Η νέα οικονομική απόβαση της Τουρκίας στη Λιβύη στις 3 Οκτωβρίου 2022 και η συνακόλουθη υπογραφή δύο μνημονίων για συνεργασία Άγκυρας και Τρίπολης στο πεδίο της έρευνας, εξόρυξης και εκμετάλλευσης πετρελαίου και φυσικού αερίου εκ μέρους τουρκικών εταιρειών, δεν προκάλεσε μόνο την εύλογη κοινή αντίδραση και καταδίκη εκ μέρους της Ελλάδας και της Αιγύπτου αλλά ανησύχησε σφόδρα επίσης και την Ιταλία η οποία έχει αυξημένα οικονομικά συμφέροντα στη Λιβύη.
Πολύ δε περισσότερο τώρα που όπως αποκάλυψε και ο επικεφαλής του τουρκολιβυκού Επιχειρηματικού Συμβουλίου, Murtaza Karanfil, υπάρχουν επενδυτικές δυνατότητες σχεδόν 150 δισεκατομμυρίων δολαρίων που περιμένουν Τούρκους επιχειρηματίες στη Λιβύη τονίζοντας ταυτόχρονα ότι η Λιβύη είναι η πύλη προς την Αφρική.
Όπως έχουμε ήδη αναλύσει από τον Απρίλιο του 2021 η Λιβύη αποτελεί πεδίο έντονου ανταγωνισμού Ιταλίας και Τουρκίας και αυτή ήταν άλλωστε και η πραγματική αιτία για την επίθεση Ντράγκι σε Ερντογάν τον οποίο χαρακτήρισε δικτάτορα για να ακολουθήσει πλέον η όξυνση των σχέσεων Ρώμης και Άγκυρας.
Οι οικονομικές σχέσεις Ιταλίας-Λιβύης
Οι οικονομικές σχέσεις Ιταλίας-Λιβύης ανέκαθεν ήταν εξαιρετικά στενές ιδίως από την εποχή που η Λιβύη αποτελούσε ιταλική αποικία την εποχή του Μουσολίνι. Στην εποχή του Καντάφι οι σχέσεις των δύο χωρών ήταν εξαιρετικά στενές με τη Λιβύη να πραγματοποιεί μέσω της λιβυκής κρατικής εταιρίας επενδύσεων πολλές επενδύσεις στην Ιταλία όπως στην Fiat, στην εταιρεία πετρελαίων ENI, την εταιρεία ηλεκτρικής ενέργειας ENEL, στην τράπεζα Unicredit, στην εταιρεία τηλεπικοινωνιών Telecom Italia, στην κλωστοϋφαντουργία Olcese, ακόμη και στην ποδοσφαιρική ομάδα της Γιουβέντους όπου φιγουράριζε συχνά ο γιός του Καντάφι, Al-Saadi.
Σημαντικό ρόλο στον καθορισμό της εξωτερικής πολιτικής της Ιταλίας διαδραματίζει η ΕΝΙ στην οποία, παρά την ιδιωτικοποίησή της, το ιταλικό δημόσιο μέσω του 30,33% των μετοχών της τις οποίες διατηρεί κάνει επί της ουσίας κουμάντο. Βασικές υποδομές και κοιτάσματα ιταλικού ενδιαφέροντος βρίσκονται στην δυτική Λιβύη σε χώρο δηλαδή τον οποίο ήλεγχε η φιλότουρκη κυβέρνηση της Τρίπολης.
Για τον λόγο αυτόν άλλωστε η Ιταλία στήριζε την ψευτοκυβέρνηση του Σάραζ (GNA) στην Τρίπολη, όπως άλλωστε και η Τουρκία. Όμως οι εντεινόμενοι δεσμοί Τρίπολης-Αγκύρας και η απόφαση των τούρκων να μπουν και στο παιχνίδι των κοιτασμάτων του λιβυκού πετρελαίου και φυσικού αερίου είχαν ως αποτέλεσμα την ένταση των ανταγωνισμών Ιταλίας και Τουρκίας. Και αυτό όπως αντιλαμβάνεται κανείς περιέπλεξε την κατάσταση.
Η ιταλική πολυεθνική ΕΝΙ έχει τεράστια συμφέροντα στη Λιβύη. Κατ΄ αρχάς είναι ο φορέας εκμετάλλευσης αλλά και κατά 50% μέτοχος του περίφημου Western Libyan Gas Project (WLGP) που περιλαμβάνει το χερσαίο παραγωγικό κοίτασμα της Wafa στα σύνορα Λιβύης-Αλγερίας, τα υπεράκτια παραγωγικά κοιτάσματα Bahr Essalam και Bouri, το συγκρότημα εγκαταστάσεων επεξεργασίας πετρελαίου και φυσικού αερίου με δεξαμενές αποθήκευσης αργού πετρελαίου και προϊόντων καθώς και εγκαταστάσεις φόρτωσης υγραερίου στο Mellitah και τον Αγωγό Greenstream που μεταφέρει φυσικό αέριο από το συγκρότημα Mellitah στη Σικελία.
Σημειωτέον ότι η Ιταλία επί του παρόντος αποτελεί τον μοναδικό εξαγωγικό προορισμό του φυσικού αερίου της Λιβύης. Έτσι το 2019, το WLGP παρείχε 5,4 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου στην Ιταλία, που αντιστοιχεί στο 8% της ζήτησης φυσικού αερίου της Ιταλίας. Αυτό βέβαια έγινε εφικτό λόγω των στενών σχέσεων της Ιταλίας με την ψευτοκυβέρνηση του Σάραζ. Έτσι όπως προκύπτει και στοιχεία η τροφοδοσία της Ιταλίας με λιβυκό φυσικό αέριο στο διάστημα 2012-2020 δεν παρουσίασε ιδιαίτερα προβλήματα.
Αντίθετα οι εγκαταστάσεις της ΕΝΙ στην υπόλοιπη Λιβύη η οποία ήταν υπό την εξουσία του Χαφτάρ (LNA) αντιμετώπισαν έντονα προβλήματα. Αυτό ισχύει κυρίως για τη νότια Λιβύη όπου η ΕΝΙ κατέχει το 33% του παραγωγικού κοιτάσματος El Feel και την ανατολική Λιβύη όπου η ΕΝΙ κατέχει το 50% του παραγωγικού κοιτάσματος Abu Attifel. Οι πετρελαιοπηγές της ΕΝΙ στις περιοχές αυτές δέχθηκαν πολλές επιθέσεις με αποτέλεσμα να υπάρχουν τεράστια προβλήματα στην παραγωγή.
Επιπλέον τα ιταλικά συμφέροντα έδειξαν ιδιαίτερη δραστηριότητα στον τομέα της ηλεκτροπαραγωγής καθώς η Λιβύη αντιμετωπίζει ένα σημαντικό έλλειμμα ηλεκτρικής ενέργειας που ανέρχεται τουλάχιστον σε 2.500 megawatt (ΜW) κατά τη διάρκεια αιχμής. Το ποσοστό κατοίκων της Λιβύης που απολαμβάνουν πρόσβαση στην ηλεκτρική ενέργεια έχει μειωθεί στο 67% από το 81% που ήταν πριν τον εμφύλιο πόλεμο.
Άλλωστε είναι γνωστές οι επί 48 σχεδόν ώρες διακοπές ηλεκτρικού ρεύματος στην ίδια την Τρίπολη. Έτσι η ΕΝΙ έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον να αναλάβει επίσης δράση και στον τομέα της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας συνεργαζόμενη με την General Electric Company της Λιβύης (GECOL). Επιπλέον η ΕΝΙ έκανε μελέτη ανάπτυξης για την κατασκευή ενός νέου εργοστασίου με αέριο και θα παρέχει υποστήριξη σε έργα εκκίνησης για την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Το τελευταίο βέβαια διάστημα λόγω της ενεργειακής κρίσης η Λιβύη άρχισε να κάνει νερά στους Ιταλούς καθώς η κυβέρνηση της Λιβύης με έδρα την Τρίπολη. ανέφερε ότι χρειάζεται το φυσικό αέριο για τοπική κατανάλωση και ως εκ τούτου ανακοίνωσε ότι η Λιβύη πρόκειται να μειώσει τις εξαγωγές φυσικού αερίου προς την ιταλική ENI κατά 25%.
Ιταλική ρελάνς στα νέα τουρκολιβυκά μνημόνια
Πριν λοιπόν στεγνώσει το μελάνι της υπογραφής των νέων τουρκολιβυκών μνημονίων η Ρώμη θορυβημένη έκανε άνοιγμα στην κυβέρνηση της Λιβύης. Αποδέκτης των επαφών ήταν η υπουργός εξωτερικών της Λιβύης Εξωτερικών Najla Al-Manqoush.
Και αυτό βέβαια όχι τυχαία μιας και η Al-Manqoush είχε διαφωνήσει πρόσφατα δημόσια με τον Τσαβούσογλου στην κοινή τους συνέντευξη τύπου για την ισχύ του τουρκολιβυκού μνημονίου περί καθορισμού θαλασσίων ζωνών, τονίζοντας ότι το τουρκολιβυκό μνημόνιο «δεν έχει ακόμη ενεργοποιηθεί, καθώς αναμένει τις διαδικασίες έγκρισης του ΟΗΕ».
Και μπορεί μεν ακόμη στην Ρώμη να μην έχει ορκιστεί η νέα κυβέρνηση πλην όμως ο πρέσβης της Ιταλίας στη Λιβύη Giuseppe Grimaldi στη συνάντηση του με την Al-Manqoush στις 10/10/2022 στην Τρίπολη δεν έχασε καιρό καθώς εξέφρασε τη στήριξη της χώρας του για τη διατήρηση της ασφάλειας και της σταθερότητας που οδηγεί σε εθνικές εκλογές στη Λιβύη, επαναλαμβάνοντας μάλιστα ότι η σταθερότητα της Λιβύης είναι «θεμελιώδους και ζωτικής σημασίας» για ολόκληρη την περιοχή της Μεσογείου.
Από την πλευρά της η Al-Manqoush δήλωσε ότι η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας (GNU) ανυπομονεί να συνεργαστεί με τη νέα ιταλική κυβέρνηση και να οικοδομήσει σχέσεις για το καλό και των δύο εθνών. Και αφού συνεχάρη τον Ιταλό πρέσβη για τη νέα κυβέρνηση της χώρας του, τόνισε την ετοιμότητα της GNU να συνεργαστεί με τη νέα ιταλική διοίκηση και να οικοδομήσει σχέσεις βασισμένες σε αμοιβαία συμφέροντα που εξυπηρετούν και τις δύο πλευρές.
Και κατέληξε επισημαίνοντας την πολύτιμη σχέση που ενώνει τη Λιβύη και την Ιταλία, τονίζοντας τη σημασία της συνέχισης της ενίσχυσης ισχυρών οικονομικών και πολιτικών δεσμών.
Και χωρίς να χάσουν χρόνο οι Ιταλοί παίζοντας έξυπνα «το ευρωπαϊκό χαρτί» άρχισαν να προτείνουν τρόπους εξαγωγής λιβυκών ψαριών απευθείας στην ΕΕ με τις συζητήσεις να επικεντρώνονται στους τρόπους ανάπτυξης εγκαταστάσεων για την εκφόρτωση, την επεξεργασία και τη μεταφορά των αλιευτικών προϊόντων της Λιβύης.
Ταυτόχρονα ετοιμάζεται «ιταλική οικονομική απόβαση» με τη διοργάνωση από τις 30 Οκτωβρίου έως τις 2 Νοεμβρίου 2022 στην Τρίπολη της Λιβύης της Έκθεσης των Αντιπροσώπων των Ιταλικών βιομηχανιών η οποία στοχεύει στην επιστροφή των ιταλικών προϊόντων στην αγορά της Λιβύης, και όλα αυτά την ώρα που τα τελευταία χρόνια η Τουρκία εκτόπισε την ΕΕ σε επίπεδο εξαγωγών και είναι μετά την Κίνα ο δεύτερος εξαγωγέας στη Λιβύη με έσοδα τουλάχιστον 1,53 δις δολάρια.
Και καθώς οι Ιταλοί γνωρίζουν να αξιοποιούν και την κουλτούρα ως ένα αποφασιστικό μέσο για την ενίσχυση της ιταλικής ήπιας ισχύος (soft power) φρόντισαν για το ακαδημαϊκό έτος 2022/23, η ιταλική γλώσσα να είναι μάθημα επιλογής για μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της Λιβύης. Μάλιστα ήδη 60 Λίβυοι καθηγητές ιταλικής γλώσσας ολοκλήρωσαν την εκπαίδευσή τους στο Πανεπιστήμιο της Βενετίας ενώ άλλοι 30 δάσκαλοι θα παρακολουθήσουν σύντομα εκπαίδευση στο Πανεπιστήμιο της Σιένα.
Από ελλαδικής πλευράς στα θετικά πρέπει να τονιστεί η πρόσφατη υπογραφή μνημονίου συνεργασίας του Εμπορικού Επιμελητηρίου Λέσβου με το αντίστοιχο της Τρίπολης της Λιβύης καθώς και το Λιβυκο-Κυπριακό Οικονομικό Φόρουμ που θα πραγματοποιηθεί στην Κύπρο τον Νοέμβριο του 2022.
*Ο Νότης Μαριάς είναι Πρόεδρος του Κόμματος ΕΛΛΑΔΑ- Ο ΑΛΛΟΣ ΔΡΟΜΟΣ, Καθηγητής Θεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, πρώην Ευρωβουλευτής.
