Θρησκεία
Υπό εξέταση βρίσκονται τα οστά που εντοπίστηκαν κάτω από το μαρμάρινο δάπεδο βυζαντινού ναού σε μοναστήρι στο Άγιον Όρος, τα οποία ενδέχεται να ανήκουν σε γυναίκα. Το απρόσμενο εύρημα, σύμφωνα με τον ομότιμο ερευνητή του «Δημόκριτου» Γιάννη Μανιάτη, θα περάσει μια σειρά από πολύμηνες διαδικασίες ώστε να εξακριβωθούν η ηλικία και το φύλο του.
Ο ερευνητής δηλώνει ότι είναι πρώιμο να εξαγάγουμε στην παρούσα φάση οποιοδήποτε συμπέρασμα. Επιβεβαιώνει ότι πράγματι ανακαλύφθηκαν οστά αρκετών ατόμων και η ανθρωπολόγος που τα εξέτασε διαπίστωσε ότι ανάμεσά τους βρίσκονται κάποια ιδιαίτερα μικρά σε μέγεθος και αρκετά εκλεπτυσμένα που παραπέμπουν πιθανόν σε γυναίκα. Σύμφωνα με τον ίδιο, απορρίπτεται το ενδεχόμενο να ανήκουν σε ανήλικο άτομο.
«Η μόνη εξέταση που θα μας δώσει μια αδιαμφισβήτητη απάντηση είναι η ανάλυση DNA και ενδέχεται να προχωρήσουμε σε αυτή. Παρ’ όλα αυτά, επειδή πρόκειται για μια δύσκολη και ακριβή εξέταση, το πρώτο βήμα στη χρονοβόρα διαδικασία που θα ακολουθήσουμε είναι η χρονολόγηση των οστών. Με τον τρόπο αυτό θα δούμε σε ποια περίοδο ανήκουν, ώστε να τα συνδέσουμε με συγκεκριμένα γεγονότα και άτομα και μετέπειτα θα προχωρήσουμε στα επόμενα βήματα».
Η επιστημονική έρευνα
Τα οστά βρέθηκαν κατά τη διάρκεια των εργασιών αποκατάστασης που εκτελούνται τα τελευταία χρόνια στον αρχικό πυρήνα του οικοδομικού συγκροτήματος της Μονής Παντοκράτορος από τον αρχιτέκτονα-αναστηλωτή του Κέντρου Διαφύλαξης Αγιορειτικής Κληρονομιάς Φαίδωνα Χατζηαντωνίου. Αυτός είναι που μας πληροφορεί ότι η μονή ιδρύθηκε λίγο πριν από το 1357 από τον μέγα στρατοπεδάρχη Αλέξιο και τον μέγα πριμικήριο Ιωάννη.
«Κατά την αφαίρεση πλακόστρωσης φάνηκε ότι κάτω από τις πλάκες όλος ο χώρος, διαστάσεων 2,30×3,30 μ., ήταν στρωμένος με οστά και προέρχονταν από περισσότερα του ενός άτομα. Αυτά συνελέγησαν με τη δέουσα προσοχή, τυλίχτηκαν σε αλουμινόχαρτο και μεταφέρθηκαν στο Εργαστήριο Αρχαιομετρίας του “Δημόκριτου”», λέει ο κ. Χατζηαντωνίου. «Οι πρώτες σκέψεις που έκανα με την ανακάλυψη των οστών ήταν ότι δεν επρόκειτο για μοναχούς, διαφορετικά τα οστά θα βρίσκονταν στο οστεοφυλάκιο. Θεώρησα πιθανότερο να επρόκειτο για λαϊκούς, πρόσωπα σημαντικά για το μοναστήρι, δηλαδή κτήτορες και ευεργέτες».
Το μυαλό του, μάλιστα, πάει κάπου συγκεκριμένα, καθώς τον 16ο αιώνα ένας Ρουμάνος αξιωματούχος, ονόματι Μπάρμπουλ, συνδέεται ιδιαίτερα με τη μονή. Η σύζυγός του ονομάζεται Στάνα. «Σκέφτηκα ότι για να αποσυρθεί εκεί ο Μπάρμπουλ σημαίνει ότι θα είχε πεθάνει πρώτα η γυναίκα του, η Στάνα. Σκέφτηκα ακόμη ότι, αν ήμουν εγώ στη θέση του, κατά την ανακομιδή θα έφερνα τα οστά της από τη Βλαχία και θα τα ενταφίαζα στο μοναστήρι της. Κατά συνέπεια, είπα ότι δεν θα μου προξενούσε έκπληξη αν μεταξύ των οστών του νάρθηκα του Αγίου Αθανασίου υπήρχαν και οστά γυναίκας», δηλώνει ο αρχιτέκτονας. Ξεκαθαρίζει ότι για να εξαγάγει κανείς ασφαλή συμπεράσματα από την εξέταση των οστών και τις αναλύσεις χρειάζεται χρόνος, μερικοί μήνες.
Το άβατο
Το Αγιον Ορος, όπως είναι γνωστό, βρίσκεται στη χερσόνησο του Αθω, όπου το ομώνυμο βουνό έχει ύψος 2.033 μέτρων. Δεσπόζει στη νότια άκρη της ανατολικής χερσονήσου της Χαλκιδικής. Από συστάσεως της Αθωνικής Πολιτείας, η οποία σύμφωνα με το άρθρο 105 του Συντάγματος αποτελεί αυτοδιοίκητο τμήμα του ελληνικού κράτους, απαγορεύεται η είσοδος στις γυναίκες. Το λεγόμενο «άβατο» ισχύει από την εποχή του Ιουστινιανού και καθιερώθηκε νομικά το 539: «Ουκ εισελεύσεται δε γυνή παντελώς εις ανδρικόν μοναστήριον, ούτε ανήρ εις γυναικείον».
Έτσι καθιερώθηκε και το άβατο για τις γυναίκες όταν δημιουργήθηκαν οι πρώτες ανδρικές μονές στη χερσόνησο του Αθω τον 9ο αιώνα. Στους αιώνες όπου υπάρχει το Άγιον Όρος δεν έχουν αποκλειστεί μόνο οι γυναίκες, αλλά και οι κότες, με αποτέλεσμα οι καλόγεροι να αναγκάζονται να φέρνουν τα αυγά απέξω. Οι περισσότεροι εξ αυτών όχι μόνο αντιλαμβάνονται τη γυναικεία παρουσία ως πειρασμό, αλλά και είναι πεπεισμένοι ότι η Παναγία προστατεύει τον χώρο της τιμωρώντας όσες τον παραβίασαν.
Μια μάντρα χωρίζει το Άγιον Όρος από τον υπόλοιπο κόσμο – πρόκειται για τη μεγαλύτερη έκταση στον κόσμο όπου ισχύει μια τέτοια απαγόρευση, της οποίας οι ρίζες εντοπίζονται πίσω στους αιώνες, σε μια δοξασία ρωσικής προέλευσης.
Αν μιλήσει κανείς με κάποιους από τους πατέρες, θα του διηγηθούν με πάθος πώς το Άγιον Όρος είναι το «Περιβόλι της Παναγιάς» και ως τέτοιο τής ανήκει αποκλειστικά. Το αφήγημα έχει ως εξής: μετά την Ανάσταση του Ιησού η Παναγία δέχτηκε πρόσκληση να επισκεφθεί τον Λάζαρο, αδελφό της Μάρθας και της Μαρίας που υπηρετούσε στην Εκκλησία της Κύπρου ως επίσκοπος Κιτίου. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού της, όμως, το πλοιάριο που τη μετέφερε ξέφυγε από την πορεία του εξαιτίας δυνατών ανέμων. Έτσι βρέθηκαν στην ανατολική ακτή του Αθω, κοντά στο σημείο που βρίσκεται σήμερα η Μονή Ιβήρων. Την περίοδο εκείνη στη θέση του έστεκαν ένας ειδωλολατρικός ναός και ένα μαντείο του Απόλλωνα. Η Θεοτόκος γοητεύτηκε τόσο πολύ απ’ όσα είδε εκεί, ώστε έπεσε στα γόνατα και ικέτευε τον Υιό της να της χαρίσει τη γη, στην οποία γονάτισε, ως προσωπική της ιδιοκτησία. Η προσευχή της εισακούστηκε και πριν αναχωρήσει ανήγγειλε ότι το «Όρος» ήταν δικό της και ευλόγησε τον Αθω και τους κατοίκους του.
Οι γυναίκες που βρέθηκαν στο Άγιον Όρος
Ακόμα και σήμερα αποκαλείται «ο κήπος της Μητέρας του Θεού, που είναι αφιερωμένος στη δόξα της και εκείνη μόνη εκπροσωπεί το φύλο της στο Άγιον Όρος», όπως μας εξηγεί ένας αγιορείτης. Παρ’ όλα αυτά, σε κάθε κανόνα υπάρχουν και οι εξαιρέσεις. Ενδεικτικό παράδειγμα, η ιστορία ενός μοναχού που έφυγε από τη ζωή το 1978. Αυτός γεννήθηκε στο Άγιον Όρος και ποτέ δεν το εγκατέλειψε. Αυτό σημαίνει ότι η μητέρα του με κάποιον τρόπο βρέθηκε και γέννησε εκεί. Εξάλλου, όπως παραδέχονται μοναχοί, δεν ήταν μία, ούτε δύο οι φορές στο βάθος της Ιστορίας του που οι πόρτες των μονών άνοιξαν για την προστασία του άμαχου πληθυσμού.
Η σημασία που δίνεται στο άβατο μέσα στο διάβα των αιώνων αποτυπώνεται στους θρύλους και τις λαϊκές δοξασίες που διατηρούνται αλώβητες. Ένα τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ιστορία που συναντά κανείς κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας. Tότε λέγεται ότι Τούρκοι στρατιώτες επιχείρησαν να εισέλθουν στο Άγιον Ορός με τις γυναίκες τους. Για τον σκοπό αυτό παρουσίασαν έγγραφα με υπογραφές τοπικών αρχόντων. Ένας εξ αυτών έχασε τις αισθήσεις του και πέθανε ενώ έπινε τον καφέ του. Οι μοναχοί ισχυρίζονται ότι προκλήθηκε πανικός στους Τούρκους που είχαν μέχρι τότε χλευάσει το καθεστώς του αβάτου και μετανιωμένοι ζήτησαν συγγνώμη αποχωρώντας. Τον νεκρό τον έθαψαν, αλλά ακολούθησε νεροποντή κατακλυσμιαία, με αποτέλεσμα να παρασυρθεί το πτώμα και να ξεβραστεί στην απέναντι χερσόνησο.
Με αυτό τον τρόπο η Παναγία έδειξε ότι ούτε και νεκρό δέχεται αυτόν που τόλμησε να παραβιάσει το άβατο του Αγίου Ορους! Παρότι η μοναδική γυναίκα που είναι καλοδεχούμενη είναι η Παναγία, το άβατο έχει παραβιαστεί επανειλημμένα. Αρκετές επιχείρησαν να βιώσουν την εμπειρία της επίσκεψης εκεί. Για την ακρίβεια, το άβατο έχει παραβιαστεί επισήμως δώδεκα φορές. Η πρώτη που καταγράφεται ήταν το 382 από την κόρη του Μεγάλου Θεοδοσίου, Πλακεντία, όταν ακόμα δεν υπήρχε στον Αθω οργανωμένη μοναστική πολιτεία. Πολύ αργότερα, το 1081 και το 1108, το άβατο παραβιάστηκε από εκατοντάδες οικογένειες βοσκών. Το 1345 από τη σύζυγο του αυτοκράτορα των Σέρβων Στεφάνου Δουσάν, την Ελένη, που πήγε στη σερβική Μονή Χιλανδαρίου. Το 1404 από τη σύζυγο του Ιωάννη Παλαιολόγου, που επισκέφτηκε τη Μονή της Μεγίστης Λαύρας. Το 1850 ο Βρετανός πρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη Στράτφορντ Κάνινγκ, συνοδευόμενος από τη σύζυγό του, επισκέφτηκε το Άγιον Όρος.
Οι μοναχοί παραδέχονται στις αφηγήσεις τους ότι τότε διοργανώθηκε μέχρι και δεξίωση προς τιμήν της. Αν και καθυστερημένα, υπήρξε επίσημη αντίδραση εκ μέρους της Εκκλησίας που ζητούσε να μη δοθεί συνέχεια, αλλά και να μην ξανασυμβεί κάτι παρόμοιο. Το 1854 το άβατο παραβιάστηκε από μια ομάδα γυναικόπαιδων που ζήτησαν εκεί προστασία μετά την εξέγερση της Χαλκιδικής. Το 1878 στην ακμάζουσα τότε Μονή Παντελεήμονος, το «ρώσικο μοναστήρι», ο θρύλος θέλει να προκαλείται πυρκαγιά κατά την εκεί παραμονή της «Ρωσσίδος πριγκηπίσσης».
Η Μις Ευρώπη
Επίσης, η Ελληνίδα Μις Ευρώπη Αλίκη Διπλαράκου παραβίασε το άβατο της Αθωνικής Πολιτείας. Ήταν μία από τις τρεις κόρες του δικηγόρου Γεωργίου Διπλαράκου και της Ελενας Νικολέση.
Το 1930, σε ηλικία μόλις 18 ετών, εκπροσώπησε την Ελλάδα στον Ευρωπαϊκό Διαγωνισμό Ομορφιάς στο Παρίσι και στέφθηκε πανηγυρικά Μις Ευρώπη. Λίγους μήνες μετά τη νίκη της στα καλλιστεία, η Αλίκη απασχόλησε ξανά τον Τύπο της εποχής καθώς έσπασε το άβατο του Αγίου Όρους. Ενώ ήταν φιλοξενούμενη σε θαλαμηγό ενός εφοπλιστή, κατάφερε, ντυμένη ναύτης, να εισέλθει στην Αθωνική Πολιτεία. Λίγο αργότερα νοσηλεύτηκε στην Ελβετία και ενώ κινδύνευε η ζωή της αποφάσισε να γράψει ένα γράμμα στον ηγούμενο της Μονής Διονυσίου εκφράζοντας την ειλικρινή της μεταμέλεια και συνδέοντας την ξαφνική ασθένειά της με την παράβαση των κανόνων του Αγίου Όρους.
Ο ηγούμενος γέροντας Γαβριήλ έδωσε τότε στη δημοσιότητα το περιεχόμενο της επιστολής: «Εν Νταβός Ελβετίας. Σεβάσμιοι Πατέρες, σας εξομολογούμαι ολοψύχως το σφάλμα που διέπραξα τον περασμένον Μάιον εις την Μονήν Βατοπαιδίου… Εφθασα εκεί διά πλοίου του μνηστήρος μου κ. Μωράν, και συνέπεσε να είναι αγκυροβολημένα εκεί και τα θωρηκτά Λήμνος και Κιλκίς, οπότε ο πονηρός μοι ενέβαλε την σκέψην να ανέλθω εις την Μονήν καίτοι εγνώριζα ότι απαγορεύετο. Και δανεισθείσα ναυτικήν στολήν εισήλθον μετά του μνηστήρος μου και περιήλθον εκκλησίας και άλλα μέρη ως ναύτης, χωρίς να με γνωρίσει κανείς… Εκτοτε, Πατέρες μου, έχασα την υγείαν μου και κατήντησα εδώ εις τα σανατόρια της Ελβετίας διά την σωτηρίαν μου, και δυστυχώς δεν βλέπω βελτίωσιν. Εγνώρισα όμως και το πιστεύω ακράδαντα ότι είναι τιμωρία εκ μέρους της Παναγίας προς την οποίαν ησέβησα, δεν έπρεπε εγώ μορφωμένη κοπέλα να κάμω αυτό που έκαμα, και μετανοώ τώρα παρακαλώντας την Παναγία μου να με συγχωρέσει».
«Ένα μήνα με τους άντρες»
Το 1931 η Γαλλίδα δημοσιογράφος Μαρί Σουάτι κατάφερε να παραμείνει έναν ολόκληρο μήνα στο Άγιον Όρος προσποιούμενη τον άντρα. Στη συνέχεια κατέγραψε την εμπειρία της σε ένα βιβλίο με τίτλο «Ενα μήνα με τους άντρες». Ακολουθεί το 1948 μια ομάδα κυνηγημένων γυναικών στον Εμφύλιο.
Η 17χρονη Ευγενία Πέγιου, πολλά χρόνια μετά, σε συνέντευξή της είπε: «Έκανα αμαρτία. Φοβόμουν πολύ. Η διμοιρία μου έφτασε στη Μονή Ιβήρων. Οι μοναχοί δεν άνοιγαν την πόρτα. Ενας αντάρτης πήδηξε μέσα στη μονή και την άνοιξε. Δεν μπήκα μέσα. Περίμενα με το όπλο στο χέρι». Κάποιες δεκαετίες αργότερα, το 1971, παραβίασαν το άβατο η Γαλλίδα φιλόλογος Ζακλίν Μισελέ και δύο Ιταλίδες. Ανεπιβεβαίωτες φήμες θέλουν και την Τζάκι Κένεντι να πατάει το πόδι της στην προκυμαία της Μονής Μεγίστης Λαύρας, συνοδεύοντας τον Ωνάση. Η ιστορία καταλήγει με την ίδια να χτυπάει τον αστράγαλό της και να επιστρέφει στη θαλαμηγό «Χριστίνα». «Όλες οι γυναίκες που παραβίασαν το άβατο είχαν άσχημο τέλος. Η Μαλβίνα Κάραλη ήρθε κάποτε κρυφά στο Άγιον Όρος παραβιάζοντας το άβατο και είδατε πού κατέληξε! Της έστειλε ο Θεός καρκίνο», σχολίασε ατυχώς και ανοήτως ένας μοναχός. Πράγματι, όμως, η πρόωρα χαμένη Μαλβίνα Κάραλη έχει καταγραφεί ως η τελευταία γυναίκα -απ’ όσο γνωρίζουμε- που επιχείρησε να παραβιάσει το άβατο.
Οι πληροφορίες είναι συγκεχυμένες, αλλά απ’ ό,τι φαίνεται την ανακάλυψαν εγκαίρως και αναγκάστηκε να αποχωρήσει. Η είδηση έκανε τον γύρο των Μέσων της εποχής. Η Λιάνα Κανέλλη, μάλιστα, την περίοδο εκείνη είχε γράψει ένα άρθρο με το οποίο υπερασπιζόταν τον θεσμό του αβάτου.
Είχε προηγηθεί το 1997 μια ομάδα γυναικών που υπέγραφαν ως «Φεμινίστριες κατά των αβάτων» και δημοσίευσαν κείμενο στο οποίο δήλωναν ότι «τα άβατα είναι για να παραβιάζονται». Το ζήτημα του αβάτου συζητήθηκε και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Υπήρξε, μάλιστα, ένας ευρωβουλευτής της Αριστεράς που είχε υποστηρίξει την άρση της απαγόρευσης. Εν μέσω αυτού του κλίματος, στις 7 Ιανουαρίου του 2008, περίπου 400 διαδηλωτές από διάφορες περιοχής της Χαλκιδικής συγκεντρώθηκαν στην Ουρανούπολη. Κάποιες γυναίκες αιφνιδίασαν τους αστυνομικούς και πέρασαν τον φράκτη πραγματοποιώντας καθιστική διαμαρτυρία. Ακολούθησε ένταση, με τις δυνάμεις των ΜΑΤ να προσπαθούν να τις απομακρύνουν. Τον Μάιο της ίδιας χρονιάς τέσσερις γυναίκες από τη Μολδαβία παραβίασαν το άβατο προκαλώντας συναγερμό στις τοπικές αρχές. Όπως αποκαλύφθηκε, ήταν θύματα trafficking. Οι δουλέμποροι τις είχαν παρατήσει και εκείνες περιφέρονταν χωρίς να γνωρίζουν πού βρίσκονται.
Ο Έλληνας ζωγράφος Θεόδωρος Ράλλης καταγράφει στο ημερολόγιό του σκέψεις για την επίσκεψή του στο Άγιον Όρος το καλοκαίρι του 1885. Μέσα στα τάματα διακρίνει γυναικεία κοσμήματα στη Μονή Ζωγράφου. Όταν, μάλιστα, μοιράζεται τη σκέψη του με τους μοναχούς, εκείνοι αρνούνται εντόνως, ισχυριζόμενοι ότι ποτέ δεν μόλυνε γυναίκα το Άγιον Όρος. Ο καλλιτέχνης σημειώνει: «Λαμποκοπάτε, λοιπόν, ευγενικά βραχιόλια και κρατήστε το μυστικό σας. Κρατήστε το για πάντα». Μένει να δούμε τι μυστικά θα αποκαλύψουν τα επίμαχα οστά…
