«Ποιος είναι ο πλησίον;»: Συζήτηση με τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Μεσσηνίας κ. Χρυσόστομο Σαββάτο

Γύρω από το δραματικό φαινόμενο των μεταναστών και των προσφύγων και των αιτούντων πολιτικό άσυλο υπάρχουν αποκλίνου­σες μεταξύ των πολιτικών απόψεις, αμοιβαίες καταδίκες του ενός κόμ­ματος σε βάρος του άλλου και, κυρίως, πολλά ερωτήματα αν και πώς θα αντιμετωπισθεί αυτή η τεράστια μετακίνηση πληθυσμών από την Ασιατική Ανατολή και την Αφρική προς την Γηραιά Ήπειρο, μέσω της Χώρας μας.

Κάθε μέρα φτάνουν σε μας ειδήσεις και εικόνες που κανείς δεν μπορεί να αγνοήσει: αυτές δηλαδή των μεταναστών που κρατούν­ται σε αντίξοες συνθήκες σε περίφρακτα Κέντρα και Καταυλισμούς (hot spots), σε εγκαταλειμμένα στρατόπεδα και στρατιωτικά ναυπηγεία χωρίς τις στοιχειώδεις διευκολύνσεις για τις καθημερινές τους ανάγκες. Και ανάμεσα σε αυτούς τους δυστυχισμένους συνανθρώπους μας εκα­τον­τάδες ασυνόδευτα παιδιά, αδύναμα πλάσματα στο έλεος της εγκα­τά­λειψης και της κακοποίησης.

Ποιός μπορεί να μην αγανακτήσει από τα βασανιστήρια και τους εκβιασμούς εκ μέρους των δουλεμπόρων διακινητών προκειμένου να εισπράξουν υψηλότερο τίμημα από τους συγγενείς για το “ταξίδι” προς το άγνωστο, το χάος και την απελπισία;

Ποιός από μας δεν δακρύζει όταν βλέπει να είναι τσουβα­λια­σμέ­νοι στα φορτηγά και τα ψυγεία ανθρώπινα κορμιά σαν ζώα και να μεταφέρονται από τον Έβρο στη Θεσσαλονίκη; Τι να πούμε γι΄αυ­τούς που αναγκάσθηκαν να αφήσουν τα σπίτια τους και την πατρίδα τους για να γλυτώσουν από τις βόμβες των εμπολέμων και πέθαναν στη θάλασσα χωρίς όνομα, χωρίς τάφο;

Το ερώτημα λοιπόν που θέτω σήμερα στο τραπέζι της συζή­τη­σης με τον Σεβ. Μητροπολίτη Μεσσηνίας και Καθηγητή του Πανεπι­στη­μίου Αθηνών κ. Χρυσόστομο Σαββάτο, γνωστό για τον ποιοτικό του λόγο, είναι το εξής:

Αν ένας λιγότερο πιστός που όμως δεν προδίδει την αξιο­πρέ­πειά του δυσκολεύεται να πει «Αυτό (το μεταναστευτικό-προσφυ­γικό) δεν με απασχολεί …» πολύ περισσότερο ένας συνειδητός Ορθόδο­ξος χριστιανός που έχει αυξημένο αυτοσυναίσθημα μπορεί και βλέπει στο πρόσωπο ενός πρόσφυγα ή ενός οικονομικού μετανάστη την εικόνα του Χριστού, την εικόνα ενός «ξένου», με την αρχαιοελληνική έννοια του όπου, ή, με την χριστιανική έννοια του εν Χριστώ αδελφού.

Τι έχετε επ΄αυτού, Σεβασμιώτατε, να μας πείτε ; Είναι αρκε­τή η φροντίδα του κράτους ή η οικονομική στήριξη της Ευρωπαικής Ένωσης; Είναι αποδεκτή η ακραία λύση ενός αδιάλλακτου κλεισίματος των συνόρων, προκειμένου να διασφαλιστεί η κοινωνική, πολιτιστική και θρησκευτική σταθερότητα μιας χώρας; Τελικά, τι σημαίνει «πλησίον» στην ορθόδοξη Εκκλησία μας;

Απάντηση Σεβασμιωτάτου

Είναι αλήθεια ότι τα τελευταία χρόνια εξαιτίας του προσφυ­γικού-μεταναστευτικού προβλήματος δοκιμάζονται οι αντοχές της ελληνικής κοινωνίας και πολλές φορές τίθεται το ερώτημα για τον τρόπο με τον οποίον καλούμεθα να αντιμετωπίσουμε τον άλλον, τον ξένο, τον αλλόφυλο και τον αλλόθρησκο, ο οποίος βρίσκεται δίπλα μας ως πλησίον, αδελφός και φίλος.

Το οξύμωρο αυτό σχήμα μας θυμίζει το ερώτημα που θέτει παραβολικά ο ίδιος ο Χριστός στην αφήγηση του καλού Σαμαρείτη (Λουκ.10,29), με την οποίαν απαντά στο ερώτημα «ποιός είναι ο πλησίον».

Όπως επιβεβαιώνεται στην συγκεκριμένη βιβλική αναφορά ο Σαμαρείτης είναι ο πλησίον ο οποίος ανταποκρίνεται και συμπαρίσταται στον αλλοεθνή Ιουδαίο, όταν αυτός ταλαιπωρείται και δοκιμάζεται.

Ο ξένος λοιπόν, ως ο άλλος, ο αλλοεθνής, ο αλλογενής, ο αλλόθρησκος, ο οποίος βρίσκεται δίπλα μας είναι ο πλησίον, τον οποίον πρέπει να αγαπάμε, δηλαδή να αποδεχόμεθα και να θυσιαζόμαστε γι΄αυτόν, όπως και για τον εαυτό μας (Μαρκ. 12,31 και Ματθ. 19,19).

Ερώτηση Ελευθεριάδη: Ομιλείτε, Σεβασμιώτατε, ως Θεολό­γος, χρησιμοποιώντας τον όρο ΑΓΑΠΗ προς τον Πλησίον, που σημαίνει ολοκληρωτική υπέρβαση του εαυτού μας, των συμφερόντων μας, του εγωισμού μας, της αυταρέσκειάς μας.

Απάντηση Σεβασμιωτάτου

Ασφαλώς, έτσι είναι. Αυτή δε ἡ θυσιαστική προσφορά προς τον πλησίον καθίσταται και αξιολογικό κριτήριο του ήθους μας, αφού ο ίδιος ο Κύριος μας προτρέπει εάν επιθυμούμε να κερδίσουμε τη Βασιλεία του Θεού θα πρέπει να ανταποκρινόμεθα στους ξένους, όπως σ’ Αυτόν τον Ίδιον, «ξένος ήμην και συνηγάγετέ μοι» (Ματθ. 25,25).

Ο τρόπος δηλαδή με τον οποίον αντιμετωπίζουμε τον ξένο και τον άλλον είναι στοιχείο της ταυτότητας του πραγματικού χριστιανού, ο οποίος δεν κάνει διακρίσεις αλλά αντίθετα ἀγαπά ακόμη και τον αμαρτωλό, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αποδέχεται και το περιεχόμενο της αμαρτίας.

Αυτός είναι λοιπόν ο τρόπος της στάσης μας έναντι των ξένων, η θυσιαστική προσφορά ως έκφραση της αγάπης μας και η καταξίωση της ελευθερίας μας, ως πράξη αποδοχής και σεβασμού προς τους άλλους.

Ο Απ. Παύλος συγκεκριμένα μας υποδεικνύει ότι το «πλήρωμα της αγάπης» δεν είναι η αγάπη προς τον εαυτό μας ή σ’ αυτόν από τον οποίον θα λάβουμε μία ανταπόδοση ή που περιμένουμε κάτι να απολάὖσουμε αλλά η προς τον πλησίον ἀγάπη όπως ακριβώς αγαπάμε και τον εαυτό μας (Ρωμ. 13,9).

Αγαπάμε λοιπόν τον ξένο σαν να αγαπάμε τον εαυτό μας σύμφωνα με τον παλαιοδιαθηκικό λόγο.

Ερώτηση Ελευθεριάδη:

Η αγάπη προς τον πλησίον, σύμφωνα με την εντολή του Θεανθρώπου φαίνεται μονόπλευρη. Δεν απαιτείται και η ανταπό­κρι­ση από την άλλη πλευρά, του αλλοδαπού, του ξένου, του πλησίον;

Απάντηση Σεβασμιωτάτου

Αντίστοιχη όμως αγάπη και σεβασμό θα πρέπει να υποδεικνύουν και οι αλλογενείς και αλλόθρησκοι στους τόπους που βρίσκονται και φιλοξενούνται, γιατί τότε μόνο ο περί αγάπης και ελευθερίας λόγος του Ευαγγελίου γίνεται πραγματική βάση για την επίτευξη της κοινωνικής συνοχής και της πανανθρώπινης ενότητας. Η αγάπη προς τον άλλο έχει οντολογική θεμελίωση τον πυρήνα του ανθρώπου που δεν είναι άλλος από τον σεβασμό του άλλου, και εν προκειμένω του αγαπώντος.

Ερώτηση Ελευθεριάδη:

Σεβασμιώτατε, ποιά είναι η διαφορά ανάμεσα στην Αγάπη και την Ανοχή του Άλλου, του οποιουδήποτε Άλλου

Απάντηση Σεβασμιωτάτου

Στο σημείο αυτό χρειάζεται να κάνουμε μία διευκρίνιση. Πολλές φορές συγχέουμε την έννοια της ανοχής με την έμπρακτη έκφραση της αποδοχής :

Η ανοχή, στα όρια της αποκλειστικότητας και μόνο, δεν είναι μόνο ανεπαρκής αλλά στο βάθος της είναι και αρνητική, γιατί υποδη­λώνει ένα αίσθημα υπεροχής που ταπεινώνει τον άλλον, τον διαφορετι­κόν, αυτόν που δεν συμφωνεί μαζί μας και συγχρόνως ταυτίζεται κατ’ ανάγκην με μία πλειονότητα που ανέχεται απλά τη μειονότητα.

Αυτή η αντίληψη της ανοχής δυστυχώς ισχύει ακόμη και στο θρησκευτικό πεδίο κάθε μειονότητας, όπου ο άλλος είναι απλά ανεκτός και μέρος του ευρύτερου πολιτιστικού πλαισίου, στο οποίο ζούμε.

Η Εκκλησία προσφέρεται στον άλλον χωρίς διακρίσεις, ιδιοτέλειες, σεβόμενη την αξία βτης ανθρώπινης προσωπικξότητας και την αξιοπρέπεια του κάθε ανθρώπου. Αυτή είναι μία έμπρακτη έκφραση αποδοχής του άλλου και όχι μία θεωρητική εκδήλωση ανοχής.

*Ο Αντώνης Ιακώβου Ελευθεριάδης είναι δρ. Φιλολογίας και Θεολόγος