Φάρμακα και ήπαρ: Ποιες ουσίες προκαλούν βλάβη – Πώς αντιμετωπίζεται η τοξική ηπατίτιδα

Το ήπαρ παίζει σημαντικό ρόλο στο μεταβολισμό φαρμάκων, ορμονών, βιολογικών προϊόντων και συμπληρωμάτων διατροφής.

Η συχνότητα όμως εμφάνισης φαρμακευτικής ηπατοτοξικότητας υπολογίζεται στα 10-15 περιστατικά ανά 10.000-100.000 άτομα, τα οποία λαμβάνουν φαρμακευτικές ουσίες.

Αξίζει να σημειωθεί ότι μόνο το 40% των ασθενών με τοξική ηπατίτιδα φαρμακευτικής αιτιολογίας αναφέρουν σε ιατρούς ότι λαμβάνουν «εναλλακτικές θεραπείες», είτε μεμονωμένα, είτε σε συνδυασμό με κλασσική αγωγή.

Ποιες ουσίες δύναται να προκαλέσουν βλάβη ήπατος;

Μέχρι σήμερα, έχουν ενοχοποιηθεί περισσότερα από 1.000 φάρμακα, φυτικά προϊόντα και συμπληρώματα διατροφής. Τυπικά παραδείγματα είναι η παρακεταμόλη, τα μη στεροειδή φλεγμονώδη φάρμακα και ορισμένα αντιβιοτικά. Αξίζει να σημειωθεί, όμως ότι ο υψηλότερος αριθμός περιστατικών τοξικής ηπατίτιδας από αυτά τα φάρμακα οφείλεται στη συχνή χρήση τους. Άτομα με χαμηλό σωματικό βάρος, που καταναλώνουν υπερβολικές ποσότητες αλκοόλ και οι γυναίκες, είναι πιο ευάλωτες σε εμφάνιση της φαρμακευτικής ηπατοτοξικότητας, ενώ στα παιδιά το φαινόμενο είναι σπάνιο.

Οι μηχανισμοί της φαρμακευτικής ηπατοτοξικότητας είναι δύο, άμεσος και ιδιοσυγκρασιακός. Ο πρώτος αφορά την άμεση τοξικότητα του φαρμάκου η οποία εξαρτάται από τη δόση (π.χ. παρακεταμόλη) και τη διάρκεια χορήγησης και ο δεύτερος είναι ανοσολογικός ή μεταβολικός και δεν συσχετίζεται ούτε με τη δόση, ούτε με τη διάρκεια της θεραπείας.

Πότε εμφανίζεται;

Συνήθως 2-4 εβδομάδες μετά την έναρξη της θεραπείας, όμως μπορεί να συμβεί μέσα στις πρώτες ώρες ή μέρες μετά από τη 1η λήψη ή ακόμα και εβδομάδες μετά τη διακοπή των φαρμάκων, ειδικά όταν η ουσία συσσωρεύεται στον οργανισμό και αποβάλλεται αργά.

Ποια είναι τα συμπτώματα;

Πολλοί ασθενείς δεν παρουσιάζουν κανένα κλινικό σύμπτωμα και η ηπατοτοξικότητα διαπιστώνεται μόνο στις εξετάσεις αίματος. Κόπωση, ανορεξία και βάρος στο δεξιό άνω μέρος της κοιλιάς αποτελούν τις συχνότερες εκδηλώσεις, ενώ ο ίκτερος, η ναυτία, οι έμετοι εμφανίζονται σπάνια σε βαριές περιπτώσεις. Υπάρχουν και εξαιρετικά σπάνιες περιπτώσεις βαριάς τοξικής ηπατίτιδας όπου η ηπατική βλάβη εξελίσσεται ραγδαία, εκδηλώνεται με ηπατική εγκεφαλοπάθεια και απαιτεί μεταμόσχευση ήπατος.

Πως διαγιγνώσκεται η ηπατίτιδα φαρμακευτικής αιτιολογίας;

Πρώτον, οι ασθενείς αναφέρουν μόνο τη χρήση των συνταγογραφούμενων φαρμάκων, όχι όμως των συμπληρωμάτων διατροφής ή βοτάνων, επειδή τα θεωρούν ακίνδυνα. Ορισμένες φορές ακόμα αυξάνουν τη δόση τους, πιστεύοντας πως θα βοηθήσουν το ήπαρ να αναρρώσει.

Δεύτερος λόγος δυσκολίας της διάγνωσης είναι η απουσία ειδικών δεικτών της ηπατοτοξικότητας των φαρμάκων. Ο ιατρός οφείλει να αποκλείσει άλλα οξεία ή χρόνια νοσήματα ήπατος, ώστε η διαταραχή της ηπατικής βιοχημείας να αποδοθεί σε ανεπιθύμητη δράση του φαρμάκου.

Τρίτος λόγος είναι, απουσία προοπτικών επιδημιολογικών και κλινικών μελετών.

Για να διαπιστωθεί η βλάβη στο ήπαρ διενεργείται αιματολογικός έλεγχος και υπερηχογράφημα. Σκοπός της διερεύνησης – αποκλεισμός άλλων αιτιών διαταραχής της ηπατικής βιοχημείας όπως λοιμώδη, αυτοάνοση, κληρονομικά ή αγγειακά νοσήματα ήπατος και χοληφόρων. Σε ορισμένες περιπτώσεις χρειάζεται να γίνε και βιοψία ήπατος.

Πώς θεραπεύεται η τοξική ηπατίτιδα;

Για ορισμένες ουσίες υπάρχουν αντίδοτα, τα οποία εμποδίζουν την απορρόφηση από το έντερο απενεργοποιούν τα βλαβερά συστατικά και προστατεύουν το ήπαρ. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, η ανάρρωση είναι πλήρης μόνο με παύση λήψης του φαρμάκου και μέτρα όπως αποφυγή χρήσης αλκοόλ και άλλων ουσιών με ενδεχόμενη τοξική επίδραση στο ήπαρ. Δεν υπάρχει «ηπατοπροστατευτικό» συμπλήρωμα ή φυτικό προϊόν με επιστημονικά αποδεδειγμένη θεραπευτική δράση.

Ο χρόνος ανάρρωσης κατά κανόνα είναι μερικές μέρες έως εβδομάδες, ή και μήνες. Σε σπάνιες περιπτώσεις η φαρμακευτική ηπατίτιδα οδηγεί σε ανάπτυξη χρόνιου νοσήματος, όγκου ήπατος ή οξείας ηπατικής ανεπάρκειας, απειλητικής για τη ζωή.

Μέτρα πρόληψης

• Να λαμβάνετε φάρμακα μόνο με τη σύμφωνη γνώμη ή την προτροπή ιατρού.
• Να μην λαμβάνετε ποτέ δόση φαρμάκων μεγαλύτερη της συνιστώμενης. Ιδιαίτερη προσοχή στα συμπληρώματα, ώστε να αποφεύγετε την ταυτόχρονη λήψη πολλών ίδιων ουσιών και να μην υπερβείτε την ασφαλή δοσολογία.
• Να αποφεύγετε την κατάχρηση της αλκοόλης.
• Εάν λαμβάνετε φάρμακα με ενδεχόμενη τοξική δράση στο ήπαρ, να κάνετε τακτικό έλεγχο λειτουργία ήπατος.