Άρθρο: La casa de papel – Όχι άλλο (αριστερό) κάρβουνο

Ο τέταρτος κύκλος επεισοδίων της τηλεοπτικής σειράς La casa de papel (χάρτινο σπίτι) ξεκίνησε να προβάλλεται από το συνδρομητικό κανάλι Netflix. Ποια είναι όμως αυτή η σειρά που όπως υπερηφανεύεται η «Εφημερίδα των Συντακτών» έμαθε στον κόσμο το Bella Ciao (τραγούδι των κομμουνιστών παρτιζάνων της Ιταλίας κατά τον Β΄ ΠΠ); Μία καλοσκηνοθετημένη αστυνομική σειρά χολιγουντιανού τύπου ή ένας μοχλός προπαγάνδας αριστερού χαρακτήρα, ιδεών και αισθητικής; Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Η σειρά είναι ισπανικής παραγωγής και άρχισε να προβάλλεται στην τηλεόραση αυτής της χώρας το 2017. Σκηνοθέτης και παραγωγός είναι ο Βασκικής (κρατήστε το αυτό) καταγωγής Alex Pina και λόγω της επιτυχίας που γνώρισε από το 2019 τα δικαιώματά της τα έχει μέχρι σήμερα το πολυεθνικό συνδρομητικό κανάλι Netflix.

Έχουν γυριστεί ήδη 4 σειρές επεισοδίων και όπως ανακοινώνει η παραγωγή μελετώνται ο 5ος και 6ος κύκλος. Η υπόθεση της σειράς είναι διάφορες ληστείες σε κομβικά κέντρα του καπιταλιστικού συστήματος, όπως το Νομισματοκοπείο και η Κεντρική Τράπεζα της Ισπανίας.

Τις ληστείες αυτές τις διαπράττει μία ομάδα μικρού και μεσαίου τύπου απατεώνων (ληστών, κλεφτρονιών, πρεζονιών, διακινητών, κτλ.) υπό την πεφωτισμένη καθοδήγηση ενός καθηγητή (Il Professore).

Αυτός χρησιμοποιώντας στο maximum την τεχνολογία καταφέρνει να μετατρέψει το μπουλούκι αυτό των απατεώνων σε τέλειους ληστές οι οποίοι καταφέρνουν να αντιμετωπίζουν ότι τους ετοιμάζουν οι διωκτικές αρχές αλλά και να διορθώνουν τα δικά τους λάθη που προέρχονται τόσο από την διαφορά χαρακτήρων όσο και από τις εσωτερικές συγκρούσεις και ενοχές που τους διέπουν.

Η σκηνοθεσία είναι πολύ καλή, η παραγωγή πλούσια και ξεπερνά τα ευρωπαϊκά δεδομένα αγγίζοντας αυτά του Χόλιγουντ.

Έμφαση δίνεται στην χρήση των νέων τεχνολογιών, ειδικά της υποκλοπής και του διαδικτύου. Οι σκηνές δράσεις λίγες αλλά έντονες, δεν φείδουν της χρήσης παραδοσιακών όπλων, ειδικά αυτή του πολυβόλου MG 44 είναι λίαν συμβολική και συμπαθητική.

Πολλά είναι τα flash back στο παρελθόν ειδικά όταν ο σκηνοθέτης θέλει να εμβαθύνει στην ψυχοσύνθεση των χαρακτήρων. Σε κάθε περίπτωση οι πρώτοι κύκλοι βλέπονται ευχάριστα από τους φίλους της αστυνομικής περιπέτειας αλλά ήδη από τον 3ο κύκλο οι επαναλήψεις είναι έκδηλες, το ενδιαφέρον μειώνεται, οι καινούργιοι χαρακτήρες είναι αδύναμοι, το τέλος αναμενόμενο και κυρίως εισβάλλει η πολιτική.

Ενώ στους πρώτους κύκλους η αριστεροφροσύνη της σκηνοθεσίας είχε περισσότερο εικαστικό και φολκλοριστικό χαρακτήρα (μανιακή ανάκρουση του Bella Ciao) ήδη από τον 3ο κύκλο τα πολιτικά μηνύματα περισσεύουν. Οι πρωταγωνιστές προσπαθούν να αναχθούν σε «απελευθερωτικούς» αγωνιστές, άσχετα αν τα χαρακτηριστικά και οι συμπεριφορές τους δεν πείθουν.

Πρόσωπα και χαρακτήρες

Ο εγκέφαλος της συμμορίας, ο Il Professore, λόγω εμφάνισης, ντυσίματος και συμπεριφοράς θα μπορούσε άνετα να είναι πολιτικός κομισάριος σε μεραρχία του κόκκινου στρατού, θα μπορούσε να είναι και καθηγητής της δεκαετίας του 60 που προσπαθεί να περάσει στο μικροαστικό κοινό του τις ιδέες των νεομαρξιστών της Σχολής της Φρανκφούρτης.

Πράος, συντηρητικά ντυμένος, σίγουρος για την ορθότητα των ιδεών του «διδάσκει» τους απατεώνες του όπως ένας ιεραπόστολος θα εξηγούσε στους ιθαγενείς, το Ευαγγέλιο. Μικροφοβικός, θέλει να κρατάει αποστάσεις από τους υπηκόους του, αποφεύγει το γλέντι ως γνήσιος διανοούμενος αλλά δεν κρύβει τα θέλω του όταν αρχίζει να διακηρύσσει τον πόλεμο στο σύστημα.

Άλλος, ο πλέον συμπαθής χαρακτήρας είναι στους πρώτους κύκλους ο Μόσχα.

Πρώην ανθρακωρύχος που «έφαγε τα πνευμόνια» του στις γαλαρίες, αποφασίζει να γίνει ληστής τραπεζών εκμεταλλευόμενος την γνώση του στην χρήση εκρηκτικών. Εδώ ο σκηνοθέτης αποτίνει φόρο τιμής στους dinamiteros του Ισπανικού Εμφυλίου, τους ανθρακωρύχους της περιοχής των Αστουριών, που αφού έσφαξαν την εθνικιστική φρουρά του Oviedo, τα στρατεύματα του Φράνκο τους περιποιήθηκαν κατάλληλα το 1937.

Ο Μόσχα με το γένι του θα μπορούσε να αποτελεί πρόεδρο τοπικής του ΚΚΕ. Παρόλα αυτά, ο μικροαστισμός δεν λείπει όταν προσπαθεί να απομακρύνει τον γιο του (Denver στη σειρά) από τα ναρκωτικά και να τον προστατέψει από τις βίαιες συμπεριφορές. Εξαιτίας αυτής της ρεβιζιονιστικής συμπεριφοράς ο σκηνοθέτης τον σκοτώνει στον 2ο κύκλο, όπως ο Στάλιν τους συντρόφους που παρέκκλιναν.

Οι υπόλοιποι χαρακτήρες είναι πανδαισία τύπων και τυπισσών που λιγότερο ή περισσότερο ταιριάζουν με τα πρότυπα της ελευθεριακής κοινωνίας που θέλει η νέα αριστερά.

Ομοφυλόφιλοι, αμφιφυλόφιλοι, καταπιεσμένες ερωτικά γυναίκες, καταπιεσμένες από τους άντρες γυναίκες, χαμένα ταλέντα, λούμπεν μικροκακοποιοί, νευρωτικοί ή σπασίκλες της τεχνολογίας, απ’ όλα έχει ο μπαχτσές.

Βέβαια μέσω των ψυχαναλιτικών flush back στο παρελθόν τους, ερωτικό ή μη, η Φροϋδική προσέγγιση τους αναβαπτίζει και μέσω της πεφωτισμένης καθοδήγησης του professore, εξελίσσονται σε super ληστές.

Από την άλλη, οι κακοί της υπόθεσης, δηλαδή οι αστυνομικού, οι στρατιωτικοί και όσοι από τους πολίτες δεν ταυτίζονται με τις αρχές του professore είναι όλοι προβλήματα. Ο ένας έχει στυτικά προβλήματα, ο άλλος θέλει να απατήσει την γυναίκα του αλλά δεν μπορεί, της άλλης ο άντρας της ασκεί βία (πόσο πολιτικά ορθό), ο άλλος είναι μεγαλομανής και πάει λέγοντας.

Όλοι στα τάρτα, εκτός βέβαια, από όσους ανακαλύπτουν την αλήθεια και περνάνε στην άλλη πλευρά, όπως η αστυνομικός, που ερωτεύεται τον professore (τουλάχιστον κατάφερε και την πήδηξε).

Πολιτική και προπαγάνδα

Είδαμε πως η συγκεκριμένη σειρά τόσο μέσω της αισθητικής όσο και της προβολής συγκεκριμένου τύπου χαρακτήρων βρίθει αριστεροφροσύνης και πολιτικής ορθότητας. Οι καλοί στην πλειοψηφία τους, είναι οικολόγοι, φεμινίστριες, ομοφυλόφιλοι ή δεν έχουν πρόβλημα με την ομοφυλοφιλία των άλλων. Είναι ενάντιοι στο καπιταλιστικό σύστημα, στο σύστημα γενικώς και έχουν φιλολαϊκό προφίλ.

Υπάρχουν όμως και αναφορές, λιγότερο επιφανειακές, που βρίθουν αριστεροσύνης. Είναι για παράδειγμα αξιοσημείωτο το ότι στους καλούς δεν υπάρχουν μετανάστες.

Η συμμορία αποτελείται από Ισπανούς και Ευρωπαίους. Αυτό μαζί με τις στολές – κόκκινες φόρμες που φοράνε – παραπέμπει στις Διεθνείς Ταξιαρχίες του Ισπανικού Εμφυλίου. Τις στρατιωτικές μονάδες που συστάθηκαν από τα διάφορα κομμουνιστικά κόμματα της Ευρώπης για να πολεμήσουν στο πλευρό των Ισπανών συντρόφων τους.

Αγιοποιημένοι από την αριστερή ιστοριογραφία ως πρότυπα διεθνιστικής αλληλεγγύης ενάντια στον φασισμό.

Το ότι απέτυχαν να αλλάξουν την εξέλιξη της σύγκρουσης και το ότι οι ίδιοι στα απομνημονεύματά τους καταγγέλλουν ότι χρησιμοποιήθηκαν ως carne di cannon (κρέας για τα κανόνια) από τους κομισάριους του Στάλιν, είναι μία ιστορική λεπτομέρεια.

Ένα δεύτερο εμβληματικό σημείο της σειράς είναι η χρησιμοποίηση του πλούτου από τις ληστείες. Όταν ο Professore θέλησε να δημιουργήσει πανικό στη Μαδρίτη ώστε να αποπροσανατολίσει τις διωκτικές αρχές, άρχισε να πετά μέσω Zeppelin ευρώ στον κόσμο.

Αυτοί μποτιλιάρισαν τους δρόμους για να τα πάρουν και έκανα συγκρουσιακές διαδηλώσεις υποστήριξης έξω από τα σημεία των ληστειών. Το χρήμα, λοιπόν, πετιέται, χαρίζεται, είναι τζάμπα και όχι προϊόν εργασίας. Ούτε ο Τσίπρας, ούτε οι Podemos δεν θα μπορούσαν να το σκεφτούν καλύτερα.

Αυτή όμως είναι και η βασική φιλοσοφία της αριστεράς. Το χρήμα δεν είναι προϊόν παραγωγής ή εργασίας αλλά χαρίζεται δικαιωματικά και παντού.

Κάτι όπως με τα επιδόματα, κάτι όπως με το «Τσοβόλα δώστα όλα», οι παλαιοί και νέοι αριστεροί εξυμνούν τον υλισμό για τον υλισμό, το άκοπο κέρδος, την οικονομία χωρίς συνέπειες και γίνονται η άλλη όψη του νομίσματος μιας καταναλωτικής κοινωνίας. Οι ίδιοι βέβαια οι πρωταγωνιστές της σειράς για να μην ιδεολογογικοποιούμε τα πάντα, αφού έκλεψαν το σύστημα και χάρισαν κάποια από τα κλοπιμαία, περνάνε τη ζωή τους παρέα με τα κέρδη τους σε κοσμοπολίτικους προορισμούς της Καραϊβικής και της Ν.Α. Ασίας.

Γιατί η επανάσταση θέλει καλοπέραση και όπως οι Σοβιετικοί ηγέτες είχαν τις «Ντάτσες» τους στην Κριμαία έτσι οι πολίτες του σοσιαλιστικού παραδείσου είχαν τα κουπόνια επισιτισμού.

Χαρακτηριστικό του La casa de papel είναι η χρήση μασκών που φέρουν την εικόνα του Ισπανού ζωγράφου Salvator Dalli. Ενδεικτικό, της επιτυχίας της σειράς είναι ότι 2019 αυτές οι μάσκες κυριαρχούσαν σε όλα τα καρναβάλια αλλά φορέθηκαν και σε διαδηλώσεις.

Η μάσκα χαρακτηρίζει την ανωνυμία αλλά και την μαζοποίηση και τον εξισωτισμό των ανθρώπων. Ο ήρωας εδώ και σύμφωνα με την αριστερίστικη ιδεοληψία δεν ξεχωρίζει, δεν υπάρχει ως πρόσωπο, αλλά είναι μέρος ενός απρόσωπου συνόλου.

Όταν την βγάζει τότε γίνεται άνθρωπος, νευρωτικός και συμπλεγματικός όπως οι πρωταγωνιστές της τέλειας ληστείας. Εδώ όμως θα πρέπει να κάνουμε μια ιστορική παραδρομή και να αναφερθούμε στον Νταλί, το πρόσωπο που ενέπνευσε το σήμα κατατεθέν της σειράς.

Ο Νταλί υπήρξε Ντανταιστής και υπερσουρεαλιστής ζωγράφος. Μιας σχολής που χαρακτηρίστηκε ως αιρετική από την αριστερά γιατί ακριβώς πρόβαλλε τον προσωπικό αισθητισμό του καλλιτέχνη απέναντι στην κοινωνία της bell epoc. Ο ίδιος ο Νταλί υπήρξε υφυπουργός τέχνης του Φράνκο και είχε πει το εξής χαρακτηριστικό: «Ο Πικάσσο είναι Ισπανός και εγώ είμαι. Ο Πικάσσο είναι ζωγράφος και εγώ είμαι.

Ο Πικάσσο είναι μαρξιστής, εγώ δεν είμαι». Έτσι λοιπόν η αριστερολάγνα casa de papel, έχει ως μπροστούρα της τον ημιφασίστα Salvator Dalli. Όπως στο παρελθόν, το τότε εξίσου επαναστατικό και αναρχίζων V for Vendetta είχε ως ιστορική εικόνα των βασιλόφρονα Gay Fowkes, που την δεκαετία του 1650 πήγε να ανατινάξει το πουριτανικό κοινοβούλιο του Cromwell στην Αγγλία.

Ήρωες και Αντιήρωες

Με τις ιστορικές και πολιτικές αναφορές ξεφύγαμε λίγο από το σινεφίλ χαρακτήρα του κειμένου. Όμως η Έβδομη Τέχνη λόγω της αμεσότητας της εικόνας και της τεχνικά εύκολης μεταφοράς από το παρόν στο παρελθόν και στο μέλλον διαμορφώνει ευκολότερα και απλούστερα την εικόνα των ηρώων της. Ή αν θέλετε των αντιηρώων μιας και η μικρή και η μεγάλη οθόνη συχνότερα προτιμά την χρήση των δεύτερων για την εκκοσμίκευση των ειδώλων της.

Τελικά υλιστές του casa de papel είναι ήρωες ή αντιήρωες; Φαινομενικά το πρώτο, μιας και δεν έχει ολοκληρωθεί η σειρά.

Έχουν μεν τα θέματά τους αλλά δείχνουν να τα ξεπερνούν και να ανακαλύπτουν μέσω της δράσης τα κοινωνικά, πολιτισμικά και πολιτικά θέλω του σκηνοθέτη τους. Γι’ αυτό και μέχρι στιγμής δεν μας αρέσουν αφού είναι απλοί, κοινότυπα politically correct και πολύ λίγο δραματικοί.

Μιας και όμως ζούμε στην εποχή του coronavirus και θέλοντας ή μη περιοριζόμαστε στο σπίτι μας ας δούμε κάποιες τηλεοπτικές προτάσεις ηρώων και αντιηρώων που δεν ταιριάζουν με την πολιτική ορθότητα.

Στη μικρή και μεγάλη οθόνη έλξη επιτελούσαν πάντα οι Desperadoes.

Σύμφωνα με τα λεξικά αυτός είναι ο κακοποιός, ο εκτός νόμου. Ετυμολογικά είναι ο απελπισμένος, αυτός που δεν έχει να χάσει τίποτα. Κινηματογραφικά είναι αυτός που ζει και δρα στην κόψη του ξυραφιού επειδή, παρότι αντιήρωας, έχει επιλέξει έναν ηρωικό και αντικομφορμιστικό τρόπο ζωής. Όχι, δεν κάνετε λάθος, η πρώτη αναφορά μας θα είναι τα Western.

Οι πιστολέρο του «Και οι επτά ήταν υπέροχοι» και του «Άγρια Συμμορία» αποτελούν το πρότυπο του αντιήρωα. Αυτού που ενάντια στην απλότητα και τη ρηχότητα της καθημερινής ζωής, επιλέγει τον δρόμο της δράσης για τη δράση, γελώντας κατάμουτρα στις συμβατότητες της αστικής ζωής. Είναι παράνομος γιατί ο νόμος βάζει όρια στην έκφραση του ηρωισμού. Είναι απελπισμένος γιατί ξέρει ότι δεν τον καταλαβαίνουν. Έχει όμως ηθική, υπέρμετρη των συμβατοτήτων της κοινωνίας και κυρίως επιλέγει τους τρόπους και τους λόγους για τους οποίους θα πεθάνει ή θα λυτρωθεί.

«Άγριες Χήνες» η ταινία για τους μισθοφόρους της δεκαετίας του 60. Αυτούς που τους κατηγόρησαν πως έκανα τον πόλεμο επάγγελμα.

Τόσο στην οθόνη όσο και στην πραγματικότητα έγραψαν στα παλαιότερα των υποδημάτων τους το χρήμα και επέλεξαν να μείνουν πιστοί στους συμπολεμιστές τους και στον πολεμικό τρόπο ζωής. «Fight Club», βία για τη βία κατηγορήθηκε πως προβάλλει η ταινία αυτή.

Ξέφυγε όμως από τις συμβατότητες του Χόλιγουντ, σκότωνε τους πρωταγωνιστές της και έδειξε ότι «Βαθιά μέσα μας κρυμμένη» είναι η τάση για νίκη, για πόλεμο, για υπέρβαση της καλοπέρασης μέσω του ασκητικά λυτρωτικού πόνου της πάλης των ανθρώπων.

Αν τέλος επιμένετε στις σειρές του Netflix δείτε το Viking και το Last Kingdom. Σκανδιναβοί εναντίον Άγγλων, ηρωικός Χριστιανισμός εναντίον Παγανισμού, πίστη, αξίες πολεμικές, υπέρβαση του εγώ μέσω μιας οργανικής κοινότητας πολεμιστών, υπεράσπιση της γης και ψυχολογική μάχη όχι για κάποιες ελευθεριότητες αλλά για την πραγμάτωση κωδίκων τιμής.

Ο Alex Pina μας προσφέρει έναν εύκολο δρόμο κοινωνικής μηχανικής της αριστεράς, πλούσιο σε εφέ και εικόνες, προβάλλοντας πρότυπα ηρώων υλισμού και ψεύτικης αντίστασης στο σύστημα. Απέναντι στους ήρωες της πολιτικής ορθότητας και του εύκολου πλουτισμού ας αναζητήσουμε τους ήρωες μιας ασύμβατης με τα πρότυπα εποχής.

Επιμύθιο

Η σειρά casa de papel μας «έμαθε» το Bella Ciao, το τραγούδι των κομμουνιστών παρτιζάνων που μετά τον Απρίλιο του 1945 προχώρησαν στην κεντρική και βόρειο Ιταλία σε ένα πογκρόμ κατά των ιδεολογικών εχθρών τους (φασιστών, βασιλοφρόνων, καθολικών και σοσιαλιστών), τα θύματα υπολογίζονται από 15.000 μέχρι 40.000.

Κρίνουμε λοιπόν πως θα ήταν τουλάχιστον fair play να κλείσουμε με το τραγούδι των κατ’ εξοχήν εχθρών τους τον ύμνο της Brigate Nere (Μαύρων Ταξιαρχιών).

Μεταφράζουμε τους δύο πρώτους στίχους:

«Μας χτυπούν πισώπλατα στους δρόμους γιατί κατάφατσα φοβούνται να ‘ρθουν».