Το να ήσουν νέος στο παρελθόν, ας πούμε στην περίοδο της Κατοχής ή του Εμφυλίου, ή ακόμα στη δεκαετία του 60 ή του 70, θα βίωνες κατά πάσα πιθανότητα δυσκολότερη φάση ηλικίας από ό,τι σήμερα, τουλάχιστον όσον αφορά τις υλικές και οικονομικές συνθήκες διαβίωσης. Σήμερα όμως είναι σίγουρα περισσότερο δύσκολη από άποψη ψυχολογική και υπαρξιακή. Είναι περιπέτεια να είσαι νέος.
Ο λόγος αυτής της δυσκολίας έγκειται κυρίως στον πυρήνα του νοήματος που κρύβει η λέξη «ελευθερία». Δεδομένου ότι θεωρώ την ελευθερία ως το υψηλότερο αγαθό για τον άνθρωπο, προσθέτω ότι, αντίθετα με τη δημοφιλή πεποίθηση ότι ελευθερία είναι να κάνεις ό,τι θέλεις, η δυνατότητα ελεύθερης επιλογής μεταξύ διαφορετικών κατευθύνσεων συχνά δημιουργεί δισταγμούς ή ακόμα και άγχος σε πολλούς.
Σε άλλες εποχές το πεπρωμένο του καθενός καθοριζόταν σε μεγάλο βαθμό από τη γέννηση. Άλλος έκανε τον κόπο απλώς να έρθει στη γη πλούσιος κι άλλος να γεννηθεί μέσα στη φτώχεια και την εγκατάλειψη.
Τα παιδιά συχνά συνέχιζαν τη δραστηριότητα του πατέρα τους. Δεν μιλάμε για γυναίκες, που περιορίζονταν στο σπίτι. Άνδρες, γυναίκες και παιδιά προσπαθούσαν να ικανοποιήσουν τις πρωτογενείς ανάγκες, ανάγκες σε στέγη και σε τρόφιμα καταρχήν και κυρίως.
Σήμερα, κάθε νεαρός έχει μπροστά του, όσον αφορά το μελλοντικό του έργο -συναισθηματικό, πνευματικό, σεξουαλικό- μια ποικιλία επιλογών και δυνατοτήτων, άγνωστων στο παρελθόν.
Αυτή η ίδια η κοινωνία απαιτεί από τον νέο πλήρη κατανόηση των ταλέντων, των κλίσεων και των ικανοτήτων που διαθέτει και του εμπιστεύεται μια περίοδο μαθητείας -σχολείο, εργασία-υπαρξιακή, μακρά και επαχθή.
Από την άλλη πάλι πλευρά, η κοινωνική οργάνωση δημιουργεί μια μυριάδα εμποδίων στην ατομική αυτοπραγμάτωση. Εκείνοι που καλούνται να επιλέξουν συχνά πρέπει να το κάνουν στο σκοτάδι. Και αυτοί είναι οι ίδιοι οι νέοι. Η αγορά εργασίας, με την δυνατότητα αλλαγής προτεραιοτήτων, αλλά και με τα εταιρικά κλεισίματά της, γίνεται σφίγγα, ειδικά για τον νεαρό που στερείται οικονομικών μέσων.
Ο προσανατολισμός μεταξύ των πολλών ιδεών και προτάσεων που περνούν από τη σύγχρονη κοινωνία και προσδίδουν συνοχή στη ζωή, συχνά αποδεικνύεται σοβαρό διακύβευμα για πολλούς νέους.
Και ειλικρινά, πρέπει να προσθέσουμε ότι οποιαδήποτε επιλογή ενός ανθρώπου, όσο καλά μελετηθεί, δεν μπορεί ποτέ να οριστεί ως απολύτως ορθολογική και ορθή, επειδή υπάρχουν πάντα πολλές άγνωστες μεταβλητές στο παιχνίδι της ζωής, όπως μας δίδαξε το βραβείο Νόμπελ για τα οικονομικά του Κλων Σιμόν (1913-2013).
Δεν αποτελεί έκπληξη λοιπόν, αν βλέπουμε συχνά αυτό που ο Έριχ Φρόμ αποκαλούσε «πτήση από την ελευθερία». Ο νεαρός άνδρας (ή το κορίτσι) αισθανόμενος το άγχος της επιλογής μπορεί να παραδοθεί σε τεχνητούς παράδεισους ναρκωτικών, να καταφύγει στην αβλαβή ύπαρξη μιας ασφαλούς και αδιατάρακτης εργασίας, να υποταχθεί στις επιλογές που έκαναν οι άλλοι γι΄αυτόν, να εγκαταλείψει τον εαυτό του ακόμα και σε αποκλίνουσα σεξουαλική συμπεριφορά .
Συχνά, οι θεμελιώδεις επιλογές που πρέπει να κάνει ένας νέος και οι οποίες αφορούν το μέλλον του πρέπει να γίνουν σε μια ανώριμη ηλικία, χωρίς αυτή τη γνώση των ανθρώπων και της ζωής, που μόνο η εμπειρία μπορεί να προσφέρει. Θεμελιώδεις επιλογές που έγιναν τότε σε κατάσταση τέλειας μοναξιάς, χωρίς κανείς να έρχεται σε διάσωσή του, απογοητεύουν.
Τότε στα νεαρά χρόνια, εκείνα των πρώτων σεξουαλικών εμπειριών, δεν πρέπει να υποτιμηθεί για τις επιπτώσεις που μπορεί να έχουν στην ψυχο-συναισθηματική ισορροπία οι πρώτες ασταθείς ερωτικές κατακτήσεις και οποιαδήποτε αρνητική εμπειρία σε αυτή τη λεπτή προσωπική σφαίρα.
Έτσι, συχνά οι νέοι βιώνουν σοβαρές κρίσεις ταυτότητας, ενισχύονται από το γεγονός ότι η κοινωνία τούς θεωρεί ώριμους καθώς μπορούν και ψηφίζουν στα 18 και καταναλώνουν αλκοολούχα ποτά, η διαφήμιση τους μπερδεύει, αλλά ως υποκείμενα αναγκάζονται να εξαρτώνται οικονομικά από τους γονείς τους. «Ήμουν είκοσι ετών. Ποτέ δεν θα επιτρέψω σε κανέναν να πει ότι αυτή είναι η καλύτερη εποχή “, θα γράψει προφητικά στο” Aden Arabia ” ο Γάλλος στοχαστής Paul Nizan.
Ο κατάλογος των πρακτικών, εφαρμόσιμων διορθωτικών μέτρων είναι πάντοτε ένας δύσκολος στόχος. Η κατάσταση της νεολαίας είναι εγγενώς δύσκολη. Το να είσαι ενήλικας είναι από καιρό ένα από τα πιο δύσκολα καθήκοντα που δίνονται στους ανθρώπους. Κάποιος παιδαγωγός πρότεινε οι μεγάλοι να ακούνε τους νέους περισσότερο.
Σωστά. Αλλά η ακρόαση προϋποθέτει πολιτισμό από την πλευρά του ακροατή, μια κατάσταση που δεν ισχύει πάντα. Οι μεγάλοι στην ηλικία επωμίζονται την ευθύνη να αφήσουν την υπεροχή της θεσμικής εξουσίας τους, να σκύψουν στοργικά στο πλευρό της νεολαίας, να αφουγκρασθούν τις ανησυχίες και τα αδιέξοδά της.
Τουλάχιστον από το σχολείο πρέπει να αναμένεται μεγαλύτερη δέσμευση από την άποψη αυτή. Και τότε χρειάζονται μεταρρυθμίσεις, όπως οι σχολικές μεταρρυθμίσεις, οι οποίες δημιουργούν ευκολότερη πρόσβαση στον κόσμο της γνώσης και της εργασίας, και προσφέρουν διαφοροποιημένα μαθήματα κατάρτισης, “εξατομικευμένα μαθήματα”, θα ήθελα να προσθέσω.
Επιπλέον, θα ήταν καλό να ενθαρρύνουμε πρωτοβουλίες που οδηγούν στην οικονομική αυτονομία όσο το δυνατόν νωρίτερα. Ξέρω, οι περίοδοι σπουδών εναλλάσσονται με την εργασία, τις υποτροφίες, τα δάνεια ή ό, τι μπορεί να προτείνει ένας καλός οικονομολόγος. Ο παραγωγικός όμως κόσμος πρέπει να γίνει πιο ευέλικτος, η απασχόληση των νέων, φοιτητών ή όχι, πτυχιούχων ή μη πρέπει να προωθηθεί με κάθε δυνατή προσπάθεια.
Άριστη μεν και επιδοκιμαστέα η κατάργηση του πανεπιστημιακού ασύλου, για τους φοιτητές που θέλουν απερίσπαστα να σπουδάσουν, όμως η νεολαία περιλαμβάνει στους κόλπους της όλους ανεξαιρέτως τους νέους της πατρίδας μας. Για όνομα του Θεού, μην τους αφήσουμε να πέσουν στο κενό της αδιαφορίας μας.
*Ο Αντώνης Ιακώβου Ελευθεριάδης είναι καθηγητής δρ. Φιλολογίας και Θεολόγος
