Το ουκρανικό μοντέλο για το προσφυγικό και η κατάργηση του Δουβλίνο 3

Ολοκληρώθηκε τελικά χωρίς απόφαση για το Προσφυγικό-Μεταναστευτικό η διήμερη Σύνοδος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου που έγινε στις Βρυξέλλες στις 29-30 Ιουνίου 2023, καθώς Πολωνία και Ουγγαρία στύλωσαν τα πόδια παραμένοντας αμετακίνητες στις θέσεις τους.

Με τον τρόπο αυτόν Βαρσοβία και Βουδαπέστη έγραψαν στα παλαιότερα των υποδημάτων τους το Άρθρο 80 της Συνθήκης Λειτουργίας της ΕΕ (ΣΛΕΕ) το οποίο καθορίζει ότι «οι πολιτικές της Ένωσης στον τομέα των συνοριακών ελέγχων, του ασύλου και της μετανάστευσης, καθώς και η εφαρμογή τους, διέπονται από τις αρχές της αλληλεγγύης και της δίκαιης κατανομής ευθυνών μεταξύ των κρατών μελών, ενώ οι πράξεις της Ένωσης που θεσπίζονται στον τομέα αυτόν περιέχουν κατάλληλα μέτρα για την εφαρμογή της εν λόγω αρχής».

Για τον λόγο αυτόν άλλωστε πριν καν κορυφωθούν οι τεράστιες προσφυγικές ροές το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 2015, με Γραπτή μας Ερώτηση στην Ευρωβουλή στις 15 Απριλίου 2015 στην οποία τονίζαμε ότι «οι πόλεμοι σε Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική δημιουργούν τεράστια κύματα προσφύγων που αναζητούν ασφαλές καταφύγιο στην ΕΕ» απαιτούσαμε «στο όνομα της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης, να καταργηθεί ο Κανονισμός Δουβλίνο ΙΙI και να γίνει κατανομή των προσφύγων (αλλά και των παράνομων μεταναστών που επίσης κατακλύζουν την Ελλάδα) μεταξύ των χωρών της ΕΕ, με βάση την έκταση, τον πληθυσμό και το ΑΕΠ τους, λαμβανομένων υπόψη και των ποσοστών ανεργίας κάθε χώρας».

Και όλα αυτά καθώς σύμφωνα με το άρθρο 78 παρ. 3 ΣΛΕΕ «εφόσον ένα ή περισσότερα κράτη μέλη αντιμετωπίζουν επείγουσα κατάσταση, λόγω αιφνίδιας εισροής υπηκόων τρίτων χωρών, το Συμβούλιο μπορεί να εκδίδει, μετά από πρόταση της Επιτροπής, προσωρινά μέτρα υπέρ του εν λόγω κράτους μέλους ή των εν λόγω κρατών μελών, μετά από διαβούλευση με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο».

Το «ναυάγιο» της διαπραγμάτευσης για το Προσφυγικό στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο

Η σθεναρή στάση Πολωνίας και Ουγγαρίας στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 29-30 Ιουνίου 2023 ενάντια σε κάθε αλλαγή του Δουβλίνο 3 είχε ως αποτέλεσμα την αδυναμία έκδοσης Συμπερασμάτων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για το ζήτημα αυτό.

Μάλιστα προκειμένου να σωθούν τα προσχήματα τελικά εκδόθηκαν «Συμπεράσματα του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου σχετικά με την εξωτερική διάσταση της μετανάστευσης» όπου μεταξύ άλλων επισημαίνεται ότι «η μετανάστευση αποτελεί ευρωπαϊκή πρόκληση που απαιτεί ευρωπαϊκή αντίδραση».

Στη συνέχεια όμως σημειώνεται με νόημα «ότι η Πολωνία και η Ουγγαρία δήλωσαν ότι, στο πλαίσιο των εν εξελίξει εργασιών για το Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο, σύμφωνα με τα προηγούμενα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Δεκεμβρίου 2016, του Ιουνίου 2018 και του Ιουνίου 2019, είναι αναγκαίο να επιτευχθεί συναίνεση για μια αποτελεσματική πολιτική μετανάστευσης και ασύλου, ότι, στο πλαίσιο των μέτρων αλληλεγγύης, η μετεγκατάσταση και η επανεγκατάσταση θα πρέπει να γίνονται σε εθελοντική βάση και ότι όλες οι μορφές αλληλεγγύης θα πρέπει να θεωρούνται εξίσου έγκυρες και να μην χρησιμεύουν ως δυνητικός παράγοντας έλξης για την αντικανονική μετανάστευση».

Πρέπει πάντως να τονιστεί ότι η όλη διαπραγμάτευση στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έγινε στη βάση της πρόσφατης πολιτικής συμφωνίας η οποία επιτεύχθηκε σε επίπεδο Συμβουλίου της ΕΕ στις 8 Ιουνίου 2023 για το νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο.

Ένα Σύμφωνο το οποίο στην ουσία διατηρεί τη λογική του Δουβλίνο 3 σύμφωνα με την οποία το κράτος μέλος πρώτης εισόδου είναι υπεύθυνο για την εξέταση αίτησης διεθνούς προστασίας ή αίτησης ασύλου που υποβάλλεται στην ΕΕ από υπήκοο τρίτης χώρας. Απλά με το νέο Σύμφωνο προβλέπονται και 30.000 μετεγκαταστάσεις ετησίως και καταβολή 20.000 ευρώ ανά πρόσφυγα εκ μέρους των κρατών που δεν θα ενταχθούν στο πρόγραμμα μετεγκαταστάσεων.  Και όλα αυτά ενώ μόνο για το 2022 εκκρεμούν ήδη 960.000 αιτήσεις ασύλου σε όλη της ΕΕ.

Και όμως από το 2001 υπάρχει νομοθεσία της ΕΕ για την μαζική εισροή εκτοπισθέντων

Και ενώ η ηγεσία της ΕΕ δείχνει προσκολλημένη στο σύστημα του Δουβλίνου για το Προσφυγικό επιδεικνύει ταυτόχρονα «μια εξαιρετικά επιλεκτική αμνησία» σε σχέση με την  Οδηγία 2001/55/ΕΚ για την μαζική εισροή εκτοπισθέντων η οποία ισχύει από το 2001.

Η ανωτέρω Οδηγία 2001/55/ΕΚ εκδόθηκε στις 20 Ιουλίου 2001 μετά την οδυνηρή εμπειρία της Ευρώπης λόγω των χιλιάδων εκτοπισθέντων με αφορμή τον Πόλεμο στην πρώην Γιουγκοσλαβία στη δεκαετία του 1990, Ένα Πόλεμο για τον οποίο το ΝΑΤΟ και η ΕΕ φέρουν τεράστιες ευθύνες καθώς με την πολιτική τους και υπό την καθοδήγηση ΗΠΑ και Γερμανίας οδήγησαν στη διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας με αποτέλεσμα να πλημμυρίσουν με πρόσφυγες η Γερμανία αλλά και άλλες χώρες της ΕΕ.

Η κατάσταση αυτή σύμφωνα με το Προοίμιο της Οδηγίας 2001/55/ΕΚ οδήγησε τότε την ΕΕ στο να προχωρήσει στη θέσπιση κανόνων «σχετικά με την πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου στο πλαίσιο της προσωρινής προστασίας που παρέχεται σε περίπτωση μαζικής εισροής εκτοπισθέντων».

Για τον λόγο αυτόν μάλιστα κρίθηκε ότι θα έπρεπε «να προβλεφθεί ένας μηχανισμός αλληλεγγύης για να συμβάλλει στην επίτευξη της δίκαιης κατανομής των βαρών μεταξύ κρατών μελών όσον αφορά την υποδοχή σε περίπτωση μαζικής συρροής εκτοπισθέντων και την αντιμετώπιση των συνεπειών αυτής της υποδοχής».

Ειδικότερα στο άρθρο 1 της Οδηγίας 2001/55/ΕΚ καθορίζεται ρητά ότι σκοπός της Οδηγίας είναι «να θεσπίσει ελάχιστες προδιαγραφές παροχής προσωρινής προστασίας σε περίπτωση μαζικής εισροής εκτοπισθέντων από τρίτες χώρες οι οποίοι δεν μπορούν να επιστρέψουν στη χώρα καταγωγής τους, και να επιδιώξει τη δίκαιη κατανομή των βαρών μεταξύ των κρατών μελών όσον αφορά την υποδοχή και την αντιμετώπιση των συνεπειών της υποδοχής αυτών των ατόμων».

Επιπλέον στο άρθρο 12 της Οδηγίας 2001/55/ΕΚ προβλέπεται ότι «τα κράτη μέλη παρέχουν, για μια περίοδο που δεν υπερβαίνει την περίοδο προσωρινής προστασίας, το δικαίωμα, στα άτομα που απολαύουν προσωρινής προστασίας, να ασκούν μισθωτή ή ανεξάρτητη δραστηριότητα, τηρουμένων των κανόνων που εφαρμόζονται στο επάγγελμα, καθώς και δραστηριότητες, όπως εκπαιδευτικά προγράμματα για ενήλικες, επαγγελματική κατάρτιση και πρακτική εξάσκηση.

Για λόγους πολιτικής στον τομέα της αγοράς εργασίας, τα κράτη μέλη δύνανται να δίδουν προτεραιότητα σε πολίτες της ΕΕ και σε πολίτες των κρατών που δεσμεύονται από τη Συμφωνία για τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο καθώς επίσης σε νομίμως διαμένοντες υπηκόους τρίτων χωρών οι οποίοι λαμβάνουν επίδομα ανεργίας. Εφαρμόζεται το ισχύον γενικό δίκαιο των κρατών μελών σχετικά με την αμοιβή, την πρόσβαση στα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης όσον αφορά τη μισθωτή ή ανεξάρτητη δραστηριότητα, καθώς και άλλους όρους εργασίας».

Το Ουκρανικό μοντέλο για το Προσφυγικό

Ως γνωστόν στις 4 Μαρτίου 2022 με αφορμή τον Πόλεμο στην Ουκρανία το Συμβούλιο της ΕΕ εξέδωσε την υπ΄ αρίθμ, 2022/382 Εκτελεστική του Απόφαση με την οποία διαπίστωσε «την ύπαρξη μαζικής εισροής εκτοπισθέντων από την Ουκρανία κατά την έννοια του άρθρου 5 της Οδηγίας 2001/55/ΕΚ» γεγονός που είχε «ως αποτέλεσμα την εφαρμογή προσωρινής προστασίας».

Έτσι για άλλη μια φορά η ΕΕ αποφάσισε να κάνει χρήση της εν λόγω Οδηγίας με αφορμή τους χιλιάδες Ουκρανούς πρόσφυγες οι οποίοι προέκυψαν λόγω του Πολέμου στην Ουκρανία. Τον νέο αυτόν Πόλεμο που γίνεται, όπως και στην περίπτωση της Γιουγκοσλαβίας, στο έδαφος της Ευρώπης και στον οποίο για άλλη μια φορά το ΝΑΤΟ και η ΕΕ έχουν σημαντική εμπλοκή υπό την καθοδήγηση των ΗΠΑ και της Γερμανίας.

Με βάση λοιπόν το εν λόγω νομοθετικό πλαίσιο της Οδηγίας 2001/55/ΕΚ η παραπάνω υπ΄ αρίθμ, 2022/382 Εκτελεστική Απόφαση του Συμβουλίου για τους Ουκρανούς εκτοπισθέντες πέραν των άλλων προβλέπει ότι «οι Ουκρανοί υπήκοοι, ως απαλλαγμένοι από την υποχρέωση θεώρησης, έχουν το δικαίωμα να μετακινούνται ελεύθερα εντός της Ένωσης μετά την είσοδό τους στο έδαφός της για περίοδο 90 ημερών.

Σε αυτή τη βάση, είναι σε θέση να επιλέξουν το κράτος μέλος στο οποίο επιθυμούν να απολαύουν των δικαιωμάτων που απορρέουν από την προσωρινή προστασία και να επανενωθούν με την οικογένειά τους και τους φίλους τους στα σημαντικά δίκτυα διασποράς που υπάρχουν σήμερα σε ολόκληρη την Ένωση.

Στην πράξη, αυτή η δυνατότητα θα διευκολύνει την εξισορρόπηση των προσπαθειών μεταξύ κρατών μελών, μειώνοντας, με τον τρόπο αυτό, την πίεση στα εθνικά συστήματα υποδοχής. Μόλις ένα κράτος μέλος εκδώσει άδεια διαμονής σύμφωνα με την Οδηγία 2001/55/ΕΚ, το άτομο που απολαύει προσωρινής προστασίας, ενώ έχει το δικαίωμα να μετακινείται εντός της Ένωσης για 90 ημέρες εντός περιόδου 180 ημερών, θα πρέπει να μπορεί να κάνει χρήση των δικαιωμάτων που απορρέουν από την προσωρινή προστασία μόνο στο κράτος μέλος που εξέδωσε την άδεια διαμονής.

Αυτό δεν θα πρέπει να θίγει τη δυνατότητα κράτους μέλους να αποφασίσει να χορηγήσει ανά πάσα στιγμή άδεια διαμονής σε πρόσωπα που απολαύουν προσωρινής προστασίας δυνάμει της παρούσας απόφασης».

Σε εκτέλεση λοιπόν της εν λόγω Εκτελεστικής Απόφασης του Συμβουλίου της ΕΕ εκατομμύρια Ουκρανοί εκτοπισμένες φιλοξενούνται ήδη στην ΕΕ των 450 εκατομμυρίων κατοίκων χωρίς να έχουν δημιουργηθεί ιδιαίτερα προβλήματα. Πολύ δε περισσότερο δεν έχουμε δημιουργία hotspots, ενώ η Πολωνία, η Ουγγαρία, η Σλοβακία και η Ρουμανία που γειτνιάζουν με την Ουκρανία δεν έχουν μετατραπεί σε αποθήκη ψυχών όπως έχει συμβεί με Ελλάδα, Ιταλία και Ισπανία όπου εφαρμόζεται το περίφημο Δουβλίνο 3 με αποτέλεσμα εκατομμύρια αιτούντες άσυλο να έχουν εγκλωβιστεί στις χώρες αυτές.

Επιπλέον σύμφωνα με στοιχεία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Μαρτίου 2023 «επί του παρόντος, 4 εκατομμύρια άτομα από την Ουκρανία επωφελούνται από τον μηχανισμό προσωρινής προστασίας».

Και ενώ στην περίπτωση αυτή έχουμε μια δίκαιη κατανομή των Ουκρανών προσφύγων σε όλες τις χώρες της ΕΕ αντίθετα σε Ελλάδα, Ιταλία και Ισπανία έχουν εγκλωβιστεί εκατομμύρια αιτούντες άσυλο με τις υποβληθείσες αιτήσεις ασύλου το 2022 να ξεπερνούν τις 960.000.

Σε σχέση λοιπόν με το προσφυγικό υπάρχει ήδη η λύση. Και αυτή δεν είναι άλλη από την κατάργηση του Δουβλίνο 3 και την επέκταση εφαρμογής του Ουκρανικού μοντέλου σε όλους τους αιτούντες άσυλο.

Από τον Μάρτιο 2022 η Πρότασή μας -Λύση για το Προσφυγικό με βάση το Ουκρανικό μοντέλο

Και ενώ κυβέρνηση και αντιπολίτευση εγκλωβισμένες στη λογική του Δουβλίνου 3 απλά ζητούν την μεταρρύθμισή του αντί να απαιτούν την πλήρη κατάργηση του συστήματος Δουβλίνου που έχει μετατρέψει την Ελλάδα σε αποθήκη ψυχών, ταυτόχρονα σνομπάρουν την Πρότασή μας που διατυπώσαμε από τον Μάρτιο του 2022 για αντικατάσταση του Δουβλίνο 3 με ένα σύστημα αντίστοιχο με αυτό που αποφασίστηκε να εφαρμοστεί για τους Ουκρανούς Πρόσφυγες.

Όπως τονίσαμε ήδη από τον Μάρτιο του 2022 «ευτυχώς βέβαια για τα εκατομμύρια των Ουκρανών προσφύγων τα θεσμικά όργανα της ΕΕ αλλά και η συντριπτική πλειοψηφία των κρατών μελών της καθώς και των ευρωπαϊκών κοινωνιών δεν οχυρώθηκαν πίσω από το Δουβλίνο 3 το οποίο θα μετέτρεπε την Πολωνία σε μια απέραντη αποθήκη ψυχών όπου θα εγκλωβιζόταν εκατομμύρια δύστυχων Ουκρανών προσφύγων.

Έτσι στις 2 Μαρτίου 2022 προτάθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην περίπτωση της ουκρανικής προσφυγικής κρίσης να εφαρμοστεί η Οδηγία 2001/55/ΕΚ η οποία παρέχει καθεστώς προσωρινής προστασίας, πράγμα που σημαίνει ότι οι Ουκρανοί πρόσφυγες «θα λάβουν άδεια διαμονής και ότι θα έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση και στην αγορά εργασίας».

Μια Οδηγία η οποία εκδόθηκε το 2001 με αφορμή την προσφυγική κρίση η οποία ενέσκηψε από τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι στην περίπτωση της ουκρανικής προσφυγικής κρίσης δεν θα εφαρμοστεί το δρακόντειο Δουβλίνο 3.

Ταυτόχρονα, η Επιτροπή προτείνει επίσης συγκεκριμένες επιχειρησιακές κατευθυντήριες γραμμές προκειμένου να βοηθήσει τους συνοριοφύλακες των παραπάνω κρατών μελών της Ένωσης να διαχειρίζονται αποδοτικά τις αφίξεις στα σύνορα με την Ουκρανία.

Σε συνέχεια της πρότασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το Συμβούλιο της ΕΕ εξέδωσε στις 4/3/2022 ομόφωνα Εκτελεστική Απόφαση για την εφαρμογή προσωρινής προστασίας ενόψει της μαζικής εισροής εκτοπισθέντων από την Ουκρανία λόγω του πολέμου. Σύμφωνα με το Συμβούλιο «με την επίσημη έκδοση της απόφασης ενεργοποιείται η προσωρινή προστασία για αρχική περίοδο ενός έτους. Η περίοδος αυτή είναι δυνατόν να παραταθεί αυτοδικαίως κατά περιόδους έξι μηνών, για ένα ακόμα έτος κατ’ ανώτατο όριο.

Η Επιτροπή μπορεί να προτείνει στο Συμβούλιο να παρατείνει την προσωρινή προστασία για ένα επιπλέον έτος. Μπορεί επίσης να προτείνει τον τερματισμό της προσωρινής προστασίας αν η κατάσταση στην Ουκρανία επιτρέπει τον ασφαλή και μόνιμο επαναπατρισμό».

Στόχος της Απόφασης του Συμβουλίου είναι η αποφόρτιση των εθνικών συστημάτων χορήγησης ασύλου και η αναγνώριση εναρμονισμένων δικαιωμάτων στους εκτοπισθέντες οπουδήποτε στην ΕΕ. Έτσι στα δικαιώματα αυτά περιλαμβάνονται η διαμονή, η πρόσβαση στην αγορά εργασίας και το δικαίωμα στέγης, η ιατρική αρωγή και η πρόσβαση στην εκπαίδευση για τα παιδιά.

Ήρθε λοιπόν η ώρα αντίστοιχη λύση να εφαρμοστεί για όλους τους πρόσφυγες απαλλάσσοντας έτσι και την Ελλάδα από τις τεράστιες προσφυγικές πιέσεις καθώς και από τον βραχνά του Δουβλίνο 3».

Αξίζει να σημειωθεί εν προκειμένω ότι στις 10 Φεβρουαρίου 2023 με απόφαση του τότε Υπουργού Μετανάστευσης και Ασύλου, παρατάθηκε η ισχύς του καθεστώτος προσωρινής προστασίας για τους εκτοπισθέντες από την Ουκρανία στην χώρα μας. Ειδικότερα «η προσωρινή παράταση όπως ορίζεται από την υπουργική απόφαση (ΑΔΑ: 990046ΜΔΨΟ-Σ1Λ) έχει χρονική διάρκεια έξι (6) μηνών και συγκεκριμένα από τις 4 Μαρτίου 2023 έως τις 4 Σεπτεμβρίου 2023, με δυνατότητα αυτοδίκαιης παράτασης για χρονικό διάστημα επιπλέον έξι (6) μηνών, δηλαδή από την 4η Σεπτεμβρίου 2023 έως την 4η Μαρτίου 2024».

Επιπλέον με σύνθημα «Προσφυγικό-ΕΕ κάν΄ το όπως και με τους Ουκρανούς πρόσφυγες»  επαναφέραμε την εν λόγω Πρόταση μας- Λύση για το Προσφυγικό τόσο με την Εισήγησή μας στο συνέδριο για τους Πρόσφυγες που διοργάνωσε η Περιφέρεια Κρήτης στο Ρέθυμνο στις 20 Ιουνίου 2023 όσο και με την πρόσφατη τηλεοπτική μας συνέντευξή στην Militaire TV στις 21/6/2023.

Και όλα αυτά βέβαια καθώς στα Συμπεράσματα του  Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 29^ης Ιουνίου 2023 για την Ουκρανία, η ηγεσία της ΕΕ επανέλαβε «τη δέσμευσή της να ενισχύσει τη στήριξη των εκτοπισμένων, τόσο στην Ουκρανία όσο και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μεταξύ άλλων μέσω επαρκούς και ευέλικτης χρηματοδοτικής συνδρομής προς τα κράτη μέλη που επωμίζονται το μεγαλύτερο μερίδιο των ιατρικών και εκπαιδευτικών εξόδων και των εξόδων διαβίωσης των προσφύγων».

To ερώτημα λοιπόν για την κυβέρνηση είναι και παραμένει: Γιατί συνεχίζει εγκλωβισμένη στην δήθεν αναθεώρηση του Δουβλίνου 3 και δεν απαιτεί την κατάργησή του και την επέκταση της εφαρμογής της Οδηγίας 2001/55/ΕΚ και στις υπόλοιπες περιπτώσεις μαζικής εισροής εκτοπισθέντων στην ΕΕ και ιδίως στην Ελλάδα, στην Ιταλία και στην Ισπανία;

Πολύ δε περισσότερο καθώς στην περίπτωση αυτή αρκεί μια Απόφαση του Συμβουλίου της ΕΕ η οποία μάλιστα λαμβάνεται με ειδική πλειοψηφία και ΟΧΙ  με ομοφωνία (άρθρο 5 παρ.1  Οδηγίας 2001/55/ΕΚ)  ΧΩΡΙΣ επίσης να απαιτείται καν προγενέστερη Απόφαση-Έγκριση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, όπου Πολωνία και Ουγγαρία μπορούν να θέσουν βέτο, όπως άλλωστε έπραξαν στην Σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις Βρυξέλλες στις 30/6/2023.  

*Νότης Μαριάς, Πρόεδρος του Κόμματος ΕΛΛΑΔΑ- Ο ΑΛΛΟΣ ΔΡΟΜΟΣ, Καθηγητής Θεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, πρώην Ευρωβουλευτής