Συζήτηση περί Αφορισμού με τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Μεσσηνίας κ. Χρυσόστομο Σαββάτο

Όλοι έχουμε μάθει από την πρώτη Κατήχησή ότι η Εκκλησία του Ιησού Χριστού είναι η κοινότητα της Αγάπης του Θεού προς τον άνθρωπο. Από την αρχή της ἰδρυσής της μέχρι το διαχρονικό σήμερα και στο εσχατολογικό αύριο η Εκκλησία είναι κοινωνία Αγάπης που συνδέεται μυστηριακώς με τον Θεάνθρωπο Κύριο Ιησού Χριστό, το Δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος.

Και τώρα, με αυτό το βιβλικό δεδομένο και αυτήν την ορθόδοξη θεολογία ( «ο Θεός αγάπη εστιν») ρωτάμε τον εαυτό μας, άραγε συμβιβάζεται η έννοια της αγάπης με το γεγονός ότι βρέθηκε ένας ιεράρχης να πάει μπροστά στην άγια εικόνα της Παναγίας της Φανερωμένης στο Αίγιο και εκεί αντί να ψάλει το «Χαίρε νύμφη Ανύμφευτε» και το «Αλληλούια», ανέγνωσε Αφορισμό, ήτοι εκφώνησε την εσχάτη των εκκλησιαστικών ποινών εναντίον όχι μόνο της Υπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων κ. Νίκης Κεραμέως, η οποία είχε δηλώσει -ουσιαστικά είχε επαναλάβει την άποψη των ειδικών επιστημόνων ότι από το σάλιο μεταδίδεται ο κορονοϊός, άρα, κατά την εκτίμηση του σεβασμιωτάτου, και μέσω της θείας κοινωνίας,- αλλά και εναντίον του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, και του υφυπουργού Πολιτικής Προστασίας κ.Νίκου Χαρδαλιά;

Πριν όμως ακούσουμε να μας μιλάει γύρω από το γεγονός αυτό καθ΄εαυτό του αφορισμού ο σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Μεσσηνίας και καθηγητής της Θεολογικής σχολής του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Χρυσόστομος Σαββατος θεώρησα σκόπιμο να προτάξω λίγα λόγια για το τι είναι αυτός ο «αφορισμός» του οποίου το άλλο όνομα είναι «ανάθεμα» (Θυμηθήτε τους «λίθους του αναθέματος» στο Πεδίο του Άρεως, εναντίον του Ελευθερίου Βενιζέλου (τέλη του 1916).

Τι είναι ο αφορισμός;

Ο αφορισμός είναι η επίσημη πράξη αποκλεισμού εκ μέρους της χριστιανικής εκκλησίας που επιβάλλεται σε βάρος ενός μέλους της, το οποίο αρνήθηκε να μετανοήσει για μια σοβαρή αμαρτία που διέπραξε και σκανδάλισε θανάσιμα το πλήρωμα της Εκκλησίας του Χριστού /ή που αρνήθηκε να αναιρέσει μια αιρετική διαγνωσμένη διδασκαλία.

Αυτή η πράξη του αφορισμού είναι το τελευταίο βήμα μιας επίσημης και δημόσιας απομάκρυνσης του βαπτισμένου ατόμου από τη χριστιανική κοινότητα που πραγματώνεται κυρίως με την άρνηση μεταλήψεως του Σώματος και του Αίματος του Κυρίου, δηλαδή με την στέρηση της μεταλήψεως της Θείας Κοινωνίας., καθώς και του θρησκευτικού γάμου, συμμετοχής σε μυστήρια, στον αγιασμό, στις ιερές ακολουθίες, κλπ

Με άλλα λόγια, αφορισμός είναι η διαδικασία όπου η ορθόδοξη εκκλησία δηλώνει ρητά και δημόσια ότι ένα άτομο είναι ένα «σεσηπός (=σαπισμένο) μἐλος του σώματος της Εκκλησίας», εφόσον το άτομο αυτό παραμένει σε κατάσταση αμετανοησίας.

Ο σκοπός βέβαια της επιβολής αυτής της πολύ μεγάλης εκκλησιαστικής ποινής είναι ο άνθρωπος να μετανοήσει και να συναισθανθεί την μεγάλη αμαρτία που διέπραξε, να αλλάξει δηλ. πορεία με βάση την πειθαρχία που υποδεικνύει η οργανωμένη εκκλησιαστική κοινότητα.

Ο σκοπός δηλαδή της επιβολής ποινής είναι γνήσια παιδαγωγικός και καθαρά σωφρονιστικός

Απάντηση Σεβασμιωτάτου Μεσσηνίας:

-Εἶναι ἀπαραίτητο νά ὑπάρξει μία διάκριση μεταξύ:

α) τοῦ ἀφορισμοῦ – ἀναθεματισμοῦ, μέ τόν ὁποῖον τό μέλος μιᾶς ἐκκλησιαστικῆς κοινό­τητας ἀποβάλλεται ἀπό τήν Ἐκκλησία στο σύνολό Της και για συγκεκριμένη αἵρεση (ἀπό-ὁρισμός = ἀπομάκρυνση ἀπό τῶν ὁρίων τῆς Ἐκκλησίας) καί ὁ ὁποῖος, σύμφωνα μέ τήν κανονική παράδοση, ἐπιβάλλεται μόνο ἀπό τήν Ἱερά Σύνοδο (Τοπική ἤ Οἰκουμενική) καί

β) τοῦ ἀφορισμοῦ πού τίθεται ἐξαιτίας κάποιων ἁμαρτημάτων γιά συγκεκριμένο λόγο, ἀπό τόν ἐπίσκοπο μιᾶς Τοπικῆς Ἐκκλησίας καί ὁ ὁποῖος ἀφορᾶ μόνο τούς πιστούς τῆς ἐπαρχίας του.

Ὁ τελευταῖος αὐτός τύπος ἀφορισμοῦ προϋποθέτει δηλαδή ἐπίσκοπο μέ ἐκκλησιαστική ἐπαρχία καί ὄχι τιτουλάριο ἤ βοηθό ἐπίσκοπο μή ἐπαρχιοῦχο ἀφοῦ κάθε ἀποκοπή γίνεται γιά συγκεκριμένους καί μόνο λόγους καί ἀφορᾶ συγκεκριμένο πιστό μιᾶς συγκεκριμένης ἐπαρχίας, καί μόνο μέ τήν προοπτική τῆς «ἐν μετανοίᾳ» ἐπιστροφῆς του στούς κόλπους τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας.

Ερ:Στην εποχή μας όπου τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν καλύψει όλη τη σφαίρα επικοινωνίας των ανθρώπων μήπως η επιβολή του αφορισμού είναι περιττή, όπως έκρινε ο άγιος Νικόδημος ο Αγειορείτης ότι ήταν άχρηστη και περιττή πράξη ο αφορισμός και το ανάθεμα στην διάρκεια της Τουρκοκρατίας;

Ὁ ἀφορισμός εἶναι μία ἔσχατη ἐκκλησιαστική ἐνέργεια, ὅταν ἔχουν πλέον ἐξαντληθεῖ ὅλα τά ἄλλα μέσα παιδαγωγίας καί ἒχουν ἐξαντληθεῖ ὅλα τά ὑφιστάμενα μέσα σωφρονισμοῦ, γιαυτό καί δέν ἀποτελεῖ ποινή ἀλλά μέσο παιδαγωγικό. Ἡ ἐπιβολή του δέν ἀποκλείει καί τήν ἄρση του, ὅταν βέβαια ὑπάρξει ἒμπρακτη μετάνοια καί ἀναγνώριση τοῦ λάθους ἤ καί ἀπόρριψη τῶν αἱρετικῶν ἀντιλήψεων.

Στήν ζωή τῆς Ἐκκλησίας τίποτε δέν εἶναι περιττό ἀλλά καί τίποτε δέν ἀποτελεῖ στερεότυπη ἢ ἀμετάκλητη πράξη.

Νομίζω ὅτι χρειάζεται ἀκόμη μία διευκρίνιση. Αὐτό τό ὁποῖο ἐκφράζει καί ὁμολογεῖ κάποιος ὡς ἄτομο, ὡς ἄποψη ἀτομική- ἀκόμη καί αἱρετική, χωρίς νά προκαλεῖ ἐκκλησιολογικές συνέπειες, δηλαδή νά δημιουργεῖ ἤ νά συγκροτεῖ μία «ἄλλη-νέα Ἐκκλησία», ὅπως ἔκαναν οἱ αἱρετικοί, ἤ νά διασπᾶ τήν ἑνότητα τῆς ἐκκλησιαστικῆς κοινότητας, ὅπως ἔκαναν οἱ σχισματικοί, ἀντιμε­τωπίζεται ἀπό τήν Ἐκκλησία ὡς ἁμαρτωλός καί ἡ Ἐκκλησία ἀναμένει τήν «ἐν μετανοίᾳ» ἐπιστροφή του.

Ὅταν ὅμως παραμένει ἀμετανόητος καί ὁδηγεῖται πλέον σέ δημιουργία μιᾶς «ἄλλης-νέας Ἐκκλησίας», διάφορης πρός τήν κανονική Ἐκκλησία τότε αὐτός ἀφορίζεται/ἀποκόπτεται ἀπό τό σῶμα τῆς Ἐκκλησίας συνοδικά ἕως τή στιγμή τῆς μεταμέλειάς του.

Ερ: Σεβασμιώτατε, έστω ότι συνομιλείτε σε ένα τηλεοπτικό πάνελ με έναν δημοσιογράφο και συγγραφέα και τέως βουλευτή του ελληνικού κοινοβουλίου (έχω υπόψη μου συγκεκριμένο πρόσωπο: πρόκειται περί του κ.Πέτρου Τατσόπουλου) ο οποίος διατυπώνει τη θεωρία ότι η μετάληψη του Άρτου και του Οίνου έχει συμβολικό νόημα, στη Λειτουργία όπως υποστηρίζουν προτεσταντικές εκκλησίες και ο συμβολικός μασονισμός και δεν είναι αυτό τούτο το Σώμα και το Αίμα του Κυρίου διδόμενον και εκχεόμενον «εις ζωήν αιώνιον», όπως ομολογεί η Αγία Εκκλησία μας, εσείς πώς θα αντιδρούσατε, θα ζητούσατε την ποινή του αφορισμού γιατί σκανδάλισε τόσους πιστούς που τον άκουσαν;

Γιά τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τό μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας δέν ἔχει απολύτως κανένα συμβολικό χαρακτήρα, οὔτε βέβαια εἶναι μία ἁπλή ἀνάμνηση ἑνός ἱστορικοῦ γεγονότος τοῦ παρελθόντος, ὅπως θεωρεῖται σέ ἄλλες Ὁμολογίες.

Τό μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας γιά τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία εἶναι στοιχεῖο τῆς ταυτότητάς Της. Ὅπου ἡ Θεία Εὐχαριστία, ἐκεῖ καί ἡ Ἐκκλησία, ἐνῶ δέν ὑπάρχει Ἐκκλησία χωρίς Θεία Εὐχαριστία, γιαυτό καί εἶναι ἀδιαπραγμάτευτο τό συγκεκριμένο μυστήριο, ἔναντι τῶν κάθε εἴδους ἰδεοληπτικῶν ἀντιλήψεων ἤ φιλοσοφικών ἀγκυλώσεων.

Μέ βάση τό μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας ἡ Ἐκκλησία καθίσταται γεγονός κοινωνίας τῶν πιστῶν μελῶν μέ τόν Χριστό καί μεταξύ τους, καί μάλιστα ὄχι σέ ἕνα ἐπίπεδο θεωρητικό, συναισθηματικό ἤ ψυχολογικό ἀλλά πραγματικό. Καθίσταται Σῶμα Χριστοῦ. Εἶναι τό μυστήριο τῆς κοινωνίας τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας καί ὅλων μαζί μέ τό σῶμα καί τό αἷμα τοῦ Ἀναστημένου Χριστοῦ, τά ὁποῖα κοινωνοῦν ὂχι ἀπρουπόθετα ἀλλά «εἰς ζωήν αἰώνιον».

Μέ τόν τρόπο αὐτό ἡ Θεία Εὐχαριστία γίνεται «φάρμακο ἀθανασίας» καί «ἀντίδοτο τοῦ μή ἀποθανεῖν», ἀφοῦ μέ τήν κοινωνία τοῦ σώματος καί τοῦ αἵματος τοῦ Χριστοῦ γινόμαστε «σύσσωμοι» καί «σύναιμοι» τοῦ Χριστοῦ, γιαυτό καί ἀποτελεῖ, κατά τόν Μ. Βασίλειο, «καλόν καί ἐπωφελές», ἐπειδή «τό μετέχειν συνεχῶς τῆς ζωῆς οὐδέν ἄλλο ἐστίν ἢ ζῆν πολλαχῶς».

Ο Αντώνης Ιακώβου Ελευθεριάδης είναι καθηγητής δρ. Φιλολογίας και Θεολόγος