Έρευνα των Data Journalists: Τα κόλπα των σούπερ μάρκετ για την «εκτόξευση» των τιμών!

Σε κάθε πρόσφορο μέσο για να αυξήσουν τα κέρδη τους εις βάρος των καταναλωτών προχωρούν οι αλυσίδες σούπερ μάρκετ, εν μέσω ισχυρών πληθωριστικών πιέσεων, την ώρα που απουσιάζουν οι έλεγχοι της Πολιτείας, παρά τη διαφημιστική καμπάνια της κυβέρνησης για επιβολή κυρώσεων σε παραβάτες.

Μάλιστα, υπάρχουν καταγγελίες για εικονικές εκπτώσεις, «συνεννοήσεις» μεταξύ μεγάλων αλυσίδων, κρυφές αυξήσεις με τη μείωση του βάρους, έως και αλλαγές στις τιμές οπότε… συμφέρει!

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η μεγάλη έρευνα των Data Journalists, στην οποία συμμετέχουν οι δημοσιογράφοι Βασίλης Γαλούπης, Πάνος Κατσαχνιάς, Πάρις Καρβουνόπουλους και Βαγγέλης Τριάντης. Η έρευνα αφορά αυξήσεις σε είδη πρώτης ανάγκης που βρίσκονται σε όλα τα σπίτια και η οποία καταδεικνύει ότι μέσα στην κρίση (λόγω πανδημίας και πολέμου) οι μεγάλες αλυσίδες του κλάδου κατάφεραν να αυξήσουν τα κέρδη τους παρά τη μείωση των πωλήσεων. Επίσης, δείχνει πώς ελέγχουν τις τιμές από το χωράφι του παραγωγού μέχρι το ράφι και κυρίως πώς παραπλανούν τους καταναλωτές με διάφορα κόλπα.

Άνω του 50%

Στην πράξη ερεύνησαν για ποιον λόγο οι αυξήσεις πλήττουν σε τέτοιον βαθμό την ελληνική κοινωνία. Το «καλάθι του νοικοκυριού» αποδεικνύεται ένα καλό τρικ για να κοιτούν όλοι το δέντρο και να χάνουν το δάσος. Οι αυξήσεις στο «καλάθι» μπορεί να συγκρατούνται ως έναν βαθμό, όμως στους χιλιάδες άλλους κωδικούς προϊόντων των σούπερ μάρκετ οι τιμές έχουν εκτιναχθεί ακόμα και άνω του 50%, σε κάποιους εξ αυτών μέσα σε ένα μόλις δίμηνο.

Εδώ και καιρό υπάρχουν καταγγελίες ότι οι αλυσίδες σούπερ μάρκετ αλλάζουν τις τιμές αλλά και τις συσκευασίες ώστε να αποκομίσουν το μεγαλύτερο δυνατό όφελος εις βάρος των καταναλωτών. Απαντήσεις σε αυτό το θέμα δίνει ο πρόεδρος του Ινστιτούτου Καταναλωτών Γιώργος Λεχουρίτης, αναφέροντας συγκεκριμένα παραδείγματα.

Οπως λέει ο κ. Λεχουρίτης:

«Τα σούπερ μάρκετ τιμολογούν αρχικά με μια υψηλή τιμή, αλλά στο τέλος του έτους ή κάθε μήνα υπάρχουν οι επιστροφές. Τιμολογούν κανονικά για να βάζουν το κέρδος πάνω στο προϊόν και αρχίζει μετά η βιομηχανία και κάνει τις εκπτώσεις ανάλογα με την κατανάλωση του προϊόντος. Ο ελεγκτής πρέπει να βλέπει τα πιστωτικά τιμολόγια. Υπάρχει άλλη τιμή στο ράφι, άλλη στο ταμείο. Είναι το βασικότερο τρικ. Γίνεται παιχνίδι με τις μεζούρες και το βάρος. Ο καταναλωτής δεν μπορεί να θυμάται μεζούρες στα απορρυπαντικά ή πόσα φύλλα έχει μια συσκευασία σε χαρτικά είδη.

»Η άλλη κομπίνα είναι ότι παίζουν με το θέμα της συσκευασίας. Υπάρχουν μικρότερες ποσότητες στις ίδιες συσκευασίες. Ενα απορρυπαντικό παλιά μπορεί να είχε 90 μεζούρες, ενώ τώρα με την ίδια συσκευασία και το ίδιο μέγεθος να υπάρχουν μέσα στο κουτί 70. Γίνεται παιχνίδι με τη μείωση στο βάρος των συσκευασιών. Εκεί που αγόραζα 500 γρ. και το πλήρωνα 5 ευρώ, σήμερα αγοράζω 450 γρ. και το πληρώνω 6 ευρώ. Αυτό συμβαίνει στα γιαούρτια, στις μαργαρίνες, στα ντοματοειδή, στο ψωμί κ.ά.».

Στα τέλη Νοεμβρίου παρουσιάστηκαν, όπως κάθε χρόνο τέτοια εποχή, τα επίσημα οικονομικά στοιχεία στο ετήσιο Πανόραμα των Ελληνικών Σούπερ Μάρκετ 2022.
Ο τζίρος των σούπερ μάρκετ για το 2021 έφτασε συνολικά στα 10,1 δισ. ευρώ, ποσό που ισοδυναμεί με το 1/20ό του ελληνικού ΑΕΠ! Ήταν αυξημένος κατά 2,4% σε σχέση με το 2020 και κατά 9,5% συγκριτικά με το τελευταίο προ πανδημίας έτος (2019).

Όπως διαπιστώνει η έρευνα, ήταν η πέμπτη συνεχόμενη θετική χρονιά, με τις πωλήσεις από το 2016 να έχουν εκτιναχθεί συνολικά κατά 31%. Τα lockdowns, η ενεργειακή κρίση, η έκρηξη πληθωρισμού και οι ελλιπείς έλεγχοι στα φαινόμενα αισχροκέρδειας λειτούργησαν προωθητικά για τα συμφέροντα των σούπερ μάρκετ.

Οι τέσσερις πιο ισχυρές αλυσίδες σούπερ μάρκετ που ελέγχουν το 80% της αγοράς με συνολικό τζίρο 8,2 δισ. -από τα 10,1 δισ. της συνολικής πίτας- ήταν για το 2021:

• Ελληνικές Υπεραγορές Σκλαβενίτης: Ετήσιες πωλήσεις 3,99 δισ. ευρώ (+5,1% σε σχέση με το 2020).
• Αλφα Βήτα Βασιλόπουλος: 1,97 δισ. ευρώ (-2,7%).
• Μετρό: 1,37 δισ. ευρώ (+2,7%).
• Μασούτης: 883.000.000 ευρώ (+0,11%).

Ο τζίρος της Lidl υπολογίζεται λίγο κάτω από τα 2 δισ. ευρώ και ακολουθούν οι Γαλαξίας και Κρητικός, με ποσά χαμηλότερα του μισού δισ.

Το περασμένο καλοκαίρι ο πληθωρισμός «γονάτιζε» τα νοικοκυριά στην Ελλάδα. Όχι, όμως, και τα σούπερ μάρκετ, τα οποία από τον Ιούνιο ως τον Αύγουστο, λόγω και του τουρισμού, σημείωσαν πρωτοφανείς τζίρους. Στο διάστημα αυτό ο πληθωρισμός στα είδη διατροφής ήταν πάνω από το 12,6%. Οι τιμές των προϊόντων στα ράφια κάλπαζαν με ρυθμούς άνω του 10% σε σχέση με το καλοκαίρι του 2021. Ο τζίρος των σούπερ μάρκετ εκτινάχθηκε κατά 11%, σύμφωνα με τα στοιχεία της εταιρίας ερευνών IRI.

«Ψήνονται» νέες ανατιμήσεις για τη νέα χρονιά που θα περιλαμβάνουν περισσότερα από 500 βασικά αγαθά

Σύμφωνα με πηγές της αγοράς, οι ανατιμήσεις του 2023 θα περιλαμβάνουν περισσότερα από 500 βασικά αγαθά, Μάλιστα, οι αυξήσεις το δίμηνο Ιανουαρίου – Φεβρουαρίου θα αγγίζουν μεσοσταθμικά το 10%. Ηδη περισσότερες από 60 εταιρίες φέρεται ότι έχουν αποστείλει στις αλυσίδες σούπερ μάρκετ τα νέα τιμολόγια με τις ανατιμήσεις για τουλάχιστον 30 κατηγορίες προϊόντων.

Τα προϊόντα που αναμένεται να έχουν αυξήσεις άνω του 20% με το νέο έτος είναι παιδικές πάνες, είδη ατομικού καθαρισμού, ζυμαρικά και ντοματοειδή. Σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία, τα πέντε είδη που είχαν τις μεγαλύτερες αυξήσεις μέσα στο 2022 ήταν:

• Γαλακτοκομικά και αβγά: 25,3%.
• Ψωμί και δημητριακά: 18,7%.
• Κρέατα: 16,7%.
• Ελαια και λίπη: 20,4%.
• Καφές: 13,4%.

Όλα αυτά την ώρα που ο πληθωρισμός στα τρόφιμα «τρέχει» με ξέφρενους ρυθμούς και οι πρόδρομοι δείκτες, δηλαδή τα στοιχεία που δείχνουν τις τάσεις για τις τιμές, είναι ανοδικοί για τους επόμενους μήνες. Για παράδειγμα, ο γενικός δείκτης τιμών παραγωγού στη βιομηχανία κατέγραψε τον Νοέμβριο νέα μεγάλη αύξηση κατά 26,2% σε σύγκριση με τον αντίστοιχο δείκτη του Νοεμβρίου 2021, έναντι αύξησης 24,5% που σημειώθηκε κατά την αντίστοιχη σύγκριση των δεικτών το 2021 με το 2020.

Την ίδια ώρα, το οικονομικό επιτελείο συνεχίζει να αρνείται την εφαρμογή ενός μέτρου που θα μπορούσε να ελαφρύνει άμεσα το βάρος που έχει πέσει πάνω στους καταναλωτές και να οδηγήσει σε μείωση των τιμών. Πρόκειται για τη μείωση του ΦΠΑ στα τρόφιμα, την οποία απορρίπτει εδώ και έναν χρόνο η κυβέρνηση, ενώ δέχεται ασφυκτικές πιέσεις από την αντιπολίτευση και τους παράγοντες της αγοράς να το σκεφτεί ξανά, καθώς το εφάρμοσε η Ισπανία.

Αντ’ αυτού το οικονομικό επιτελείο έχει επιλέξει να εφαρμόσει το μέτρο της κάρτας αγορών, δηλαδή ένα voucher food pass, το οποίο όμως θα δοθεί τον… Φεβρουάριο, λίγο πριν από τις εκλογές, ενώ οι ανάγκες των νοικοκυριών για την αντιμετώπιση της ακρίβειας δεν μπορούν να περιμένουν. Πόσο μάλλον όταν η εφαρμογή του μέτρου δεν χρειάζεται σημαντικές τροποποιήσεις, καθώς θα πατήσει πάνω στην ήδη έτοιμη πλατφόρμα του fuel pass.

Το μεγάλο τρικ με τη συνεχή αλλαγή τιμών

Ένα μεγάλο τρικ είναι η συνεχής αλλαγή των τιμών στα ράφια, με τέτοιο τρόπο ώστε να βγαίνουν ζημιωμένοι οι καταναλωτές και να κερδίζουν πάντοτε οι αλυσίδες των σούπερ μάρκετ, εκτοξεύοντας τις τιμές στα ύψη, εν μέσω πληθωριστικών πιέσεων. Οι τιμές αλλάζουν καθημερινά, αλλά όχι στο σύνολο των προϊόντων που πωλούνται.

Υπάρχουν συγκεκριμένες κάθε φορά κατηγορίες προϊόντων, στις οποίες, ανάλογα με τον ανταγωνισμό, την προσφορά και τη ζήτηση, κάθε τμήμα των σούπερ μάρκετ παίρνει την απόφαση να αλλάξει τις τιμές. Αλλάζουν μία φορά την ημέρα. Τη μία ημέρα μπορεί να αλλάξουν πολλοί κωδικοί, ενώ την επομένη μπορεί να είναι λιγότεροι.

Έτσι, η «διόρθωση» των τιμών μία φορά την ημέρα δεν αφορά μόνο τα τρόφιμα, αλλά όλα τα προϊόντα και ανά κατηγορία: Στα γάλατα, παραδείγματος χάριν, στους 200 κωδικούς θα αλλαχθούν οι 5 σήμερα, την επομένη μπορεί να αλλαχθούν άλλοι 5, τη μεθεπόμενη άλλοι 5. Το ίδιο στα τρόφιμα, το ίδιο στα είδη προσωπικής υγιεινής, το ίδιο στα απορρυπαντικά, το ίδιο στα καλλυντικά και σε όλα τα τυποποιημένα.

Στα φρέσκα διαφοροποιείται λίγο η κατάσταση, καθώς φαίνεται πως αλλάζουν… τρεις φορές την ημέρα: Πραγματοποιούνται διορθώσεις μία πολύ πρωί και συγκεκριμένα την ώρα του ανοίγματος, μία στις 11 το πρωί και ακόμα μία το απόγευμα. Η «διόρθωση» στις 11 το πρωί είναι σχετική με την παρακολούθηση του ανταγωνισμού. Αυτό σημαίνει ότι ύστερα από άτυπη συμφωνία, τουλάχιστον μεταξύ των τριών μεγαλύτερων σούπερ μάρκετ της χώρας (ΑΒ Βασιλόπουλος, Σκλαβενίτης και Lidl), υπάλληλοί τους επισκέπτονται καταστήματα των «ανταγωνιστών», δηλώνοντας εκ των προτέρων στην είσοδο την ιδιότητά τους, καθώς και τον σκοπό της επίσκεψής τους σε αυτά.

Αν, λοιπόν, καταγράψουν μεγάλες αποκλίσεις στις μεταξύ τους τιμές των προϊόντων, επιστρέφοντας στην επιχείρηση για την οποία εργάζονται, προσαρμόζουν εκ νέου τις δικές τους τιμές προς τα επάνω ή προς τα κάτω, ανάλογα και με την πολιτική που ακολουθεί η συγκεκριμένη επιχείρηση.

Οι τιμές αγοράς των φρέσκων προϊόντων καθορίζονται από τα σούπερ μάρκετ. Για αγορές ποσοτήτων τρεις με τέσσερις φορές την εβδομάδα από τους παραγωγούς, οι τιμές κάθε φορά είναι διαφορετικές. Τα σούπερ μάρκετ είναι αυτά που καθορίζουν τις τιμές προς τους παραγωγούς, προσαρμόζοντάς τες με βάση τις αντικειμενικές συνθήκες, όπως τα κόστη, οι καιρικές συνθήκες και φυσικά η προσφορά και η ζήτηση, όπως τα αντιλαμβάνονται κάθε φορά τα ίδια.

Μπορεί ο παραγωγός, γνωρίζοντας ότι υπάρχει έλλειψη ενός προϊόντος τη δεδομένη στιγμή, να ζητήσει μια αυξημένη τιμή, αλλά και πάλι το σούπερ μάρκετ είναι αυτό που θα δώσει την τελική προσφορά. Όλα αυτά παρά την ακρίβεια που σαρώνει σε λιπάσματα, ενεργειακό κόστος, ζωοτροφές και αποτελούν τα βασικά προβλήματα των παραγωγών. Αυτό σημαίνει ότι κάποιες φορές που η προσφορά είναι μεγάλη αναγκάζονται να πουλήσουν κάτω του κόστους, για να μην τους μείνουν και για να κρατήσουν την αγορά ανοιχτή για τους ίδιους.

Μικραίνει το «καλάθι του φτωχού»

Το «καλάθι του φτωχού» δεν έχει να προσφέρει τίποτα ουσιαστικό, αφού οι οικονομικά ασθενέστεροι πάντα προτιμούσαν τα πιο φθηνά προϊόντα και γι’ αυτόν τον λόγο τα προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας των σούπερ μάρκετ, τα οποία ήταν έτσι κι αλλιώς τα φθηνότερα για τους καταναλωτές και δεν επηρεάζουν το μεικτό κέρδος των σούπερ μάρκετ.

Στην ουσία το «καλάθι του φτωχού» δεν έχει προϊόντα με μειωμένες τιμές, αλλά προϊόντα στα οποία δεν γίνεται η μεγάλη αύξηση που καταγράφεται στα υπόλοιπα. Αυτή η συγκράτηση των τιμών από τα σούπερ μάρκετ θεωρείται μείωση.

Έχει επανέλθει καθολικά η λίστα στα ψώνια και πλέον οι καταναλωτές κοιτάζουν την τιμή κιλού, την οποία στο παρελθόν δεν πρόσεχε κανείς.