Ο υβριδικός πόλεμος (ΥΠ), έχει γίνει σήμερα ο πλέον δημοφιλής όρος στους ακαδημαϊκούς, στρατιωτικούς και πολιτικούς κύκλους. Αν και ο όρος αυτός είναι σχετικά νέος, το φαινόμενο είναι τόσο παλιό, όσο και ο Δούρειος Ίππος.
Αναφορές υβριδικού πολέμου, έστω και σε νηπιακή μορφή, συναντάμε και στον Πελοποννησιακό πόλεμο του Θουκυδίδη, αλλά και στην Τέχνη του Πολέμου του Σουν Τσου.
Έτσι θα λέγαμε ότι ο υβριδικός πόλεμος και η υβριδική απειλή, συνοδεύουν την ανθρωπότητα σε όλη την ιστορική πορεία της και σε άμεση συνάρτηση με τον πόλεμο. Το μόνο πράγμα που αλλάζει ανά εποχή είναι η κλίμακα, η ταχύτητα και η έντασή του.
Ως υβριδικός πόλεμος ορίζεται σύμφωνα με τον R. Aron, ότι είναι η χρήση συμβατικών/μη συμβατικών, τακτικών/άτακτων, φανερών/συγκεκαλυμμένων μέσων και η εκμετάλλευση όλων των διαστάσεων του πολέμου, σε όλο το μήκος και το πλάτος του, για να καταπολεμηθεί η ανωτερότητα των συμβατικών όπλων, μεθόδων και τακτικών στο πεδίο μάχης.
Ο αντίστοιχος ορισμός που ορίζεται από το ΝΑΤΟ ως υβριδική απειλή είναι «η προερχόμενη από υπάρχοντα ή μελλοντικό αντίπαλο (κρατικό, μη κρατικό, τρομοκράτες κλπ.) με τη δυνατότητα επίδειξης ή ταυτόχρονης χρήσης συμβατικών και μη συμβατικών μεθόδων για την επίτευξη των στόχων του»
ISIS: Περίπτωση Μελέτης
Μία από τις πιο γνωστές και σύγχρονες περιπτώσεις ασύμμετρης υβριδικής απειλής, που θα εξετάσουμε, είναι το λεγόμενο Ισλαμικό Κράτος (ISIS).
Είναι γνωστόν σήμερα ότι το Ι.Κ. έχει σχεδόν εξαφανιστεί από τα εδάφη της Συρίας και του Ιράκ, εκτός από κάποιες απομονωμένες ολιγομελείς ομάδες του στην έρημο της Συρίας.
Η απειλή που έθετε το ISIS μέχρι πρόσφατα, ήταν πολύ σοβαρή από ποτέ για δύο λόγους: Πρώτον, για την ικανότητά του να διεξάγει ασύμμετρο πόλεμο και, δεύτερον, η ικανότητά του να στρατολογεί ξένους μαχητές και μάλιστα και τα δύο στο αποκορύφωμά τους. Ως εκ τούτου, ήταν αναγκαίο , η αποκοπή του ISIS από αυτούς τους δύο πυλώνες της πολεμικής μηχανής του.
To ISIS , αν και μη κρατικός φορέας, παρουσίασε μια σχεδόν απαράμιλλη ικανότητα για χρήση και λήψη πληροφοριών και αποτελεσματικού ψυχολογικού πολέμου. Δημιούργησε με επαγγελματική συνέπεια και μεθοδολογία ταινίες προπαγάνδας, που απεικονίζουν τους στόχους της οργάνωσης και εμψύχωναν τους μαχητές στις μάχες, κάτι που χρησίμευε ως ένα ισχυρό εργαλείο στρατολόγησης.
Το ISIS ήταν ιδιαίτερα έμπειρο στη χρήση των δικτύων των «social media» και ιδιαίτερα το «YouTube», το «Twitter», το «blog posts» κλπ, για το σχεδιασμό, την πρόσληψη, την συγκέντρωση χρημάτων, το μάρκετινγκ, και επωφελείται από την αποκεντρωμένη φύση των δικτύων και την ικανότητα των υποστηρικτών του, να δημιουργήσει και να λειτουργήσει το δικό του τμήμα δημοσίων σχέσεων για τη στήριξη της οργάνωσης.
ΕΜΝΙ: Η τρομερή υπηρεσία πληροφοριών του ΙΚ
Εγκέφαλος αυτού του συστήματος υπό τον Abu Bakr Al-Baghdadi ήταν ο Χάτζι Μπακρ (Samir Abd Mohamed Al-Khlifawi), πρώην συνταγματάρχης της Αεροπορίας και διευθυντής Πληροφοριών του Σαντάμ Χουσείν.
Η προέλευση της ΕΜΝΙ αποκαλύφθηκε από σύμπτωση με την ανεύρεση το 2014 εγγράφων, που ανήκαν στον Χάτζι Μπακρ, ο οποίος ήταν ο αρχιτέκτονας και δημιουργός της ΕΜΝΙ. Είχε προηγουμένως φυλακιστεί στις φυλακές Abu Ghraib και στη Βάση Μπούκα, μαζί με τον ηγέτη του ΙΚ, όπου εκεί γνωρίστηκαν.
Μαζί του και άλλοι πικραμένοι πρώην εθνικιστές αξιωματικοί πληροφοριών του Ιράκ. Στην ΕΜΝΙ εργαζόταν πολύ μεγάλος αριθμός Μπααθιστών Αξκων, που υπηρετούσαν στις υπηρεσίες πληροφοριών του Σαντάμ Χουσεΐν, εφαρμόζοντας και την μεθοδολογία για συλλογή και αξιολόγηση των πληροφοριών κάθε μορφής, για ανακρίσεις, βασανιστήρια, για εξόντωση αντιπάλων και διαφωνούντων, για οργάνωση διαφόρων μορφών επιχειρήσεων για την επίτευξη ενός ΑΝΣΚ, σε μεγάλο βαθμό παρεμφερή με την μεθοδολογία που εφαρμοζόταν στο Ιράκ επί Σαντάμ Χουσεΐν.
Τα στελέχη της ΕΜΝΙ θεωρούνταν η «αφρόκρεμα» της οργάνωσης και επιλέγονταν ανάλογα, βάση της πίστης και των ικανοτήτων τους.
Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ)- O Παγκόσμιος Ιστός WWW
Τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ είναι πανίσχυρα όπλα επιρροής, προπαγάνδας, επικοινωνίας, παραπλάνησης κλπ. Πρόκειται για το «Facebook, το Twitter, το Flickr, το ΥΟUTUΒΕ, το Istangram» κλπ, τα οποία έχουν ξεπεράσει τα μέχρι τώρα παντοδύναμα ΜΜΕ.
Είναι σημαντικότατα «εργαλεία» στην διάθεση των πάντων με πολλαπλασιαστικό δίκτυο επικοινωνίας. Μέσω αυτών μπορείς επίσης να ενημερώσεις, να αποκαλύψεις, να παραπλανήσεις, να αποκρύψεις, να κατευθύνεις να προωθήσεις ιδέες, πράγματα και καταστάσεις και να κινηθείς σε εντελώς διαφορετικά πλαίσια από τα μέχρι τώρα δεδομένα.
Ο Παγκόσμιος Ιστός, το γνωστό σε όλους μας www (world-wide web) είναι το Ίντερνετ, το Διαδίκτυο, Η βασική ιδέα του www είναι ο συνδυασμός της τεχνικής των δικτύων υπολογιστών με το υπερ-κείμενο (hypertext), σε ένα δυναμικό και ευκολόχρηστο σύστημα πληροφοριών.
Για να καταλάβουμε καλύτερα πως γίνεται η χρήση του διαδικτύου θα αναφερθούμε στην δομή του. Στα παγόβουνα, το 91% του όγκου τους βρίσκεται κάτω από το νερό. Κάτι αντίστοιχο ισχύει και όσον αφορά το ίντερνετ. To διαδίκτυο , World Wide Web (www) χωρίζεται σε τρία μέρη.
Α. Το Surface Web (Επιφανειακός Ιστός), είναι ο παραδοσιακός παγκόσμιος ιστός που όλοι γνωρίζουμε. Περιέχει λίγο-πολύ όλες τις ιστοσελίδες που επισκεπτόμαστε και που χρησιμοποιούμε στις καθημερινές μας επαφές, με εφαρμογές όπως, Google, Twitter, Facebook, Yahoo, In, Gmail, YouTube, Wikipedia, PCsteps, κλπ , το οποίο όμως είναι το 10% του χρησιμοποιούμενου διαδικτύου.
Ο επιφανειακός ιστός παρέχει σχετικά χαμηλή ανωνυμία και οι περισσότεροι ιστότοποι, ταυτοποιούν τους χρήστες τους μέσω της διεύθυνσης IP τους.
Β. Το Deep Web (Βαθύς Ιστός) είναι το κομμάτι του διαδικτύου το οποίο δεν ευρετηριοποιείται από τις γνωστές μηχανές αναζήτησης. Για παράδειγμα, τα προσωπικά μας email, το προσωπικό μας e-banking κ.α., δεν εμφανίζονται στις μηχανές αναζήτησης.
Άρα, ο προσωπικός μας λογαριασμός email και το e-banking , ανήκουν πρακτικά στο Deep Web. Το μέγεθος του, είναι 400 έως 550 φορές μεγαλύτερο από αυτό του Surface Web.
Γ. Το Dark Web (Σκοτεινός Ιστός), που θα το συναντήσουμε επίσης ως Charter Web ή Darknet, είναι ένα πολύ μικρό υποσύνολο του Deep Web. Το «Dark Web» δεν αποτελεί ένα τόπο, αλλά περισσότερο μια μέθοδο που στοχεύει σε υψηλό επίπεδο διαδικτυακής ανωνυμίας. Αναφέρεται σε ιστοσελίδες που καλύπτουν τις διευθύνσεις IP των διακομιστών, κάνοντας αδύνατο να βρεθεί η ταυτότητα ή η τοποθεσία των χρηστών.
Είναι δηλαδή αποτελεσματικά αόρατες. Το ΙΚ το χρησιμοποιούσε και χρησιμοποιεί και σήμερα στον δυτικό κόσμο για τις επαφές του με συνεργάτες, μοναχικούς λύκους κλπ.
Η παρακολούθηση και η χρήση του διαδικτύου
Το ΙΚ δεν βασίζονταν σε οποιαδήποτε υψηλού επιπέδου τεχνική παρακολούθησης της χρήσης του διαδικτύου, αλλά αντίθετα τοποθετούσε στελέχη του στα λεγόμενα «ταχυδρομεία», όπως καφέ, στα τζαμιά και γενικά όπου συγκεντρώνονταν οι άντρες, για να ακούνε και να βλέπουν τι επικοινωνίες γίνονται. Γινόταν ευρεία και αριστοτεχνική χρήση της αρχαιότερης μεθόδου συλλογής πληροφοριών, του ανθρώπινου παράγοντα, της γνωστής μεθόδου HUMINT (Human Intelligence).
Από τεχνικής πλευράς, οι υπολογιστές παρακολουθούνται με χαμηλού επιπέδου τεχνικές για το ιστορικό επισκέψεων, ενώ ευρέως διαδεδομένα δωρεάν προγράμματα παρακολουθούν εάν γίνεται πρόσβαση σε ιστοσελίδες που απαγορεύουν.
Η Xισμπάχ, ή αστυνομία του ΙΚ, συχνά σταματoύσε όσους ήταν στις περιοχές του ΙΚ και έκανε σποραδικούς ελέγχους στις συσκευές κινητής τηλεφωνίας των πολιτών και των ίδιων των μαχητών τους.
Για τις προσωπικές τους επικοινωνίες, τα μέλη της ΕΜΝΙ έμαθαν από τους προκάτοχες τρομοκρατικές οργανώσεις, να μη χρησιμοποιούν e-mail ή τηλέφωνα που μπορούν να εντοπιστούν από ξένες υπηρεσίες πληροφοριών. Αν και τα απλά μέλη του ΙΚ συχνά χρησιμοποιούσαν τηλεφωνικές επικοινωνίες μέσω κρυπτογραφημένων εφαρμογών μέσων κοινωνικής δικτύωσης όπως το Telegram και το Whats App, η ΕΜΝΙ απόφευγε τη χρήση τους.
Αντίθετα, για την αποφυγή εντοπισμού και μέτρων ασφαλείας, τα στελέχη της ΕΜΝΙ βασίζονταν σε προκαθορισμένες επικοινωνίες μέσω βιντεοπαιχνιδιών, κάνοντας χρήση βιντεοκλήσεων ή λειτουργίες συνομιλιών μέσα στο παιχνίδι.
Η επικοινωνία μέσα από πλατφόρμες παιχνιδιών είναι εφευρετική, καθώς κρύβονται και αναμιγνύονται ανάμεσα από εκατοντάδες ανθρώπους που παίζουν, συζητούν, και επικοινωνούν κάθε στιγμή στο παιχνίδι.
Τρόποι χρήσης των ΜΚΔ από το Ισλαμικό Κράτος
Το Ισλαμικό Κράτος και οι μεγάλες τρομοκρατικές οργανώσεις, όπως η Αλ Κάιντα, η Αλ Νούσρα και οι θυγατρικές της, η Ταχράτ Αλ Σιαμ κλπ. xρησιμοποιούσαν και χρησιμοποιούν ευρέως τα ανωτέρω ΜΚΔ ως πλατφόρμες προπαγάνδας, προώθησης ιδεολογικών θέσεων και τάσεων, ενημέρωσης των ομοϊδεατών για τακτικές ενέργειες της κλπ.
Διεξάγεται ένας αμείλικτος πόλεμος ακόμη και ίσως πιο έντονα. Όποιος έχει ένα σύγχρονο έξυπνο κινητό τηλέφωνο (Smart Phone), μπορεί να προωθήσει πολύ άνετα ριζοσπαστικά μηνύματα. Βρισκόμαστε σε εποχή μετασύγχρονων πολέμων. Έχουμε μπροστά μας μια νέα γενιά κυβερνοτρομοκρατών. Έχουμε μπροστά μας ένα νέο «ALUMNI», πτυχιούχων από τα μέτωπα του Ιράκ της Συρίας και της Λιβύης. Το «cyber jihad» είναι πλέον η πραγματικότητα που συνεχώς εξελίσσεται.
Μέσα και μέθοδοι στρατολόγησης
Μέχρι το 2017 το ISIS είχε αναρτήσει πάνω από 1000 βίντεο, μεταξύ των οποίων και γνωστών ιεροκηρύκων του, οι οποίοι προπαγάνδιζαν την ουτοπική και μυθική UMMAH, με τους εξής τρόπους:
Το ΙSIS, χρησιμοποιούσε εκτενώς και πολυδιάστατα το Διαδίκτυο για προπαγάνδα, ανάδειξη ηρώων, προβολή μαρτύρων του Ισλάμ, νομιμοποίηση των ενεργειών του, στρατολόγηση μελλοντικών τζιχαντιστών, ενημέρωση για την Ισλαμική εγκυκλοπαίδεια, ηλεκτρονική παραπλάνηση, σχεδιασμό επιμέρους ενεργειών και παροχή οδηγιών, προβολή εξτρεμιστικών τάσεων και συγκρίσεων με άλλες κοινωνίες κλπ.
Το Ισλαμικό Κράτος χρησιμοποιούσε «ελεύθερους συνεργάτες» μέσω των οποίων επιδίωκε τη δημιουργία επαφών και σχέσεων με Δυτικούς υποστηρικτές. Οι συνομιλίες γίνονταν μέσω ειδικής πλατφόρμας όπως το «Telegram» και το «Surespot».
Τα διεθνή ΜΜΕ στην «υπηρεσία» του Cyber Jihad
Βοηθούσαν εκούσια ή ακούσια στην ισλαμιστική και εξτρεμιστική προπαγάνδα του Ι.Κ., αναφέροντας και προβάλλοντας «ανθρωπιστικά γεγονότα», που συγκινούν τον άνθρωπο, επιλεγμένα όμως από τζιχαντιστική ομάδα «κινηματογραφικής παραγωγής» θεαμάτων, όπως η περίφημη οργάνωση «Λευκά Κράνη» με θέμα τον ανθρώπινο πόνο και τα θύματα του πολέμου, που πάντα συγκινεί.
Τρόποι αντιμετώπισης – Το εγχειρίδιο του Ταλλίν
Το ΝΑΤΟ για την αντιμετώπιση της υβριδικής αυτής απειλής, με ειδική επιτροπή που συνέστησε, δημιούργησε το λεγόμενο «Εγχειρίδιο του Τάλλιν» (The Tallin Manual), όπου συμφώνησαν (εκτός των άλλων) ομόφωνα, πως οι υφιστάμενες κανόνες δικαίου, οι οποίοι ρυθμίζουν το “Jus ad Bellum”, αλλά και το “Jus in Bello” ισχύουν και για τις επιχειρήσεις στον κυβερνοχώρο.
Τα μέτωπα πλέον των πολέμων δεν είναι γραμμικά, ούτε ευκρινή. Είναι παράλληλα και σε άλλους χώρους όπου διεξάγονται δαιδαλώδεις ψυχολογικές, πληροφορικές και επιχειρήσεις επιρροής με βασικό χώρο το διαδίκτυο. Το Ινστιτούτο Διεθνών Μελετών (CESIS) της Ρώμης δημοσίευσε το φθινόπωρο του 2019, εκτενή έρευνα ειδικά αφιερωμένη στην ψηφιακή δραστηριότητα του Ισλαμικού Κράτους.
Σύμφωνα με το CΕSIS, το μέσο κοινωνικής δικτύωσης που χρησιμοποιήθηκε πιο συχνά είναι το Telegram. Σύμφωνα δε με έρευνα που έκανε το 2018 το πανεπιστήμιο George Washington, υπάρχουν στο μέσο αυτό περίπου 600 κανάλια που διακινούν και σήμερα περιεχόμενα του Ισλαμικού Κράτους.
Η έρευνα του CESIS, μας μεταφέρει την εικόνα ενός ψηφιακού Χαλιφάτου σήμερα, που έχει πλέον οικοδομήσει ένα ισχυρό επικοινωνιακό δίκτυο online, τεχνολογικά προηγμένο και σε θέση να αποτελέσει στοιχείο ανασυγκρότησης και προσανατολισμού των μαχητών και των απανταχού συμπαθούντων. Καταλήγει όμως ότι η ένοπλη τζιχαντιστική ιδεολογία έχει πλέον αποδείξει τον «ενδημικό χαρακτήρα της».
*O Ιωάννης Αθ. Μπαλτζώης είναι Αντγος ε.α. , πρόεδρος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ), με M.Sc στην Γεωπολιτική του ΕΚΠΑ, συγγραφέας τεσσάρων βιβλίων του ΕΛΙΣΜΕ
Πηγή: Το πολυσυγγραφικό βιβλίο «Υβριδικοί Πόλεμοι» του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ), εκδόσεις Ινφογνώμων, όπου ο υπογράφων αναλύει τον Υβριδικό Πόλεμο του ISIS
