Εν αναμονή αποκαλύψεων το Βατικανό: Ανοίγουν τα αρχεία για τον πιο αμφιλεγόμενο πάπα στην ιστορία

Περίπου 150 ιστορικοί ετοιμάζονται να αναδιφήσουν τα αρχεία που θα ανοίξει στις 2 Μαρτίου το Βατικανό για τον Πίο ΙΒ΄, τον πιο αμφιλεγόμενο Πάπα στην ιστορία, ο οποίος έχει επικριθεί έντονα επειδή ουδέποτε καταδίκασε δημοσίως το Ολοκαύτωμα.

Πρόκειται για μια περίοδο «αποφασιστικής σημασίας για τη σύγχρονη ιστορία της (Ρωμαιοκαθολικής) Εκκλησίας και του κόσμου», εξήγησε στους δημοσιογράφους ο καρδινάλιος Τολεντίνο ντε Μεντόνσα, ο αρχειοφύλακας και βιβλιοθηκάριος της Αγίας Έδρας. Παράλληλα, εξέφρασε την ελπίδα να μην επικεντρωθεί η προσοχή του κόσμου αποκλειστικά στο Ολοκαύτωμα αλλά και στην ταραχώδη περίοδο που ακολούθησε τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, «με την εντεινόμενη αντιπαράθεση των δύο μπλοκ», του κομμουνιστικού με τη Δύση.

Το άνοιγμα των αρχείων για το κοινό αποφασίστηκε τον Μάρτιο του 2019 και ελπίζεται ότι θα δοθούν απαντήσεις για την προσωπικότητα και τη δράση του Πίου ΙΒ΄ (1939-1958). Και κυρίως να διαπιστωθεί αν ο επικεφαλής της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και πρώην διπλωμάτης του Βατικανού στη Γερμανία επέδειξε παθητικότητα και τήρησε σιγή απέναντι στους ρατσιστικούς νόμους που επιβάλλονταν τότε στην Ευρώπη και στη χειρότερη γενοκτονία που διαπράχθηκε ποτέ.

Η αμφισβήτηση ξεκίνησε καθυστερημένα, τη δεκαετία του 1960. Γράφτηκαν δεκάδες βιβλία για το θέμα, μεταξύ των οποίων και το μπεστ-σέλερ «Ο πάπας του Χίτλερ» του Τζον Κόρνγουελ, το 1999, που κατηγορούσε τον Πίο ΙΒ΄ ότι βοήθησε και νομιμοποίησε το ναζιστικό καθεστώς του Αδόλφου Χίτλερ στη Γερμανία.

Αν είχε μιλήσει δημοσίως, καταδικάζοντας κατηγορηματικά τις ναζιστικές πρακτικές, τους ρατσιστικούς νόμους και την εξόντωση των Εβραίων, θα μπορούσε ο ποντίφικας να επηρεάσει τους Γερμανούς Καθολικούς και να αλλάξει τον ρου της ιστορίας; Οι επικριτές του το πιστεύουν. Οι υποστηρικτές του εκτιμούν ότι μια τέτοια δήλωση από έναν πάπα περικυκλωμένο στο Βατικανό από τους ναζί και τους Ιταλούς φασίστες θα έθετε σε κίνδυνο τους Καθολικούς όλης της Ευρώπης.

Για τον μεγάλο ραβίνο της Ρώμης, τον Ρικάρντο ντι Σέγκνι, «η ιστορία του Πίου ΙΒ΄ δεν είναι μαύρη αλλά περισσότερο γκρίζα». Σε ανακοίνωσή του προς τα ιταλικά μέσα ενημέρωσης εκτιμά ότι «οι ιστορικοί πρέπει να εργαστούν σαν να βρίσκονταν σε μια απομονωμένη, αποστειρωμένη αίθουσα, χωρίς καμία προκατάληψη και επιρροή», αν και θεωρεί ότι αυτό είναι ουτοπικό.

Υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι της Αγίας Έδρας εκτιμούν ότι οι ερευνητές θα διαπιστώσουν από τα αρχεία ότι ο Πίος ΙΒ΄ όχι μόνο δεν έκλεισε τα μάτια του απέναντι στο Ολοκαύτωμα, αλλά ότι βοήθησε παρασκηνιακά τους Εβραίους. «Δεν νομίζω ότι θα βρείτε αποδείξεις ενοχής», δήλωσε χαρακτηριστικά ο Νόρμπερτ Χόφμαν, ο επικεφαλής της υπηρεσίας θρησκευτικών σχέσεων με τους Εβραίους, σε συνέντευξη που παραχώρησε στο πρακτορείο Reuters.

Ο επίσκοπος Σέρτζιο Παγκάνο, ο επικεφαλής των Αποστολών Αρχείων του Βατικανού, εξήγησε ότι τα έγγραφα από την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου περιλαμβάνουν εκατομμύρια σελίδες, χωρισμένες σε 121 τμήματα, ανά θέμα. Στον χώρο όπου βρίσκονται τα αρχεία μπορούν να φιλοξενηθούν ταυτόχρονα έως και 60 ερευνητές και όλες οι θέσεις έχουν κλείσει για το υπόλοιπο της φετινής χρονιάς. Περίπου 150 ερευνητές έχουν ζητήσει πρόσβαση στα αρχεία, μεταξύ αυτών και ορισμένοι από το Μουσείο-Μνημείο του Ολοκαυτώματος της Ουάσινγκτον. Αυτοί θα εξυπηρετηθούν πρώτοι, μαζί με εκπροσώπους της εβραϊκής κοινότητας της Ρώμης.

«Δεν θα κρίνουμε προς το παρόν. Θα το αφήσουμε στους ειδικούς. Το υλικό βρίσκεται εκεί (…) Θα αφήσουμε τον καθένα να εξάγει τα συμπεράσματά του, αλλά δεν φοβόμαστε. Το καλό (που έκανε ο Πίος) ήταν τόσο μεγάλο που θα επισκιάσει τα λίγα σκοτεινά σημεία», πρόσθεσε ο Παγκάνο.

Ο πάπας Φραγκίσκος δήλωσε πρόσφατα ότι η κληρονομιά του Πίου ΙΒ΄ αντιμετωπίστηκε «με προκατάληψη και υπερβολή». Πριν από δύο εβδομάδες υπενθύμισε ότι πολλές μονές και εκκλησίες στη Ρώμη έκρυψαν Εβραίους από τους Ναζί κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής.

«Ο Πίος ΙΒ΄ ήταν διπλωμάτης και ήταν πολύ συνεσταλμένος και πολύ, πολύ επιφυλακτικός άνθρωπος», είπε ο Χόφμαν, που είναι Γερμανός. «Και υπό τις συνθήκες της κατοχής, θα ήταν δύσκολο να μιλήσει φωναχτά», πρόσθεσε.

Όταν ρωτήθηκε για τη θέση της Εκκλησίας ότι ο Πίος έκανε ό,τι μπορούσε σε εκείνες τις δύσκολες συνθήκες του πολέμου, ο Παγκάνο απάντησε: «Τα νέα έγγραφα θα επιβεβαιώσουν και θα ενισχύσουν» αυτήν την άποψη.