Σχολική φοβία: Ποια τα αίτια, ποια τα συμπτώματα και πώς να την αντιμετωπίσετε αν την παρουσιάζει το παιδί σας

«Ο Χρήστος, είναι ένα παιδί έξι ετών, που φέτος πηγαίνει στην 1η Δημοτικού. Οι γονείς του έφτασαν στο χώρο όπου γίνεται η οικογενειακή θεραπεία, με τη μητέρα να είναι ιδιαίτερα ανήσυχη, σχετικά με την έντονη άρνηση του παιδιού της να πάει σχολείο…

Η ίδια περιγράφει το γιο της ως ένα ντροπαλό, συνεσταλμένο παιδί, που δύσκολα κάνει παρέες και που για την ηλικία όμως είναι πολύ υπεύθυνο. Αναφέρει πως η σχέση της με το γιο της, είναι σχέση ζωής και πως όταν πήγε για ένα χρόνο στο νηπιαγωγείο, συγκινήθηκε όταν ο Χρηστάκος της, της είπε πως προτιμάει να μείνει στο σπίτι μαζί της…όπου και τελικά έμεινε!

Καθ’ όλη τη διάρκεια της συνεδρίας ο πατέρας παραμένει αμέτοχος και ανέκφραστος. Η συγκεκριμένη οικογένεια προσήλθε για θεραπεία, ύστερα από παραπομπή, λόγω των πολλών απουσιών του Χρήστου, της άρνησης του να παραμείνει στο μάθημα, του έντονου άγχους του και των υπόλοιπων σωματικών ενοχλήσεων που παρουσίαζε το τελευταίο διάστημα.

Η μητέρα είχε ανησυχήσει για τη συμπεριφορά του γιου της, αλλά αυτό που την κινητοποίησε ώστε να ζητήσει βοήθεια ήταν τα λόγια της ειδικού, σχετικά με την πιθανότητα ο γιος της να πάσχει από Σχολική Φοβία…»

Τι είναι η σχολική φοβία;

Ο όρος σχολική φοβία, περιγράφει την έντονη άρνηση του παιδιού να πάει σχολείο, λόγω του υπερβολικού και παράλογου φόβου για κάποιες πτυχές της σχολικής ζωής (Herbert,1998). Πρόκειται για μια αγχώδη διαταραχή, όπου το ψυχικό άγχος για το σχολείο δεν δικαιολογείται από τα πραγματικά γεγονότα, εκφράζεται ως απέχθεια για το σχολείο και αφορά περίπου το 8% του μαθητικού πληθυσμού.

Η σχολική φοβία ενώ μπορεί να εκδηλωθεί σε οποιαδήποτε ηλικία, συναντάται κυρίως στην είσοδο στο σχολείο ή σε περιόδους σχολικής αλλαγής(ηλικίες 5-7, 12-14). Ωστόσο, μέχρι και το 80% των κανονικών παιδιών παρουσιάζουν κάποια στιγμή κατά την περίοδο της σχολικής τους ζωής, παροδική δυσκολία να προσαρμοστούν στο σχολείο, παρόλο που σε γενικές γραμμές φαίνονται να είναι ευχαριστημένα από αυτό.

Δεν θα πρέπει ωστόσο να συγχέουμε την σχολική φοβία, με τις φυσιολογικές, αρνητικές αντιδράσεις που εκδηλώνει το παιδί όταν πηγαίνει για πρώτη φορά σχολείο ή με κάποιους πραγματικούς φόβους που μπορεί να έχει και με το λεγόμενο «σκασιαρχείο».

Η σχολική φοβία, είναι κάτι πολύ πιο σύνθετο. Αφορά ένα είδος ψυχονεύρωσης που δεν παύει να υπάρχει με την πάροδο των ημερών, ενώ αντιθέτως μπορεί και να θεριεύει. Δεν μπορεί να εξηγηθεί-δικαιολογηθεί από το παιδί και επειδή ακριβώς είναι φοβία και όχι απλός φόβος, το τρομάζει, το αποδιοργανώνει και τελικά το καθηλώνει.

Ποια είναι τα αίτια της σχολικής φοβίας;

– οι δυσλειτουργικές οικογενειακές σχέσεις, πχ. υπερπροστατευτικότητα και η εξαρτητική σχέση με την μητέρα, σε συνδυασμό με την αδιαφορία του πατέρα

– το άγχος του αποχωρισμού που βιώνει το παιδί κάθε φορά που χρειάζεται να απομακρυνθεί από τα αγαπημένα του πρόσωπα, με τον συνεχή φόβο πως κάτι κακό θα τους συμβεί να ελλοχεύει

– γονείς που διακατέχονται από φοβίες , πανικό, άγχος και ανασφάλεια

– στρεσογόνα γεγονότα στην οικογένεια(πένθος, ασθένεια, διαζύγιο, ζήλια λόγω νέου μωρού, συζυγικές συγκρούσεις)

– έλλειψη προσαρμοστικότητας (διακοπή σχολείου λόγω αρρώστιας, διακοπών, αλλαγής σχολείου κτλ)

– η αναζήτηση γονικής προσοχής-ενδιαφέροντος, μέσω της σχολικής άρνησης

– παιδιά αγχώδη ή καταθλιπτικά με δυσκολίες στη κοινωνικοποίηση

– οι δάσκαλοι που κάποιες φορές στιγματίζουν και περιθωριοποιούν

– οι σχέσεις με τα υπόλοιπα παιδιά(συγκρούσεις με συμμαθητές)

– η αποτυχία στα μαθήματα-μαθησιακές δυσκολίες και οι υπερβολικές απαιτήσεις των γονιών

Ποια είναι τα συμπτώματα της σχολικής φοβίας;

Τα σχολειοφοβικά παιδιά περιγράφονται ως υπερβολικά ευαίσθητα, ντροπαλά και συνεσταλμένα παιδιά, με δυσκολία προσαρμογής και κοινωνικώς ανώριμα. Για να φτάσει όμως κανείς στο συμπέρασμα ότι το παιδί παρουσιάζει σχολική φοβία θα πρέπει να εμφανίζει τα ακόλουθα (Schmitt,1991):

– Αόριστα σωματικά συμπτώματα (στομαχόπονους, πονοκεφάλους, ναυτία, ζάλη, διάρροια, ιδιοτροπίες στο φαγητό, νυχτερινούς εφιάλτες, ενούρηση κ.α), τα οποία και να εμφανίζονται κυρίως το πρωί-.

– Να απουσιάζει από το σχολείο εξαιτίας αυτών των συμπτωμάτων 5 ή περισσότερες ημέρες.

– Την ώρα του σχολείου να παρουσιάζει αντικοινωνική συμπεριφορά(εκρήξεις θυμού, επιθετικότητα, νευρικότητα, άρνηση να δεχτεί φαγητό), και τα συμπτώματα να επιδεινώνονται τη στιγμή της αναχώρησης ο σπίτι ή κατά την άφιξη στο σχολείο.

– Τα συμπτώματα να είναι ελάχιστα κατά τις διακοπές ή τα Σάββατα και να εμφανίζονται την Κυριακή το βράδυ ή τη Δευτέρα το πρωί.

– Τα συμπτώματα να εμφανίζονται Σεπτέμβρη-Οκτώβρη και να έχουν αρχίσει από το νηπιαγωγείο ή την Ά δημοτικού.

– Το παιδί να αναζητά τους γονείς και να θέλει να γυρίσει στο σπίτι, ενώ κάνει και απροσδιόριστα παράπονα σχετικά με το δάσκαλο, τα μαθήματα κτλ.

– Σε όλες τις υπόλοιπες δραστηριότητες του να είναι ενεργητικό και υγιές.

Αντιμετώπιση της σχολικής φοβίας

Αν το παιδί αρχίσει να λέει ότι δεν θέλει να πάει σχολείο, θα πρέπει αρχικά οι γονείς και οι δάσκαλοι να δείξουν υπομονή και κατανόηση. Καλό θα είναι να ενθαρρύνουν το παιδί να συζητήσει τα συναισθήματα και τους φόβους του. Η επαφή με τους συνομηλίκους από το πρώτο χρόνο κιόλας ζωής, καθώς και η συμμετοχή των γονιών σε δραστηριότητες του σχολείου, συμβάλλουν στην ομαλή κοινωνικοποίηση του.

Επίσης, οι γονείς θα πρέπει να σκεφτούν αν ο συγκεκριμένος φόβος σχετίζεται με προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις, με χαμηλή επίδοση ή με το σχολείο γενικά. Η ενθάρρυνση, η αγάπη, η υποστήριξη και διάθεση να καταλάβουν οι γονείς το παιδί, χωρίς να το χαρακτηρίσουν «κακομαθημένο», αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις.

Επιπρόσθετα, οι ίδιοι οι γονείς και οι δάσκαλοι, θα πρέπει να λειτουργούν ως πρότυπα για τα παιδιά και να προάγουν την αυτονομία και την ψυχοσυναισθηματική τους διαφοροποίηση και ολοκλήρωση.

Ο ρόλος του ειδικού – Συστημική Θεραπεία

Αν τελικά οι γονείς δεν πείσουν το παιδί να πάει σχολείο, τότε η παρέμβαση του ειδικού κρίνεται αναγκαία. Η συστημική θεραπεία, αντιλαμβάνεται την οικογένεια ως ένα σύστημα, όπου τα μέλη του αλληλεπιδρούν και αλληλοεπηρεάζονται. Όταν το παιδί παρουσιάσει κάποιο πρόβλημα, ο συστημικός θεραπευτής αξιοποιεί όλη την οικογένεια για να βοηθήσει αυτό το μέλος.

Θεωρώντας όλη την οικογένεια υπεύθυνη και όχι μόνο το άτομο, κινητοποιεί όλα τα μέλη της οικογένειας προς την προσωπική τους ανάπτυξη. Μέσω του θεραπευτικού σχεδιασμού και τεχνικών όπως η σταδιακή προσέγγιση, η συστηματική απευαισθητοποίηση, η καταγραφή ημερολογίου, η τεχνική της άδειας καρέκλας κ.α, «σπάνε» οι δυσλειτουργικές σχέσεις και τα ανελαστικά όρια.

Παύουν να υφίστανται τα προβληματικά δυναμικά της οικογένειας, η ομοιόσταση της ταράζεται και τελικά το πραγματικό πρόβλημα έρχεται στην επιφάνεια! Στις περισσότερες των περιπτώσεων, όταν οι οικογένειες έρχονται για θεραπεία με αίτημα το πρόβλημα κάποιου παιδιού, από τις πρώτες κιόλας συνεδρίες το παιδί παύει να αποτελεί, πρόβλημα!

Τα παιδιά κάνουν τα πάντα για να βλέπουν ευτυχισμένους τους γονείς του. Άλλοτε μένουν μαζί τους στο σπίτι και άλλοτε «αρρωσταίνουν»…σαν να εξαρτάται από εκείνα και μόνο η ισορροπία του κόσμου, του δικού τους κόσμου.

«…κάμποσες συνεδρίες αργότερα, με τη παρουσία μόνο των γονιών, ήρθε στην επιφάνεια το πρόβλημα-μυστικό της οικογένειας. Ο πατέρας είχε συνάψει εξωσυζυγική σχέση όταν γεννήθηκε ο Χρήστος. Η σύζυγος το αντιλήφθηκε αργότερα αλλά τελικά αποφάσισαν να μην χωρίσουν. Δεν συζήτησαν ποτέ ξανά για αυτό το γεγονός.

Η ίδια αφοσιώθηκε αποκλειστικά στο μεγάλωμα του γιου της, στο μοναδικό άντρα που όπως είπε δεν θα τη πρόδιδε ποτέ! Πώς λοιπόν ο Χρήστος, να μπορέσει να πάει σχολείο; Ο ρόλος του ήταν να μην φύγει, να μην αφήσει και να μην προδώσει ποτέ τη μαμά του. Το μόνο που μπορούσε να κάνει ήταν να «αρρωστήσει»…γιατί όσα δεν λέει το στόμα, θα τα λέει πάντα το σώμα!»