Οι δύο λέξεις που «σημάδεψαν» το 2023 σύμφωνα με τους Γ.Μπαμπινιώτη και Χ.Χαραλαμπάκη

Ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης και ο Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, διακεκριμένοι καθηγητές Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, γράφουν για δύο λέξεις που σημάδεψαν το 2023 και επηρέασαν τη συνείδηση και τις συζητήσεις μας. Αυτές είναι οι λέξεις «Μάρμαρα» και «Περιβάλλον» σύμφωνα με ιστοχώρο.

 Μάρμαρα, από τον Γεώργιο Μπαμπινιώτη

Θεωρώ ότι η λέξη τού 2023, αν όχι η πιο στατιστικά συχνή αλλά η πιο επιδραστική στην συνείδηση και σε συζητήσεις των Ελλήνων, είναι η λέξη μάρμαρα με αναφορά στα γλυπτά του Παρθενώνα.

Η λέξη μάρμαρο ήδη ομηρική ήταν αρσενικού γένους (ο μάρμαρος: «λάζετο πέτρον μάρμαρον ὀκριόεντα») αλλά και θηλυκού (η μάρμαρος: «μαρμάρου… τῆς Πεντελικῆς μέταλλα»), για να καταλήξει ουσιαστικοποιημένη (το μάρμαρο).

Από μια ρίζα *mar- (απ’ όπου και σανσκριτικό marici- «ακτίνα φωτός») προήλθαν το ρήμα μαρμαίρω «λάμπω, ακτινοβολώ», απ’ όπου το μάρμαρος/μάρμαρον «πέτρα, βράχος», αρχικά «η λεία πέτρα που γυαλίζει, λάμπει στον ήλιο» αλλά και το μαρμαρυγή «λάμψη, σπινθηροβόλημα και (μετφρ.) η καρδιακή πάθηση». Ομόρριζα τα αρχαία μαρ-ίλη «φλεγόμενο κάρβουνο», μαρ-αυγῶ «θαμπώνομαι» και ἀ-μαρ-ύσσω «στίλβω, σπινθηροβολώ»

Ενδιαφέρον: το ελλην. μάρμαρο έδωσε το λατινικό marmor, απ’ όπου το γαλλ. marbre, που έδωσε το αγγλ. marble.

Τελικά, πήραν έμμεσα την ελληνική λέξη (μάρμαρο > marble) και πήραν άμεσα (με… πριόνισμα) και τα γλυπτά τού Παρθενώνος, τα μάρμαρα τού Ελγιν (Elgin marbles), όπως συγκεκαλυμμένα τα ονόμασαν.

Το μάρμαρο μπήκε στην ζωή των Ελλήνων: στα μαρμαρένια αλώνια, οι μαρμάρινες κολώνες, ο μαρμαρωμένος βασιλιάς. Και να θυμηθούμε, λόγω Χριστουγέννων, την περιγραφή τού Παπαδιαμάντη από «Στον Χριστό στο Κάστρο»:

«με την μεγάλην εικόνα της Γεννήσεως
όπου θεσπεσίως μαρμαίρουσιν
αι μορφαί του θείου Βρέφους και της αμώμου Λεχούς».

Ο κ. Γεώργιος Μπαμπινιώτης είναι ομότιμος καθηγητής Γλωσσολογίας του ΕΚΠΑ.