Η ανατολική γειτονιά της Ευρώπης

Μια από τις σημαντικότερες αποφάσεις για την πορεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ήταν η μεγάλη διεύρυνση που υλοποιήθηκε το 2004 με την είσοδο δέκα νέων κρατών. Ήταν η στιγμή που προκρίθηκε η ”διεύρυνση”, έναντι της ”εμβάθυνσης”.

Τα επιχειρήματα που προβλήθηκαν για κάθε μία από τις δύο αυτές επιλογές ήταν και σοβαρά αλλά και στοιχειοθετημένα. Όπως και οι ενδοιασμοί και οι ενστάσεις που τα συνόδευαν. Επικράτησε η επιθυμία να αποκατασταθεί άμεσα η Ιστορική αδικία της Γιάλτας, τότε που τα κράτη της Κεντρικής Ευρώπης, που ήταν άρρηκτα συνυφασμένα και κοιτίδες του Ευρωπαϊκού πολιτισμού, περιήλθαν στον πνιγηρό έλεγχο του ”σιδηρού παραπετάσματος”. Οι κακεντρεχείς, μίλησαν για την ικανοποίηση του αιτήματος της ενωμένης πλέον Γερμανίας, για την απόκτηση ”οικονομικού ζωτικού χώρου” και πεδίου πολιτικής επιρροής.

Το εγχείρημα της μεγάλης διεύρυνσης, γνώριζε και γνωρίζει διαρκείς δοκιμασίες στην πορεία υλοποίησής του. Διαφορές πολιτικές, πολιτισμικές, οικονομικές, καθώς και εξοικείωσης με τους Δυτικούς θεσμούς και το Κράτος Δικαίου, έχουν πολλές φορές αναδείξει την ύπαρξη μιας πραγματικής γραμμής διαφοροποίησης, μεταξύ Ευρωπαϊκής Ανατολής και Δύσης. Κάτι αντίστοιχο με την ομαδοποίηση μεταξύ Ευρωπαϊκού Βορά και Νότου, με διαφορετικά ωστόσο σημεία εκκίνησης.

Οι δυσχέρειες που ανέκυψαν από τη διεύρυνση και η επιβεβαίωση όσων προέβαλαν αντιρρήσεις, εύλογα αποθάρρυναν, κάθε σκέψη για δρομολόγηση, νέων εντάξεων. Εξαίρεση, που επιβεβαίωσε τον κανόνα, αποτέλεσε η Κροατία. Ταυτόχρονα όμως, οι πολιτικές ηγεσίες των Κρατών Μελών, δεν ήθελαν να αποθαρρύνουν νέα υποψήφια μέλη και να συντηρήσουν εστίες αναταραχής στο μαλακό υπογάστριο, αλλά και στην εγγύς γειτονία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δεν ήθελαν επίσης να αφήσουν περιθώριο διείσδυσης σε τρίτες δυνάμεις.

Εξ ου μεταξύ άλλων η διαδικασία ένταξης σε απώτερο χρόνο των Δυτικών Βαλκανίων, όπως και η υιοθέτηση της πολιτικής της εγγύτητας (policy of proximity, όπως την ονόμασε το 2002 ο Ρομάνο Πρόντι) με κράτη, που βρίσκονται στη γεωπολιτική γειτονιά μας.

Έκφανση της πολιτικής αυτής είναι η λεγόμενη Ανατολική Συνεργασία (Eastern Pastnership). Περιλαμβάνει σχετικές συμφωνίες με την Ουκρανία, τη Λευκορωσία, τη Μολδαβία, το Αζερμπαϊτζάν, την Αρμενία και τη Γεωργία. Και εδώ είναι που ξεκινούν τα προβλήματα. Η Ρωσία εξ αρχής δεν αντιμετώπισε θετικά τη συμφωνία αυτή. Την εξέλαβε ως επιθετική κίνηση της Δύσης. Και δε χάνει ευκαιρία να την τορπιλίζει.

Τα παραδείγματα είναι συνεχή. Η Ουκρανία αποτελεί το χαρακτηριστικότερο. Η απόπειρα σύσφιγξης των σχέσεων με την Ευρώπη, στο πλαίσιο της Ανατολικής συνεργασίας, οδήγησε μέσα από ένα ντόμινο εξελίξεων στην προσάρτηση της Κριμαίας και στην επέμβαση στην Ανατολική Ουκρανία. Ομοίως η Αρμενία αφέθηκε μόνη της ουσιαστικά στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Η σύγκρουση των δύο κρατών ακύρωσε τη δυνατότητα ουσιαστικής συνύπαρξής τους στο πλαίσιο της Ανατολικής Συνεργασίας. Αλλά και η Γεωργία, βίωσε την πρώιμη εκδήλωση υβριδικών επιχειρήσεών της, στο έδαφός της από τις επελαύνουσες Ρωσικές δυνάμεις, ενώ η Μολδαβία, μόλις πρόσφατα δοκίμασε περικοπές στην παροχή φυσικού αερίου, από τη Ρωσία, με αποτέλεσμα να σπεύσει να συμμορφωθεί με λεόντειους όρους. Παράλληλα έχει να διαχειριστεί την απόσχιση της Υπερδνειστειρίας, που τελεί υπό την άμεση επιρροή και έλεγχο των Ρωσικών δυνάμεων.

Το λευκορωσικό καθεστώς από την άλλη έχει ολοκληρωτικά προσδεθεί στο άρμα του Προέδρου Πούτιν, ως μόνη επιλογή διατήρησης της εξουσίας του και έχει επιδοθεί στην εργαλειοποίηση των προκλητών μεταναστευτικών ροών, ως μέσο πίεσης και αποτίμηση των αντοχών των γειτονικών του Κρατών Μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι μια άσκηση διαρκείας, που φαίνεται μεθοδευμένα να τη συντηρεί, καθώς από τη μια δίνει τα μέσα για επαναπατρισμό όσων θέλουν να επιστρέψουν στις χώρες προέλευσής τους, ενώ από την άλλη δεν αποτρέπει όσους επιδιώκουν να ακολουθήσουν το ‘μονοπάτι της φυγής΄, προς τα σύνορα με Λιθουανία, Λετονία και Πολωνία. Θα ήταν μάλιστα ιδιαίτερα προκλητικό, αν η όλη μεθόδευση ουσιαστικά συντηρούνταν από πόρους των Κοινοτικών Ταμείων.

Με βάση τη γεωπολιτική πραγματικότητα η εκδηλωθείσα βούληση των τριών εκ των έξι κρατών της Ανατολικής Συνεργασίας, της Ουκρανίας δηλαδή, της Γεωργίας και της Μολδαβίας, να συνεχίσουν και να συσφίγξουν τις σχέσεις τους με την Ευρωπαϊκή Ένωση, δείχνει να έχει τα όριά της. Ζητούμενο είναι εάν η Ρωσία περιοριστεί στα μέχρι σήμερα μέσα πίεσής της για να ανασχέσει τη δυτικόστροφη πορεία των τριών αυτών κρατών, ή κλιμακώσει τις σχετικές ενέργειές της.

Η συγκέντρωση δεκάδων χιλιάδων στρατιωτών στη δυτική της Ευρωπαϊκή μεθόριο, επιτείνει την προϊούσα εκρηξιογενή κατάσταση.