Ο Μίκης Θεοδωράκης, ο εθνικισμός του Μεταξά και ο αριστερόστροφος φασισμός

Τέσσερα – ἄστρα γύρω γύρω

καταμεσῆς ἥλιος λαμπρός,

τέσσερα χρόνια — ὅλο μῦρο

κι’ ὁ ἥλιος: Ὁ Ἀρχηγός!¹

Ποιος δεν θυμάται την ομιλία του Μίκη Θεοδωράκη στο Σύνταγμα, στις 4 Φεβρουαρίου 2018, στο συλλαλητήριο κατά της παραχώρησης του ονόματος της Μακεδονίας στους Σκοπιανούς.

Τότε, ήταν που αποκάλεσε «εθνομηδενιστές» τους κυβερνώντες ΣΥΡΙΖΑΙΟΥΣ, όπως επίσης είπε «περιφρονώ και μάχομαι τον φασισμό, σε όλες του τις μορφές και προπαντός στην πιο πονηρή, απατηλή και επικίνδυνη μορφή του, την αριστερόστροφη».

Πριν από μερικές μέρες –στο πλαίσιο των αναρτήσεων στο διαδίκτυο, θεμάτων σχετικών με την εθνική επέτειο της 28ης Οκτωβρίου– εντόπισα ένα βίντεο με αποσπάσματα δύο παλαιότερων τηλεοπτικών συνεντεύξεων του Μίκη Θεοδωράκη.

Η πρώτη συνέντευξη ήταν στην εκπομπή της ΕΤ1 «Φώτα πορείας» με την Έλενα Ακρίτα στις 8-1-2000 –η εκπομπή αυτή προβλήθηκε σε επανάληψη και από το κανάλι της Βουλής το 2012–, ενώ η δεύτερη ήταν στην εκπομπή της ΝΕΤ «Στα άκρα» με τη Βίκυ Φλέσσα στις 29-1-2010. Σε εκείνες τις συνεντεύξεις ο Μίκης είχε αναφερθεί στον Ιωάννη Μεταξά και στο καθεστώς της 4ης Αυγούστου. Αξίζει να δούμε αυτά τα αποσπάσματα.

Εκπομπή «Φώτα πορείας» με την Έλενα Ακρίτα, κανάλι ΕΤ1, 8-1-2000.

ΜΙΚΗΣ: Πέρασα τη σχολή του εθνικισμού, με την καλώς εννοούμενη έννοια. Νομίζω ότι η νεολαία του Μεταξά, στην οποίαν ήμουνα –και δεν ήμουν απλώς έτσι, δεν με πήραν απλώς–,

ΑΚΡΙΤΑ: Συγγνώμη, δεν το’ πιασα. Ήσασταν στη νεολαία του Μεταξά;

ΜΙΚΗΣ: Βέβαια! Όλοι ήμασταν στη νεολαία του Μεταξά. Δεν υπήρχε παιδί που να μην είναι στη νεολαία του Μεταξά.

ΑΚΡΙΤΑ: Α, επειδή ήταν υποχρεωτικό ήσασταν εκεί.

ΜΙΚΗΣ: Εγώ… δεν ήταν υποχρεωτικό… εγώ πήγα εθελοντικά.

ΑΚΡΙΤΑ: Στη νεολαία του Μεταξά; Πως κολλάει αυτό με την;…

ΜΙΚΗΣ: Κοιτάχτε, εμείς δεν ξέραμε ποιος είναι ο Μεταξάς. Ξέραμε ότι είναι ένας πρωθυπουργός κ.λπ. Ο πατέρας μου, που ήταν βενιζελικός, δε μας μιλούσε ποτέ για τον Μεταξά γιατί φοβότανε πάντοτε να μιλήσει και ήταν και θύμα του Μεταξά. Αυτά τα’ ξέραν οι μεγάλοι. Εμείς μικροί, μικρά παιδιά στο σχολείο, το μόνο που ξέραμε, ας πούμε, είναι ότι…

ΑΚΡΙΤΑ: Ότι είπε το ΟΧΙ;

ΜΙΚΗΣ: Όχι το ΟΧΙ, πριν ακόμα. Ο Μεταξάς μιλούσε πολύ για την πατρίδα. Γιατί πατριδογνωσία ήτανε. Ποτέ δε μας μίλησαν, ας πούμε, για κομμουνισμό, για αυτά. Δεν ξέραμε και τη λέξη. Ξέρετε, μία φορά που μου είπε να μιλήσω εναντίον του κομμουνισμού, στην Γ’ Γυμνασίου και ακούσαμε όλοι στο σχολείο πρώτη φορά τη λέξη κομμουνισμός. Μου λέει “αύριο Θεοδωράκη θα μιλήσεις εναντίον του κομμουνισμού”. Εναντίον κιόλας. Λοιπόν, μου έκανε εντύπωση. Κομμουνισμός, εναντίον. Κανείς συμμαθητής μου δεν ήξερε τίποτα. Πήγα στο σπίτι, η μαμά τηγάνιζε ψάρια. Πηγαίνω, “μαμά” της λέω, “πρέπει να μιλήσω αύριο εναντίον του κομμουνισμού, τι πράγμα είναι αυτό;”. Μου λέει, “δεν ξέρω” μου λέει, “αλλά φαίνεται κακό, μου φαίνεται”. Λέω, “πόσο κακό ρε μαμά; Οι κομμουνιστές τι κάνουνε;”. Λέει, “μου φαίνεται πως είναι σαν τους Εβραίους, μου φαίνεται” λέει. Λέω, “βάζουν τα παιδιά στο βαρέλι μέσα –με καρφιά– και πίνουν το αίμα τους;”, γιατί έτσι ήτανε (ο Μίκης κουνάει το χέρι του για να δείξει ότι τότε αυτό πίστευε ο κόσμος για τους Εβραίους). Όταν μου’ πε λοιπόν, οι κομμουνιστές είναι οι Εβραίοι, είχα μια απώθηση, αμέσως. Και την άλλη μέρα λοιπόν, όταν με ρώτησε για την έκθεσή μου ο κύριος Βαρελάς, του λέω “οι κομμουνιστές βάζουν τα παιδιά σε βαρέλι και πίνουν το αίμα τους”. Λέει, “στάσου, μη μιλήσεις γι’ αυτό”. Αυτό ήτανε.

ΑΚΡΙΤΑ: (Χαμογελώντας) Μια υπεραπλούστευση ιστορική. Όλοι μαζί στον ίδιο ντορβά, Εβραίοι, Κομμουνιστές.

ΜΙΚΗΣ: Κατά τα άλλα λοιπόν, λέγαμε… ήμασταν πολύ τότε μέσα στην πατριδολατρεία. Ήτανε οι Βαλκανικοί πόλεμοι. Ο πατέρας μου πήγε εθελοντής στους Βαλκανικούς πολέμους. Μιλούσε όλο γι’ αυτό σε μένα. Μου’ χε κάνει το κεφάλι τόσο (ο Μίκης κουνάει τα χέρια πάνω από το κεφάλι του). Εεεε, μετά, ξέρεις, όταν αυτοί βομβάρδισαν την Έλλη και βύθισαν την Έλλη, ας πούμε, όλος ο ελληνικός λαός, σηκώθηκε όλος, σύσσωμος εναντίον των Ιταλών. Είμεθα φλογεροί πατριώτες, όλοι οι Έλληνες. Και όταν έγινε ο πόλεμος, πρώτη φορά πήγαιναν τα παιδιά τραγουδώντας στον πόλεμο. Δεν ξανάγινε αυτό. Και η μητέρα τους κ.λπ. Ήταν ένα πανηγύρι ο πόλεμος. Αγαπούσαμε την πατρίδα μας. Επομένως λοιπόν, εγώ για την Ελλάδα, σιγά-σιγά, σχημάτισα μέσα μου μία εικόνα, που ήτανε μία εικόνα, ας το πούμε, μεταξύ ιδέας, γυναίκας,

ΑΚΡΙΤΑ: Με χλαμύδα και δάφνινο στεφάνι;

ΜΙΚΗΣ: Όχι, όχι, όχι, όχι, όχι, δεν ήταν αυτό. Όχι, όχι, δεν ήταν προσωπικό, δεν ήταν αυτό. Ήταν… ναι… και η Αθηνά ήταν ίσως μέσα. Ήταν ο απώτερος, ο τέλειος σκοπός μου.

ΑΚΡΙΤΑ: Αυτή η γυναίκα υπάρχει πάντα μέσα σας;

ΜΙΚΗΣ: Ναι, ναι!

ΑΚΡΙΤΑ: Σήμερα που μιλάμε, υπάρχει;

ΜΙΚΗΣ: Ναι, ναι, η Ελλάδα, ναι, ναι, ναι, ναι! Και έτσι, αυτό αγάπησα εγώ. Αυτό αγάπησα και αν δεις τη ζωή μου πως είναι, διψούσα τότε για να πάω, ας πούμε, να πολεμήσω εναντίον των Ιταλών. Ο Μεταξάς είπε ΟΧΙ. Η κυβέρνηση είπε ΟΧΙ. Μαζί και’ γω!

Εκπομπή «Στα άκρα» με τη Βίκυ Φλέσσα, κανάλι ΝΕΤ, 29-1-2010.

ΜΙΚΗΣ: Ξέρετε, τότε υπήρχε η Εθνική Οργάνωση Νεολαίας.

ΦΛΕΣΣΑ: Η ΕΟΝ.

ΜΙΚΗΣ: Το κακό, λέει ότι ήταν αντικομμουνιστική. Διότι δεν είχαμε ακούσει ούτε το όνομα κομμουνισμός, όπως θα σας δείξω τώρα. Εκείνο το οποίον μας γέμιζε το μυαλό, είναι ότι δημιουργούμε τον τρίτο ελληνικό πολιτισμό και είμαστε υποχρεωμένοι να φτιάξουμε τον τρίτο ελληνικό πολιτισμό. Εμείς. Ο δεύτερος είναι ο βυζαντινός και ο πρώτος είναι ο αρχαίος ελληνικός. Δηλαδή, ένας εθνικισμός με την καλή έννοια, γιατί δε μας λέγανε ότι, να πάμε να φάμε τους Τούρκους ή τους Βουλγάρους ή ποιους άλλους. Δεν ήταν εθνικισμός επιθετικός. Ήταν εθνικισμός εεε,

ΦΛΕΣΣΑ: Αναβίωσης της παλιάς αίγλης.

ΜΙΚΗΣ: Αναβίωσης, ναι, ναι! Και γι’ αυτό ακριβώς νομίζω, επειδή όλοι οι Έλληνες είχαμε εμποτιστεί με αυτά τα εθνικά ιδεώδη,

ΦΛΕΣΣΑ: Ήθελαν την περηφάνια. Την περηφάνια τους πίσω.

ΜΙΚΗΣ: Ναι, ναι. Οφείλεται και το ΟΧΙ όλου του λαού εις την,

ΦΛΕΣΣΑ: Το 40.

ΜΙΚΗΣ: 40, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο αντέδρασε ο λαός στον πόλεμο. Το να βλέπει κανείς τα παιδιά να κατεβαίνουν απ’ τα χωριά για να πάρουνε το τρένο για να πάνε να σκοτωθούνε στο μέτωπο, αγκαλιά με τις μάνες, οι οποίες μάνες να τα φυλάνε και λένε “με τη νίκη”, “με τη νίκη” και όχι αυτά τα φρικτά που κάνουνε εδώ οι κυρίες μπροστά στα στρατόπεδα. Πάνε τα παιδιά τους να υπηρετήσουν στο στρατό οκτώ μήνες και ωρύονται. Εκεί αυτή η χωριάτα, έλεγε “με τη νίκη”. Για την Ελλάδα!

ΦΛΕΣΣΑ: Ή ταν ή επί τας, που λέμε.

ΜΙΚΗΣ: Ναι, ήταν κάτι πολύ σημαντικό που μου έχει μείνει ακόμα. Λοιπόν, η ΕΟΝ… κάθε Τετάρτη απόγευμα ήταν το μάθημα της εθνικής διαπαιδαγώγησης, που ήταν ομιλίες, όπου κάποιος δηλαδή, τέλος πάντων, μιλούσε για τη μάχη της Σαλαμίνας, για τη μάχη των Δερβενακίων, για το Μαραθώνα, τέτοια πράγματα, εθνικά. Και μετά γινότανε ορισμένες δοκιμές παρελάσεων μέσα στο προαύλιο του σχολείου μας. Εν δυο, εν δυο, εν δυο, αυτό ήταν όλο. Κάποια μέρα λοιπόν, μου λέει ο κύριος Βαρελάς –καθηγητής της Φυσικής, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για την εθνική αγωγή– “Θεοδωράκη αύριο εσύ θα μας μιλήσεις για τον κομμουνισμό”, εεε, “εναντίον του κομμουνισμού”.

ΦΛΕΣΣΑ: Πρώτη φορά ακούτε τη λέξη.

ΜΙΚΗΣ: Ναι. Και το εναντίον κιόλας. Πηγαίνοντας προς το σπίτι μου, ερωτώ τους μαθητές μου όλους “τι είναι ο κομμουνισμός; Γιατί πρέπει να μιλήσω εναντίον;”. Ουδείς ήξερε τι είναι ο κομμουνισμός και φυσικά αφού δεν ήξερε, δεν μπορεί να μου πει, γιατί εναντίον. Έλεγα, ο πατέρας μου θα με κατατοπίσει. Αλλά ο πατέρας μου ήταν περιοδεία εις τα χωριά. Και βρίσκω τη μητέρα μου να τηγανίζει ψάρια. Εγώ πάντα πήγαινα και έπαιρνα μεζέ και τραγουδούσα μαζί της. Λέω, “μαμά πρέπει να γράψω μια ομιλία για αύριο, εναντίον του κομμουνισμού. Ξέρεις τι θα πει κομμουνισμός;”. Μου λέει, “παιδί μου έχω ακούσει γι’ αυτό, αλλά δεν ξέρω ακριβώς τι είναι”. “Πες μου, είναι καλό ή κακό;”. “Είναι” λέει “κακό, είναι κακό”. “Κακό” λέω, “όπως στα Γιάννενα, που μου έλεγες να μη πηγαίνω μέσα στο φρούριο εκεί που ήτανε τα εβραϊκά, το Πάσχα, διότι υπάρχουν τα βαρέλια που βάζουν τα παιδιά και πίνουν το αίμα τους;” Λέει, “ακριβώς το ίδιο”. Και εγώ αρχίζω λοιπόν να ακούω ότι ο κομμουνισμός είναι ορισμένοι κακοί άνθρωποι, οι οποίοι παίρνουν τα παιδάκια και τα βάζουν στα βαρέλια μέσα, με καρφιά και τους πίνουν το αίμα. Το διάβασα στην τάξη και μου λέει ο κύριος Βαρελάς, “σταμάτα, ως εδώ, δεν χρειάζεται. Ευχαριστούμε πολύ”. Και έτσι δεν έκανα την πρώτη αντικομμουνιστική μου ομιλία.