Το Νεκροταφείο των Αυτοκρατοριών: Αφγανιστάν, όπως Βιετνάμ… Καμπούλ, όπως Σαϊγκόν

Το Αφγανιστάν, ή το Ισλαμικό Εμιράτο του Αφγανιστάν, όπως είναι σήμερα η ονομασία του μετά την επιστροφή και κατάληψή της από τους Ταλιμπάν, είναι μία χώρα στη νότια κεντρική Ασία.

Οι πρώτες ιστορικές καταβολές του Αφγανιστάν αρχίζουν από τον 6ο αιώνα π.Χ. όπου και δέσποζαν στην περιοχή κατά σειρά οι Αχαιμενίδες, οι Έλληνες, και στη συνέχεια οι Σελευκίδες, οι Πάρθοι, οι Κουσαίοι κλπ. Από την αρχαία Βακτριανή (σημερινό Αφγανιστάν), πέρασε ο Μέγας Αλέξανδρος κατά την εκστρατεία του στην Ινδία, χτίζοντας 9 Αλεξάνδρειες, όπως η Κανταχάρ, που κάποτε ήταν και πρωτεύουσα, χτίστηκε από τον Αλέξανδρο ως η Αλεξάνδρεια η εν Αραχωσίᾳ.

Το Αφγανιστάν ονομάσθηκε όχι άδικα, ως «Το Νεκροταφείο των Αυτοκρατοριών» και αποδεικνύεται από την ιστορία, ιδιαίτερα σήμερα με την ντροπιαστική αποχώρηση των Αμερικανών από το Αφγανιστάν και την κυριαρχία των Ταλιμπάν, δημιουργώντας μια χαοτική κατάσταση στην πολύπαθη χώρα. Το γεγονός αυτό έχει ρίξει βαριά σκιά στην εξωτερική πολιτική της κυβέρνησης Μπάιντεν, όσο και αν προσπάθησε ο Αμερικανός πρόεδρος να δικαιολογήσει την απόφασή του αυτή, με το επιχείρημα ότι «δεν επιθυμεί να σκοτώνονται Αμερικανοί σε πόλεμο που δεν είναι δικός τους».

Η ολική κατάρρευση του Αφγανιστάν και η επιστροφή των Ταλιμπάν είναι μια καταστροφή για την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ και μια τεράστια γεωπολιτική «τρύπα», που θα την εκμεταλλευτούν άλλες κρατικές οντότητες.

«Οι μέχρι τώρα ειδήσεις και εικόνες υποδηλώνουν σημαντική ζημιά στην ηθική ηγεσία των ΗΠΑ στον κόσμο. Η απόφαση να αποσυρθεί μετά από 20 χρόνια ήταν τουλάχιστον εξηγήσιμη. Η εφαρμογή ήταν καταστροφή» είπε ο Σιμόν Χέντερσον, διευθυντής του Προγράμματος Μπερνστάιν για την ενεργειακή πολιτική, στο Think tank “The Institute” της Ουάσιγκτον για την Πολιτική στην Εγγύς Ανατολή. Ο Τζόναθαν Σάνζερ, ανώτερος αντιπρόεδρος στο Ίδρυμα για την Άμυνα των Δημοκρατιών δήλωσε στην Washington Post, «Ο καθένας με τα μάτια του ανοιχτά θα μπορούσε να δει αυτό το αποτέλεσμα να προέρχεται από ένα μίλι μακριά». Και όντως έτσι ήταν.

Το κράτος Φρανκεστάιν

Το 1985, ευρισκόμενος για 11μηνη εκπαίδευση στις ΗΠΑ, παρακολούθησα στην επέτειο της αποχώρησης των Αμερικανών από το Βιετνάμ, συνεχή αφιερώματα των αμερικανικών τηλεοπτικών σταθμών, για τα δέκα χρόνια από την ατιμωτική αυτή αποχώρηση, όπως την χαρακτήριζαν.

Και σχεδόν όλα τα αφιερώματα ξεκινούσαν με την δραματική διαπίστωση- ερώτημα «Δέκα χρόνια από την αποχώρηση και η Αμερική ακόμη διερωτάται, γιατί, τι έφταιξε», όπου διάφοροι αναλυτές προσπαθούσαν να δώσουν τις εξηγήσεις των, χωρίς τελικά να πείθουν. Και μετά από 46 χρόνια, βλέπουμε την παγκόσμια υπερδύναμη σε μια νέα και χειρότερη και πιο ατιμωτική και δραματική αποχώρηση από το Αφγανιστάν, με χαοτικές σκηνές που συγκλονίζουν.

Τι συνέβη στην παγκόσμια δύναμη και εξελίχθηκαν έτσι τα πράγματα; Οι ΗΠΑ εισέβαλαν στο Αφγανιστάν τον Οκτώβριο του 2001 μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, εκδιώχνοντας τους Ταλιμπάν από την εξουσία, διατηρώντας μια κατοχή και ένα συνεχή πόλεμο φθοράς 20 ετών, στον μεγαλύτερο πόλεμο της ιστορίας των ΗΠΑ.

Πολεμώντας την Αλ Κάϊντα και τους καλά κρυμμένους Ταλιμπάν, στα ΒΑ σύνορα της χώρας καθώς και στο Πακιστάν (υποτίθεται συμμαχική χώρα των ΗΠΑ!), αυτό είχε ως αποτέλεσμα για την χώρα, περισσότερους από 30.000 θανάτους, 60.000 τραυματισμούς αμάχων πολιτών και εκατομμύρια εκτοπισμένους κατοίκους μέσα στο Αφγανιστάν, αλλά ανυπολόγιστος αριθμός προσφύγων στην Μέση Ανατολή και κυρίως στην Ευρώπη.

Σύμφωνα με την εφημερίδα Afghanistan Times Daily, πριν από τον πόλεμο, η μόνη μεγάλη τρομοκρατική οργάνωση στο Αφγανιστάν ήταν η Αλ Κάιντα. Σήμερα, 20 χρόνια μετά, πιστεύεται ότι υπάρχουν περισσότερες από 20 τρομοκρατικές ομάδες, επιδεινώνοντας την κατάσταση σε θέματα ασφαλείας.

Οι ΗΠΑ, επί 20 χρόνια στο Αφγανιστάν «έκτισαν» μια «κρατική οντότητα», ένα κράτος Φρανκενστάϊν, που νόμισαν ότι το ήλεγχαν σε όλους τους τομείς και ότι φεύγοντας όλα θα λειτουργούσαν όπως τα είχαν σχεδιάσει. Υπόψη ότι Φρανκενστάϊν είναι ο επιστήμονας, δηλαδή οι ΗΠΑ και το τέρας, είναι το κράτος του Αφγανιστάν, που δημιούργησαν και σήμερα βλέπουμε τα αποτελέσματα, όπως στην υπέροχη νουβέλα της Μαίρης Σέλλεϋ.

Ξόδεψαν πάνω από 2 τρισεκατομμύρια δολάρια για το κράτος Φρανκενστάϊν, και πάνω από 88 δισεκατομμύρια για τον νέο Αφγανικό στρατό (και Αστυνομία) 300.000 ανδρών, (έναντι περίπου 70.000 Ταλιμπάν), εκπαιδεύοντάς τον με σύγχρονα τακτικά δόγματα και εφοδιάζοντάς τον με υπερσύγχρονα αμερικανικά οπλικά συστήματα, Ε/Π, επιθετικά Ε/Π, αεροσκάφη, άρματα μάχης, ελαφρά και βαριά όπλα, αποθήκες έμφορτες πυρομαχικών κλπ.

Όλα αυτά παραδόθηκαν αμαχητί από το άθλιο τελικά στρατιωτικό δημιούργημα των ΗΠΑ, σύγχρονες ριψάσπιδες, κάτι που έπρεπε να το είχαν αντιληφθεί οι σχεδιαστές, εκπαιδευτές και πάτρωνές του, όπου μαζί με τους εκάστοτε εισηγητές, αναλυτές και τις δεξαμενές σκέψης των ΗΠΑ, που εκτιμούσαν και εισηγούνταν στην πολιτική ηγεσία, την πολιτική για το Αφγανιστάν, θα πρέπει να πάνε έξω από το Καπιτώλιο στην Ουάσιγκτον και να αυτοκτονήσουν, με υπερβολικές δόσεις ηρωίνης, το κύριο παράγωγο του οπίου από τα απέραντα λιβάδια του Αφγανιστάν. Καθόσον οι Ταλιμπάν, αυτό το αμάλγαμα ακραίας ισλαμιστικής θρησκοληψίας, τρομοκρατίας, μισανθρωπισμού, μίσους προς τον πολιτισμό, τις ανθρώπινες αξίες και ηθικές αρχές, να είναι σήμερα χωρίς κόπο ένας από τους πιο σύγχρονους στρατούς στην περιοχή, κατέχοντας σύγχρονα αμερικανικά όπλα, διαθέτοντας αεροπορία, Πυροβολικό και άρματα μάχης.

Η αμερικανική πλάνη

Στις 8 Ιουλίου, ο πρόεδρος Μπάιντεν ρωτήθηκε αν πιστεύει ότι η κατάληψη των Αφγανιστάν από τους Ταλιμπάν είναι αναπόφευκτη. «Όχι, δεν είναι», είπε. «Τα αφγανικά στρατεύματα διαθέτουν 300.000 καλά εξοπλισμένους-τόσο καλά εξοπλισμένους όσο κάθε στρατός στον κόσμο-και μια αεροπορία ενάντια σε περίπου 75.000 Ταλιμπάν. Δεν είναι αναπόφευκτο. Έχω εμπιστοσύνη στους Ταλιμπάν; Όχι», συνέχισε ο Μπάιντεν. «Αλλά εμπιστεύομαι την ικανότητα του Αφγανικού στρατού, ο οποίος είναι καλύτερα εκπαιδευμένος, καλύτερα εξοπλισμένος και πιο ικανός όσον αφορά τη διεξαγωγή πολέμου».

Αν μπορούσαν να αντιληφθούν ή να μάθουν για τις αντιδράσεις των Ταλιμπάν, φαντάζομαι ότι κάτω από τις γενειάδες των, θα είχαν ξεκαρδιστεί στα γέλια με τις εκτιμήσεις του. Η απόφαση των ΗΠΑ να αποσυρθούν μετά από 20 χρόνια ήταν τουλάχιστον εξηγήσιμη και όπως είπε ο πρόεδρος Μπάιντεν στο διάγγελμά του «είμαι ο τέταρτος πρόεδρος των ΗΠΑ και δεν θα παραδώσω το πρόβλημα στον πέμπτο». Η εφαρμογή της όμως ήταν πραγματική καταστροφή, ιδιαίτερα για το γόητρο της υπερδύναμης.

Τόσο λάθος είχαν εκτιμήσει για την άθλια αφγανική κυβέρνηση, αχυράνθρωποι και υποχείρια των Αμερικανών, που πρώτος ο πρόεδρος Γκάνι εγκατέλειψε τη χώρα με τέσσερα αυτοκίνητα και ένα ελικόπτερο «γεμάτο μετρητά . Το ίδιο και για τον αφγανικό στρατό, που λειτουργούσε όσο είχε την στήριξη των Αμερικανών και την αμέριστη συνδρομή της αεροπορίας των, πλην όμως μόνοι των δεν είχαν καμιά διάθεση να πολεμήσουν κατά πατριωτών τους, έστω και των ακραίων ισλαμιστών Ταλιμπάν. Οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες είχαν προβλέψει ότι οι Ταλιμπάν για να φθάσουν στην Καμπούλ θα απαιτούνταν τουλάχιστον 90 ημέρες. Βλέποντας την ραγδαία προέλαση των, μείωσαν την πρόβλεψη σε 60 ημέρες.

Τελικά η Καμπούλ έπεσε σε διάστημα 72 ωρών δηλαδή μέσα σε 3 ημέρες χωρίς καμία αντίσταση και είναι απορίας άξιο τι αναλυτές διαθέτει η CIA. Κανονικά θα έπρεπε όλοι αυτοί να είχαν σταλεί στην Αριζόνα να περιποιούνται τους κάκτους της πολιτείας. Η αστυνομία παραδόθηκε και παρέδωσε και εξοπλισμό. Οι στρατιώτες αυτομόλησαν και διασκορπίστηκαν.

Η γεωπολιτική ζημιά είναι ανυπολόγιστη και θα αρχίσει να διαφαίνεται σε λίγο. Ήταν, κατά την εκτίμησή μου, η χαριστική βολή κατά του μονοπολικού κόσμου και της πρωτοκαθεδρίας των ΗΠΑ και πλέον εγκαινιάζεται πανηγυρικά, μια νέα γεωπολιτική και αρχιτεκτονική ασφάλειας και μια νέα πραγματικότητα, ο πολυπολικός κόσμος, με νέους αξιόλογους παγκόσμιους παίκτες, όπως η Κίνα και η Ρωσία και ισχυρές περιφερειακές δυνάμεις όπως η Τουρκία και το Ιράν. Η κατάρρευση του αφγανικού στρατού τόσο γρήγορα και η ταχεία προέλαση των Ταλιμπάν, χωρίς ουσιαστική αντίσταση, σου έδινε την εντύπωση, ότι οι νικητές Ταλιμπάν, έκαναν το γύρο του θριάμβου, στην χώρα τους, σπέρνοντας όχι ζητωκραυγές, αλλά φόβο, απόγνωση, προβληματισμό στους μετριοπαθείς Αφγανούς για το μέλλον, ιδιαίτερα δε για τις γυναίκες.

Ποιος οφείλεται

Όπως αναφέραμε οι φανερά κερδισμένοι είναι η Κίνα, η Ρωσία, η Τουρκία και το Ιράν και το Πακιστάν, που αναβαθμίζονται. Ήδη τόσο η Ρωσία όσο και η Κίνα ουδόλως ανησύχησαν από τις εξελίξεις και διατηρούν τις πρεσβείες των στην Καμπούλ, έχοντας εκ τω προτέρων εξασφαλίσει επαφές και «συνεργασία» με την κυβέρνηση Ταλιμπάν, η δε Ρωσία βοηθώντας τους Ταλιμπάν, όπως οι ΗΠΑ είχαν «κατηγορήσει» την Ρωσία, η δε Κίνα φαίνεται ότι θα είναι από τους πρώτους που θα αναγνωρίσει την νέα κυβέρνηση. Το Ιράν (στο στόχαστρο του Μπάιντεν) έχει έναν κοινό εχθρό με το Αφγανιστάν, τις ΗΠΑ, άρα και ως γείτονες και ακραίοι ισλαμιστές αμφότερες οι χώρες, εκτιμάται ότι θα συνεργαστούν.

Και ερχόμαστε στην Τουρκία. «Μεγάλη αναταραχή, θαυμάσια κατάσταση» είχε πει ο «μεγάλος τιμονιέρης» της Κίνας, ο Μάο.

Ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν πρέπει να είναι ευχαριστημένος με τις εξελίξεις. Δεν είναι περίεργο που οι Ταλιμπάν ανακοίνωσαν ότι θα θεωρούσαν την Τουρκία ως σύμμαχο και όχι ως εχθρό μετά την κατάληψη της Καμπούλ. Φαίνεται ότι οι Ταλιμπάν άκουσαν δυνατά και καθαρά το μήνυμα του Προέδρου Ερντογάν, ο οποίος είπε ότι συμμερίζεται την ιδεολογία των Ταλιμπάν!

Έτσι η Τουρκία και ο Ερντογάν ξεφεύγουν από την δύσκολη θέση που βρισκόταν πριν από λίγο και γίνονται κράτος ρυθμιστής πολλών εξελίξεων, ο δε Ερντογάν θα αυτοπροβληθεί ως ο μεγάλος ηγέτης που τον χρειάζονται όλοι. Το κυριότερο, ότι λόγω των μεταναστευτικών ροών που αναμένονται, ο Ερντογάν θα παίξει ξανά το βρώμικο παιχνίδι των εκβιασμών και των απειλών κατά της κατώτερης των περιστάσεων ηγεσίας της Ε.Ε. για «φιλοξενία» των προσφύγων και περισσότερη χρηματοδότηση σε δομές φιλοξενίας, σίτιση και κάθε λογής υποστήριξη, εργαλειοποιώντας τους νέους μετανάστες, καθώς και πολιτική ανοχή στην πειρατική του δράση.

Οι σκηνές στο Α/Δ της Καμπούλ είναι συγκλονιστικές. Και όπως αναφέρει το Politico εκτιμάται ότι τουλάχιστον 3 εκατομμύρια είναι αποφασισμένοι να εγκαταλείψουν την χώρα. Ακόμη ο Ερντογάν, θα μπορεί να χρησιμοποιήσει «φρέσκο κρέας» και μάλιστα εκπαιδευμένο από τους Αμερικανούς, για τις επιχειρήσεις του σε Συρία, Ιράκ, Λιβύη και οπουδήποτε αλλού επιτάσσει η επιθετική, αναθεωρητική μεγαλόπνοη ιδέα του Ζωτικού Χώρου (Lebensraum), της Γαλάζιας Πατρίδας και του Εθνικού Όρκου.

Γινόμαστε μάρτυρες του οριστικού θανάτου του μονοπολικού κόσμου και της παντοδυναμίας των ΗΠΑ (ή μήπως την έναρξη της κατάρρευσης της κοσμοκρατορίας των ΗΠΑ;), με μια εξευτελιστική αποχώρηση για το κύρος της, ώστε η γεωπολιτική της αξία να μικραίνει και θα έχει οδυνηρές επιπτώσεις στην αξιοπιστία της πολιτικής της, ιδιαίτερα μεταξύ των συμμάχων της. Γιατί μια χώρα να εμπιστευθεί τις ΗΠΑ, όταν η πολιτική της είναι συνεχώς η εγκατάλειψη συμμάχων, όπως στο Βιετνάμ, στο Ιράν (Σάχης), το Ιράκ, τους Κούρδους της Συρίας και τώρα το Αφγανιστάν;

Ο νέος πολυπολικός κόσμος και η νέα αρχιτεκτονική ασφάλειας που δημιουργούνται θα απαιτήσουν νέους παίκτες, ικανούς να ανταπεξέλθουν στις νέες γεωπολιτικές εξελίξεις. Φαίνεται ότι τόσο η Κίνα, όσο και η Ρωσία δεν θα αφήσουν την ευκαιρία να πάει χαμένη. Στο παιχνίδι μπαίνουν και περιφερειακές δυνάμεις, όπως η Τουρκία, το Ιράν, το Πακιστάν και η Ινδία και αναμένονται οι κινήσεις του Ισραήλ, του Κατάρ, της Αιγύπτου και της Σαουδικής Αραβίας.

Όσο για την Ελλάδα, οι εκτιμήσεις και οι προοπτικές είναι δυσοίωνες και επικίνδυνες. Αναμένεται νέα «προσφυγική επίθεση» από την Τουρκία, με όπλο το προσφυγικό ζήτημα, που θα προκύψει συντόμως, καθώς επίσης και την γνωστή τακτική με εκβιασμούς, απειλές, αμφισβητήσεις κυριαρχικών δικαιωμάτων, με εξόδους ερευνητικών σκαφών και ίσως γεωτρύπανων από το φθινόπωρο, που θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε. Είμαστε έτοιμοι και καλά προετοιμασμένοι, ή εφησυχάσαμε από τις «επαφές» μας και τον «διάλογο» με την Τουρκία, καθώς και τις διαβεβαιώσεις των συμμάχων μας;

Το μάθημα του Αφγανιστάν θα πρέπει όλους να μας διδάξει ότι την κρίσιμη στιγμή θα είμαστε ΜΟΝΟΙ μας και έτσι πρέπει να σχεδιάζουμε και να ενεργούμε. Καλές οι φιλίες και άριστες οι συμμαχίες, πρέπει να επιδιώκονται, ώστε να είμαστε ισχυρότεροι όταν έλθει η ώρα της μοναξιάς και του αγώνα για την πατρίδα, όπως τόσες φορές στο παρελθόν.

*Ο Ιωάννης Αθ. Μπαλτζώης είναι Αντγος (ε.α.) , M.Sc. στην Γεωπολιτική, πρόεδρος του ΕΛΙΣΜΕ.