Ο πόλεμος στην Ουκρανία πέραν των άλλων συνεπειών είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός τεράστιου προσφυγικού ρεύματος.
Έτσι μέχρι την Τετάρτη 2 Μαρτίου 2022 τουλάχιστον 677.000 πρόσφυγες είχαν εγκαταλείψει την Ουκρανία, ενώ υπολογίζεται ότι περίπου οι μισοί από τους πρόσφυγες έχουν πάει στη γειτονική Πολωνία και περίπου 100.000 στην Ουγγαρία, σχεδόν 60.000 στη Μολδαβία, σχεδόν 50.000 στη Σλοβακία και περίπου 40.000 στη Ρουμανία.
Οι αριθμοί αυξάνονται δραματικά καθημερινά καθώς νέα στοιχεία ανεβάζουν τον αριθμό των εκτοπισμένων σε 1.038.583, εκ των οποίων 547.982 εισήλθαν στην Πολωνία, 133.009 στην Ουγγαρία, 72.200 στη Σλοβακία, 51.261 στη Ρουμανία, 97.827 στη Μολδαβία, 42.900 στη Ρωσία και 88.147 σε άλλες χώρες . Ήδη ο αριθμός των προσφύγων έσπασε το φράγμα των δύο εκατομμυρίων και αναμένεται να συνεχιστεί με ακόμη εντονότερους ρυθμούς.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ ο πόλεμος στην Ουκρανία αναμένεται να οδηγήσει σε ένα προσφυγικό τσουνάμι τουλάχιστον 4 εκατ. ψυχών, ενώ πηγές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εκτιμούν ότι ο αριθμός των εκτοπισμένων θα κυμανθεί μεταξύ 2,5 και 6,5 εκατομμυρίων ατόμων, εκ των οποίων 1,2 έως 3,5 εκατ. πρόσωπα υπολογίζεται ότι θα ζητήσουν διεθνή προστασία. Καθώς μάλιστα ο πόλεμος στην Ουκρανία εντείνεται ο ΟΗΕ εκφράζει πλέον φόβους ότι ο αριθμός των προσφύγων μπορεί να φτάσει και τα 10 εκατ. ψυχές.
Έτσι χώρες όπως η Πολωνία, η Ουγγαρία και η Σλοβακία νοιώθοντας την τεράστια πλέον προσφυγική πίεση ανακάλυψαν ξαφνικά την «κοινοτική αλληλεγγύη» και άρχισαν να ζητούν μια δίκαιη κατανομή των προσφυγικών βαρών σε όλη την έκταση της ΕΕ, ξορκίζοντας το Δουβλίνο 3. Είναι οι ίδιες χώρες οι οποίες σε άλλες εποχές έδειχναν το σκληρό τους πρόσωπο και απέρριπταν κάθε σκέψη για δίκαιη κατανομή των προσφυγικών ροών όταν τα καραβάνια των προσφύγων από το Ιράκ, το Αφγανιστάν και άλλες εμπόλεμες περιοχές της Ασίας και της Αφρικής κατέκλυζαν κυρίως την Ελλάδα.
Μάλιστα η Πολωνία και η Ουγγαρία με εξαιρετικό πείσμα καταψήφιζαν κάθε προσπάθεια για θεσμοθέτηση ενός δίκαιου συστήματος κατανομής των προσφύγων εντός της ΕΕ.
Είναι οι χώρες αυτές οι οποίες παρότι είχαν υποχρέωση να φιλοξενήσουν συγκεκριμένο αριθμό προσφύγων στο πλαίσιο του συστήματος μετεγκατάστασης αρνήθηκαν να το πράξουν κωλυσιεργώντας συστηματικά. Είναι η Πολωνία και η Ουγγαρία που πριν ακριβώς από δύο χρόνια στις 2 Μαρτίου 2020 καταδικάστηκαν από το Δικαστήριο της ΕΕ για άρνηση εφαρμογής των ρυθμίσεων της ΕΕ για τις μετεγκαταστάσεις προσφύγων, πλην όμως δεν ίδρωσε το αυτί τους. Είναι οι χώρες αυτές που οχυρωμένες πίσω από το Δουβλίνο 3 το οποίο μετατρέπει τις χώρες πρώτης υποδοχής σε αποθήκες ψυχών έθεταν συστηματικά βέτο σε κάθε σκέψη αλλαγής ή κατάργησης του Δουβλίνο 3.
Τώρα λοιπόν που το προσφυγικό τσουνάμι χτυπά την πόρτα της Πολωνίας και της Ουγγαρίας, ξαφνικά Βαρσοβία και Βουδαπέστη ανακάλυψαν τα προβλήματα που παρουσιάζει η εφαρμογή του Δουβλίνο 3 και άρχισαν να ασκούν πιέσεις για δίκαιη κατανομή των προσφυγικών βαρών μεταξύ όλων των κρατών μελών της ΕΕ.
Συνειδητοποιούν λοιπόν ότι η ίδια η Ιστορία πολλές φορές εκδικείται.
Ευτυχώς βέβαια για τα εκατομμύρια των Ουκρανών προσφύγων τα θεσμικά όργανα της ΕΕ αλλά και η συντριπτική πλειοψηφία των κρατών μελών της καθώς και των ευρωπαϊκών κοινωνιών δεν οχυρώθηκαν πίσω από το Δουβλίνο 3 το οποίο θα μετέτρεπε την Πολωνία σε μια απέραντη αποθήκη ψυχών όπου θα εγκλωβιζόταν εκατομμύρια δύστυχων Ουκρανών προσφύγων.
Έτσι στις 2 Μαρτίου 2022 προτάθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην περίπτωση της ουκρανικής προσφυγικής κρίσης να εφαρμοστεί η Οδηγία 2001/55/ΕΚ η οποία παρέχει καθεστώς προσωρινής προστασίας, πράγμα που σημαίνει ότι οι Ουκρανοί πρόσφυγες «θα λάβουν άδεια διαμονής και ότι θα έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση και στην αγορά εργασίας».
Μια Οδηγία η οποία εκδόθηκε το 2001 με αφορμή την προσφυγική κρίση η οποία ενέσκηψε από τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι στην περίπτωση της ουκρανικής προσφυγικής κρίσης δεν θα εφαρμοστεί το δρακόντειο Δουβλίνο 3.
Ταυτόχρονα, η Επιτροπή προτείνει επίσης συγκεκριμένες επιχειρησιακές κατευθυντήριες γραμμές προκειμένου να βοηθήσει τους συνοριοφύλακες των παραπάνω κρατών μελών της Ένωσης να διαχειρίζονται αποδοτικά τις αφίξεις στα σύνορα με την Ουκρανία.
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή η προσωρινή προστασία είναι το καταλληλότερο μέσο στην παρούσα ουκρανική κατάσταση καθώς επιτρέπει στα εκτοπισμένα άτομα να απολαμβάνουν εναρμονισμένα δικαιώματα σε ολόκληρη την Ένωση τα οποία παρέχουν επαρκές επίπεδο προστασίας.
Η θέσπιση προσωρινής προστασίας θα ωφελούσε επίσης και τα κράτη μέλη της ΕΕ καθώς τα δικαιώματα που συνοδεύουν την προσωρινή προστασία περιορίζουν την ανάγκη των εκτοπισμένων να αναζητήσουν αμέσως διεθνή προστασία υποβάλλοντας αίτηση ασύλου γεγονός που θα οδηγούσε σε υπερφόρτωση και εν τέλει κατάρρευση των συστημάτων ασύλου των κρατών μελών.
Επιπλέον, οι Ουκρανοί υπήκοοι, ως ταξιδιώτες χωρίς βίζα, έχουν το δικαίωμα να κυκλοφορούν ελεύθερα εντός της Ένωσης για περίοδο 90 ημερών. Σε αυτή τη βάση, μπορούν πλέον να επιλέξουν το κράτος μέλος στο οποίο επιθυμούν να απολαύσουν τα δικαιώματα που συνδέονται με την προσωρινή προστασία και να επανενωθούν με την οικογένειά τους και τους φίλους τους σε ολόκληρη την Ένωση.
Αυτό στην πράξη θα μειώσει την πίεση στα εθνικά συστήματα υποδοχής. Μόλις ένα κράτος μέλος παράσχει άδεια διαμονής σύμφωνα με την Οδηγία 2001/55/ΕΚ, το άτομο που απολαύει προσωρινής προστασίας, ενώ έχει το δικαίωμα να μετακινείται εντός της Ένωσης για 90 ημέρες εντός περιόδου 180 ημερών, θα πρέπει να μπορεί να κάνει χρήση των δικαιωμάτων που απορρέουν από την προσωρινή προστασία μόνο στο κράτος μέλος που χορήγησε την άδεια διαμονής.
Σε συνέχεια της πρότασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το Συμβούλιο εξέδωσε στις 4/3/2022 ομόφωνα Εκτελεστική Απόφαση για την εφαρμογή προσωρινής προστασίας ενόψει της μαζικής εισροής εκτοπισθέντων από την Ουκρανία λόγω του πολέμου. Σύμφωνα με το Συμβούλιο «με την επίσημη έκδοση της απόφασης ενεργοποιείται η προσωρινή προστασία για αρχική περίοδο ενός έτους. Η περίοδος αυτή είναι δυνατόν να παραταθεί αυτοδικαίως κατά περιόδους έξι μηνών, για ένα ακόμα έτος κατ’ ανώτατο όριο.
Η Επιτροπή μπορεί να προτείνει στο Συμβούλιο να παρατείνει την προσωρινή προστασία για ένα επιπλέον έτος. Μπορεί επίσης να προτείνει τον τερματισμό της προσωρινής προστασίας αν η κατάσταση στην Ουκρανία επιτρέπει τον ασφαλή και μόνιμο επαναπατρισμό».
Ήρθε λοιπόν η ώρα αντίστοιχη λύση να εφαρμοστεί για όλους τους πρόσφυγες απαλλάσσοντας έτσι και την Ελλάδα από τις τεράστιες προσφυγικές πιέσεις καθώς και από τον βραχνά του Δουβλίνο 3.
*Ο Νότης Μαριάς είναι Πρόεδρος του Κόμματος ΕΛΛΑΔΑ – Ο ΑΛΛΟΣ ΔΡΟΜΟΣ, Καθηγητής Θεσμών της ΕΕ στο Πανεπιστήμιο Κρήτης πρώην Ευρωβουλευτής
