«Οικολογική Θεολογία» και ο Παναγιώτατος Πατριάρχης Βαρθολομαίος

Πριν τριάντα χρόνια ακριβώς (1989) επί πατριαρχίας του αειμνήστου Δημητρίου καθιερώθηκε ότι η 1η Σεπτεμβρίου, η αρχή δηλαδή της εκκλησιαστικής χρονιάς, θα είναι αφιερωμένη ως «Ημέρα προστασίας του περιβάλλοντος»: Αυτήν την ευλογημένη παράδοση συνεχίζει με μεγάλο ζήλο και επιμονή ο σημερινός Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος.

Αυτή η θεάρεστη πρωτοβουλία, βεβαιώνει στο Μήνυμά του για την Ημέρα ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος, θα φέρει άφθονο καρπό. Δεν απευθυνόμαστε μόνο στους ορθόδοξους πιστούς, ούτε μόνο στους χριστιανούς ή στους αντιπρόσωπους των άλλων θρησκειών αλλά και στις πολιτικές προσωπικότητες, τους περιβαλλοντολόγους και άλλους επιστήμονες, τους διανοούμενους και σε οποιονδήποτε άνθρωπο καλής θέλησης, αναζητώντας τη συμβολή τους».

Θα μπορούσα να προσθέσω ότι ο Πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης αφήνει εύγλωττα να νοηθεί ότι η φροντίδα για το περιβάλλον είναι, χρησιμοποιώντας θεολογική ορολογία, “μια λειτουργική υπηρεσία”. Άλλωστε, όλες οι πρωτοβουλίες και οι δραστηριότητες της Εκκλησίας είναι μια «εφαρμοσμένη εκκλησιολογία».

Η προσοχή στο περιβάλλον του Οικουμενικού Πατριαρχείου έδωσε στον Βαρθολομαίο τον τίτλο του «Πράσινου Πατριάρχη» και, όπως λένε οι ακαδημαϊκοί Θεολόγοι, «όσοι φροντίζουν το φυσικό περιβάλλον ενεργούν ως εμπροσθοφυλακή για τη θεολογία, προκειμένου να προωθήσουν με έμφαση τις αλήθειες της ανθρωπολογίας και της χριστιανικής κοσμολογίας, ενώ παράλληλα πραγματώνουν την ευχαριστιακή χρήση της δημιουργίας και του πνεύματος του ορθοδόξου ασκητισμού ως βάσης για την κατανόηση των αιτιών και την αντιμετώπιση του οικολογικού προβλήματος, εμπλουτίζοντας έτσι τη βιβλιογραφία για τη «θεολογική οικολογία» ή την «οικολογική θεολογία».

Και είναι σαφές στον Παναγιώτατο ότι το ενδιαφέρον της Εκκλησίας για τη διαφύλαξη της Δημιουργίας είναι μια επέκταση της θείας Ευχαριστίας σε όλες τις διαστάσεις της σχέσης της με τον κόσμο.

Η λειτουργική ζωή της Εκκλησίας, το ασκητικό ήθος, η ποιμαντική λειτουργία, ο τρόπος ζωής του Σταυρού και η Ανάσταση των πιστών, η αδιάπτωτη επιθυμία για αιωνιότητα ενώνουν μυστηριακά μια κοινότητα ανθρώπων, στην οποία η φυσική πραγματικότητα δεν αποτελεί αδιάφορο αντικείμενο, πρακτικό υλικό για την κάλυψη των αναγκών του ανθρώπου και της ανθρωπότητας, αλλά είναι η δράση, ο προορισμός, η δημιουργία του προσωπικού Θεού, που μας καλεί να Τον σεβόμαστε και να Τον «προστατεύουμε», με το να έχουμε γίνει «συνεργάτες», και «θεματοφύλακες» της Δημιουργίας.

Έτσι μόνο θα μπορέσουμε να καλλιεργήσουμε μια Ευχαριστιακή σχέση με τη Δημιουργία και τον Θεό Πατέρα, «Ποιητήν Ουρανού και Γης, ορατών τε πάντων και αοράτων».

Επιπλέον, για τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο είναι αδιανόητο ότι η ανθρωπότητα γνωρίζει τη σοβαρότητα του προβλήματος και ότι συνεχίζει να συμπεριφέρεται σαν να μην το γνώριζε.

Αν και κατά τις τελευταίες δεκαετίες το κύριο μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης, στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης που βασίζεται στον φετιχισμό των οικονομικών δεικτών και τη μεγιστοποίηση των κερδών, έχει επιδεινώσει τα οικολογικά και τα κοινωνικά προβλήματα, εξακολουθεί ωστόσο να κυριαρχεί σε μεγάλο βαθμό η γνώμη ότι «δεν υπάρχει εναλλακτική λύση» και ότι δεν είναι δυνατόν να αλλάξει ο ισχύων προσδιορισμός της οικονομικής ανάπτυξης.

Με αυτή την λογικά και ηθικά απαράδεκτη πρακτική με μαθηματική βεβαιότητα θα οδηγηθούμε σε ανεξέλεγκτες κοινωνικές και οικονομικές καταστάσεις. Με αυτό τον τρόπο αγνοούνται και αποθαρρύνονται οι εναλλακτικές μορφές ανάπτυξης και η δύναμη της κοινωνικής αλληλεγγύης και της δικαιοσύνης.

Η λύση που προτείνει ο Παναγιώτατος Βαρθολομαίος δεν είναι κοινωνιολογική αλλά θεολογική: «Πρέπει να δοθεί έμφαση στην εκπαίδευση των νέων στο Χριστό, ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει ως χώρος για τον σχηματισμό και την ανάπτυξη ενός οικολογικού και αλληλεγγυητικού ήθους. Η βρεφική και η εφηβική ηλικία αποτελούν ιδιαίτερα ευνοϊκές στιγμές της ανθρώπινης ζωής για μια οικολογική και κοινωνική συνείδηση​».

Και επί του θέματος αυτού πραγματοποιήθηκε τον περασμένο Ιούνιο το τρίτο διεθνές οικολογικό συνέδριο στη Χάλκη με θέμα τη θεολογία και την οικολογία, όπου δόθηκε έμφαση στην ένταξη στα προγράμματα των ορθοδόξων θεολογικών σχολών και τα άλλα ορθόδοξα εκκλησιαστικά κέντρα διδασκαλιών και δράσεων σχετικών με την οικολογία και τον οικολογικό πολιτισμό.

Επειδή «η λύση των μεγάλων προβλημάτων της ανθρωπότητας είναι αδύνατη χωρίς έναν πνευματικό προσανατολισμό» εξηγεί ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος.

*Ο Αντώνης Ιακώβου Ελευθεριάδης είναι καθηγητής δρ. Φιλολογίας και Θεολόγος