Θιασώτες του «λευκού επανωκαλύμαυχου»

Με το Ουκρανικό εκκλησιαστικό ζήτημα είχαμε διεξοδικά ασχοληθεί με την ενδιαφέρουσα συζήτηση με τον Μητροπολίτη Μεσσηνίας και Καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Χρυσόστομο Σαββάτο.

Εν τω μεταξύ, δημοσιεύθηκε η Απόφαση της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου, ύστερα από την εισήγηση των Συνοδικών Επιτροπών Δογματικών και Νομοκανονικών Ζητημάτων και Διορθοδόξων και Διαχριστιανικών Σχέσεων περί του Ουκρανικού Ζητήματος, η οποία «αναγνωρίζει το κανονικό δικαίωμα του Οικουμενικού Πατριάρχου για την παραχώρηση του Αυτοκεφάλου στην Εκκλησία της Ουκρανίας, καθώς και το προνόμιο του Προκαθημένου της Εκκλησίας της Ελλάδος να χειρισθεί περαιτέρω το ζήτημα της αναγνωρίσεως της Εκκλησίας της Ουκρανίας».

Ήδη δε ο σεβ. Μητροπολίτης Λαγκαδά κ. Ιωάννης συλλειτούργησε στην επαρχία του με Μητροπολίτη της Αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Ουκρανίας, απόδειξη της de jure αναγνωρίσεως της Τοπικής Εκκλησίας της Ουκρανίας.

Όμως, υπάρχει βάσιμη πιθανότητα ο Μακαριώτατος Ιερώνυμος, για λόγους που μόνο ο ίδιος γνωρίζει, να θέσει το Ουκρανικό στην τακτική Ιεραρχία του Οκτωβρίου, παρόλο που δεν είναι μέχρι τώρα αναγεγραμμένο στη λίστα των προς συζήτηση θεμάτων. Ίσως θα ήθελε με τον τρόπο αυτό να έχει ισχυρότερη εξουσιοδότηση για να χειρισθεί καταλλήλως το όλο θέμα που έχει προκύψει.

Ωστόσο, οι υπερασπιστές και θιασώτες της εκκλησιολογίας των «λευκών επανοκαλύμαυκων», δηλαδή του Πατριαρχείου της Μόσχας, που διέκοψε την «κοινωνία» με τη Μητέρα Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως, έστειλαν Ανοικτή Επιστολή προς την μέλλουσα να συνέλθει Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος, με την οποία άλλοτε παρακαλώντας ευσεβάστως, άλλοτε απειλώντας για πελώριο σχίσμα, και άλλοτε εκφοβίζοντας για αντίποινα εκ μέρους της εκκλησίας της Μόσχας εναντίον της Ελλαδικής Εκκλησίας ζητούν τη μη αναγνώριση της Αυτοκεφαλίας της Εκκλησίας της Ουκρανίας και την ακύρωση του σχετικού Πατριαρχικού Τόμου.

Διαβάζοντας όμως ένας ψύχραιμος εκκλησιαστικός αναλυτής το Κείμενο της Ανοικτής αυτής Επιστολής διαπιστώνει πως πρόκειται για μια λαϊκίστικη επιχειρηματολογία που βρίσκεται έξω και πάνω από τα νομοκανονικά και ιστορικά πλαίσια, είναι επανάληψη των γνωμών των π. Ζήση και π. Γκοτσόπουλου που είναι γνωστοί για τα αντι-βαρθολομαιικα κείμενά τους.

Θα μείνω μόνο σε ένα δείγμα ιστορικής ανακρίβειας. Στην παράγραφο 7 γράφεται επί λέξει:

“Δὲν μποροῦμε νὰ συμμεριστοῦμε τὴν ἄποψη ποὺ διατυπώθηκε ὅτι ἡ τυχὸν ἄρνηση ἀποδοχῆς τῆς Αὐτοκεφαλίας στὴν Οὐκρανία θέτει ὑπὸ ἀμφισβήτηση τὰ αὐτοκέφαλα τοῦ 19ου καὶ 20ου αἰ. Δὲν ἔχει καμία κανονικὴ ἢ ἱστορικὴ θεμελίωση ὁ ἰσχυρισμὸς αὐτός.”

Και συνεχίζει με το επιχείρημα:

“Δὲν ὑπάρχει ἡ παραμικρὴ συγγένεια τοῦ οὐκρανικοῦ αὐτοκεφάλου μὲ τὰ λοιπὰ κανονικὰ Αὐτοκέφαλα ἄλλων Ἐκκλησιῶν, καθ’ὅτι:

Δὲν ζήτησε τὴν αὐτοκεφαλία ἡ ἀναγνωρισμένη ἀπὸ ὅλες τὶς Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες ἀκόμα καὶ ἀπὸ τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο Αὐτόνομη Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας ὑπὸ τὸν Μητροπολίτη Ὀνούφριο…”

Η ερώτησή μου:

Αφήνοντας πίσω την πολιτική της Εκκλησίας του Πατριάρχη Μόσχας Κυρίλλου σχετικά με την εισβολή και κατοχή των ρωσικών στρατευμάτων σε ένα κομμάτι της Ουκρανίας, δηλαδή την Κριμαία (κάτι αντίστοιχο με την Κατάληψη της Β. Κύπρου από την Τουρκία) έρχομαι στο ερώτημα: Σε ποιο Αυτοκέφαλο του 16ου , 19ου και 20ού αιώνα δεν πρωτοστάτησε το κράτος, η κοσμική εξουσία; Η αυτοδιοίκηση της Εκκλησίας είναι ένα κομμάτι του Θεσμού της πολιτείας. Γι΄ αυτό επικράτησε το αξίωμα: Cujus regio, ejus religio” (=όποιου το κράτος, εκείνου και η θρησκεία) στη Δύση. Αυτό ήταν το μοντέλο των εθνικών κρατών και του Μεγάλου Πέτρου της Ρωσίας.

Ας μείνουμε τώρα στο παράδειγμα της Αυτοκεφαλίας της Εκκλησίας της Ελλάδος.

Στην Ελλάδα η Αντιβασιλεία (με προτεστάντες πολιτικούς) μαζί με τον αρχιμανδρίτη Φαρμακίδη ζήτησε από το οικουμενικό πατριαρχείο το Αυτοκέφαλο (1833).Ούτε Σύνοδος υπήρχε, ούτε εκκλησιαστική διοίκηση. Και ένας παπικός βασιλιάς, ο Όθων, ήταν αρχηγός της Ορθοδοξίας. Ανοίξτε μια οποιαδήποτε Εκκλησιαστική Ιστορία, του Στεφανίδη, του Γεράσιμου Κονιδάρη ή του Βλάσιου Φειδά ή ακόμα και την wikipedia για να πληροφορηθείτε του λόγου το αληθές. Η Εκκλησία ήταν σε όλη σχεδόν την ιστορία της στενά συνδεδεμένη με την κρατική γραφειοκρατία (Καισαροπαπισμός). Το ίδιο συνέβη και με την Αυτοκεφαλία της Εκκλησίας της Μόσχας τον 16ο αιώνα. Το ίδιο και τώρα στην Ουκρανία.

Βασικός λοιπόν όρος για να δοθεί το Αυτοκέφαλο είναι το αίτημα να γίνει από την κρατική εξουσία (βασιλιάς, πρόεδρος, κοινοβούλιο, πολιτική ηγεσία). Και είναι απολύτως σύννομο και εύλογο. Η Μητέρα Εκκλησία πρέπει να ξέρει ποια θα είναι η τοπική έκταση του Αυτοκεφάλου και αν αυτό θα έχει τη στήριξη της πολιτείας. Άρα, εγγυητής του Αυτοκεφάλου μιας Τοπικής Εκκλησίας είναι το συγκεκριμένο Κράτος.

Να υπενθυμίσω ακόμη ότι η θεμελιώδης αρχή για κάθε αυτονόμηση – αυτοκεφαλία είναι ο 17ος κανών της Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου που λέγει τα εξής:

«Εἴ δε καὶ τὶς ἐκ βασιλικῆς ἐξουσίας ἐκαινίσθη πόλις, εἰ αὖθις καινισθείη [ανακαινίσθηκε ή θα ανακαινισθεί στο εξής, δηλαδή θα έχει κάποια πολιτική μεταβολή], τοῖς πολιτικοῖς καὶ δημοσίοις τύποις [δηλαδή, πρότυπα] καὶ τῶν ἐκκλησιαστικῶν παροικιών [δηλαδή, επαρχιών, διοικήσεων] ἡ τάξις ἀκολουθείτω». Με άλλα λόγια, η Εκκλησία ακολουθεί, έρχεται ύστερα από το κράτος, έπεται. Το κράτος προστατεύει την Εκκλησία του, γιατί είναι μέρος του εαυτού του, της κυριαρχίας και των εθνικών συμφερόντων. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο ως Θεσμός που διέπεται από τη νομοθεσία των Ιερών Κανόνων παραχωρεί, ήτοι απονέμει, το Αυτοκέφαλο όποτε συντρέχουν οι κατάλληλες συνθήκες.

Το συμπέρασμα:

Ένας θεολόγος διαβάζει και ερμηνεύει τα γεγονότα με θεολογική οπτική, που σπάνια μοιάζει όπως τα βλέπει το μάτι ενός πολιτικού αναλυτή. Ο Ανώνυμος Συντάκτης και οι υπογράψαντες την Ανοικτή Επιστολή βλέπουν και κρίνουν το πολιτικοθρησκευτικό ζήτημα της Αυτοκεφαλίας της Ουκρανικής Εκκλησίας με καθαρά κοσμικά, γεωστρατηγικά και οικονομικά κριτήρια. Η Εκκλησία όμως έχει διαφορετικά μέσα για να λαμβάνει Μεγάλες Αποφάσεις.

Η ευλαβής λοιπόν μοναχή, ο σεβαστός άγιος Ηγούμενος, ο ελλόγιμος πρωτοπρεσβύτερος, ο ζηλωτής λαϊκός (οι υπογράψαντες) είναι κέλευσμα του Ευαγγελίου να είμαστε συνετοί και φρόνιμοι. Να “γνωρίζουμε όσα διαβάζουμε” (Πράξεις, 8:30). Να έχουμε οδηγό της ζωής μας την αυτοσυνείδηση και στο φως του καντηλιού αγιορείτικου κελίου να γράφουμε και να υπογράφουμε επιστολές, κλειστές ή ανοικτές.

*Ο Αντώνης Ιακώβου Ελευθεριάδης είναι καθηγητής δρ. Φιλολογίας και Θεολόγος