να μαγειρέψετε τα τρόφιμα, καθώς μπορεί να μαγειρευτούν ανομοιόμορφα. «Ανάλογα με τη μερίδα του τροφίμου που θερμαίνεται, θα υπάρχουν κάποια μέρη που θα είναι πιο ζεστά από άλλα», λέει ο Francisco Diez-Gonzalez, καθηγητής ασφάλειας τροφίμων στο Πανεπιστήμιο της Τζόρτζια.

«Οι θερμοκρασίες θα είναι διαφορετικές σε μια διατομή του τροφίμου. Είναι δύσκολο να επιτευχθεί μια εντελώς ομοιόμορφη θερμοκρασία, ειδικά όταν μιλάμε για ωμά τρόφιμα».

Αλλά είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η αναθέρμανση των τροφίμων ενέχει επίσης κινδύνους. Τα τρόφιμα πρέπει να θερμαίνονται μέχρι να έχουν θερμοκρασία 82 βαθμών Κελσίου σε όλη τη μάζα τους, για να σκοτωθούν τυχόν επιβλαβή βακτήρια – και επειδή τα βακτήρια μπορούν να εξακολουθούν να αναπτύσσονται κάθε φορά που τα τρόφιμα κρυώνουν ξανά, δεν πρέπει να ξαναζεσταίνετε ένα γεύμα πάνω από μία φορά.

Ακτινοβολία
Όσον αφορά την ακτινοβολία των μικροκυμάτων, είναι εντελώς ακίνδυνη. Τα μικροκύματα χρησιμοποιούν ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία χαμηλής συχνότητας – το ίδιο είδος που χρησιμοποιείται στις λάμπες και τα ραδιόφωνα. Επιπλέον, αυτή περιορίζεται μέσα στον φούρνο μικροκυμάτων. Ακόμη όμως κι αν δεν συνέβαινε αυτό, τα κύματα είναι ακίνδυνα. (Φυσικά, η θερμότητα σε ένα φούρνο μικροκυμάτων δεν είναι ακίνδυνη – οπότε δεν πρέπει ποτέ να βάλετε, ας πούμε, ένα ζωντανό πλάσμα μέσα σε ένα φούρνο μικροκυμάτων).

«Τα μικροκύματα είναι μέρος των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων στα οποία εκτιθέμεθα καθημερινά. Αν τρώτε φρούτα και λαχανικά που καλλιεργούνται από το φως του ήλιου, δεν θα πρέπει να ανησυχείτε για τα τρόφιμα από φούρνο μικροκυμάτων», λέει χαρακτηριστικά ο Juming Tang.

Σε αντίθεση με τις ακτίνες Χ, τα μικροκύματα δεν χρησιμοποιούν ιοντίζουσα ακτινοβολία, πράγμα που σημαίνει ότι δεν μεταφέρουν αρκετή ενέργεια για να αποσπάσουν ηλεκτρόνια από τα άτομα. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο η ακτινοβολία μπορεί να σκοτώσει∙ μεταλλάσσει τα κύτταρα και προκαλεί καρκίνο. Αλλά με τα μικροκύματα δεν ισχύει κάτι τέτοιο.