Τι είναι ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος και πως προκαλείται;

Υπάρχουν δύο βασικές μορφές λύκου o δισκοειδής λύκος, που προσβάλλει μόνο το δέρμα και ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος (ΣΕΛ), που προσβάλλει το δέρμα και τα οστά, ενώ συχνά επηρεάζει και εσωτερικά όργανα, όπως την καρδιά, τους νεφρούς, το νευρικό σύστημα, τους πνεύμονες και τα κύτταρα του αίματος.

Ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος εκδηλώνεται όταν το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται στους ιστούς του οργανισμού. Μπορεί να προκαλέσει φλεγμονή σε διάφορα μέρη του σώματος, αν και στους περισσότερους εμφανίζονται μόνο ελάχιστα από τα πιθανά συμπτώματα.

Ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος (ΣΕΛ), κοινώς γνωστός ως λύκος, είναι αυτοάνοση πάθηση, κατά την οποία το ανοσοποιητικό σύστημα παράγει αντισώματα που επιτίθενται στους ιστούς του οργανισμού και προκαλούν φλεγμονή.

Ο ΣΕΛ συνήθως προσβάλλει το δέρμα και τις αρθρώσεις, αλλά μπορεί να επηρεάσει και την καρδιά ή τους νεφρούς, όταν τα συμπτώματα είναι έντονα. Ο ΣΕΛ δεν είναι το ίδιο με τον δισκοειδή λύκο, που επηρεάζει μόνο το δέρμα.

Ποια είναι τα συμπτώματα του λύκου;

Τα συμπτώματα είναι:

• Πόνος στις αρθρώσεις
• Δερματικό εξάνθημα
• Υπερβολική κόπωση
• Πυρετός
• Απώλεια βάρους
• Πονοκέφαλος
• Στοματικά έλκη (άφθες)
• Τριχόπτωση
• Διόγκωση των λεμφαδένων
• Αλλαγή στο χρώμα των δακτύλων όταν κάνει κρύο (φαινόμενο Raynaud)

Ο λύκος επηρεάζει διάφορα μέρη του σώματος. Εάν έχουν προσβληθεί η καρδιά ή οι νεφροί, η ασθένεια θεωρείται πολύ σοβαρή, αλλά στους περισσότερους εμφανίζονται μόνο ένα ή δύο από τα παρακάτω συμπτώματα. Σε πολλούς τα συμπτώματα είναι παροδικά.

Δέρμα και στόμα

• Εξάνθημα σε μέρη του σώματος που εκτίθενται στον ήλιο – πολύ κοινή είναι η εμφάνιση εξανθήματος σε σχήμα πεταλούδας στα μάγουλα και τη μύτη
• Αλλαγή στο χρώμα των δακτύλων όταν κάνει κρύο – αρχικά ασπρίζουν, μετά γίνονται μπλε και μετά κόκκινα (γνωστό ως φαινόμενο Raynaud)
• Στοματικά έλκη (άφθες) που επανεμφανίζονται
• Σύνδρομο Sjögren – προσβάλλει 1 στους 8 ασθενείς με λύκο και προκαλεί ξηροστομία και ξηροφθαλμία

Μαλλιά
Η τριχόπτωση είναι συχνή και ενδέχεται να είναι έντονη, αλλά μόλις η κρίση τεθεί υπό έλεγχο, τα μαλλιά συνήθως ξαναφυτρώνουν.

Αρθρώσεις
Ο πόνος στις αρθρώσεις, ειδικά στα χέρια και στα πόδια, είναι κοινό σύμπτωμα.

Ο πόνος μεταφέρεται από άρθρωση σε άρθρωση και συχνά χαρακτηρίζεται ως μετακινούμενος. Ο λύκος δεν προκαλεί μόνιμη βλάβη ή παραμόρφωση των αρθρώσεων. Περίπου 1 στα 20 άτομα με λύκο εμφανίζουν πολύ σοβαρά προβλήματα στις αρθρώσεις.

Λιγότεροι από 1 στους 20 πάσχουν από υπερελαστικές αρθρώσεις ή από μια μορφή αρθρίτιδας που ονομάζεται αρθροπάθεια Jaccoud και μπορεί να αλλάξει το σχήμα των αρθρώσεων.

Νεφροί
Περίπου 1 στα 3 άτομα με λύκο εμφανίζει σημαντική φλεγμονή στους νεφρούς, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί και να προκληθεί νεφρική βλάβη. Στους περισσότερους, η φλεγμονή στους νεφρούς θεραπεύεται με επιτυχία αν εντοπιστεί εγκαίρως μέσω τακτικών εξετάσεων (γενικές ούρων).

Αίμα και αγγεία
• Υπέρταση, ιδιαίτερα εάν έχουν επηρεαστεί οι νεφροί
• Αύξηση της χοληστερίνης, η οποία πρέπει να ελέγχεται ετησίως

• Αναιμία και μείωση του αριθμού των αιμοπεταλίων ή/και των λευκών αιμοσφαιρίων (πιο συχνά σε παιδιά)

• Θρόμβοι σε φλέβες ή αρτηρίες, που συνήθως προκαλούνται από αντιφωσφολιπιδικά αντισώματα – κάποια από αυτά τα αντισώματα μπορούν να επηρεάσουν και την εγκυμοσύνη, αυξάνοντας τον κίνδυνο αποβολών (αντιφωσφολιπιδικό σύνδρομο)

• Τα χάπια κορτιζόνης, τα οποία χορηγούνται συχνά για τη θεραπεία του λύκου, μπορεί να προκαλέσουν υπέρταση
Εγκέφαλος και νευρικό σύστημα
• Ημικρανίες (προσβάλλουν 1 στους 3 ασθενείς)
• Άγχος ή κατάθλιψη
• Ζαλάδα
• Απώλεια μνήμης ή σύγχυση
• Κρίσεις (παρόμοιες με την επιληψία) ή αισθήματα παράνοιας (παρόμοια με τη σχιζοφρένεια) – αυτά τα συμπτώματα εμφανίζονται σε πολύ λίγους ανθρώπους

Καρδιά και πνεύμονες
• Φλεγμονή στους ιστούς που περιβάλλουν την καρδιά (περικαρδίτιδα) και τους πνεύμονες (πλευρίτιδα), με αποτέλεσμα δύσπνοια και έντονο θωρακικό πόνο
• Μεγάλη συσσώρευση υγρών στους ιστούς αυτούς, γεγονός που προκαλεί έντονη δύσπνοια, αν και αυτό είναι πολύ σπάνιο
• Στένωση των αγγείων, που αυξάνει τον κίνδυνο στηθάγχης, εμφράγματος ή εγκεφαλικού επεισοδίου
Άλλα όργανα
• Διόγκωση των λεμφαδένων
• Κοιλιακό άλγος, αν έχει προσβληθεί το στομάχι, το πάγκρεας, το συκώτι ή ο σπλήνας
• Πόνος και ερυθρότητα στα μάτια ή προβλήματα όρασης
• Αυτοάνοση ασθένεια που επηρεάζει τον θυρεοειδή, ιδιαίτερα ασθένειες που προκαλούν υποθυρεοειδισμό (προσβάλλει 1 στους 10 ασθενείς)
• Ρευματοειδής αρθρίτιδα ή μυϊκή φλεγμονή (μυοσίτιδα) – πολύ σπάνια

Πώς γίνεται η διάγνωση του λύκου;
Ο λύκος μοιάζει πολύ με άλλες πιο συνηθισμένες παθήσεις, γι’ αυτό απαιτούνται αρκετές ιατρικές εξετάσεις πριν γίνει διάγνωση.
Δεν υπάρχει συγκεκριμένη εξέταση για τη διάγνωση του λύκου. Ο γιατρός κάνει διάγνωση βάσει του ιστορικού της ασθένειας, της κλινικής εξέτασης και των αιματολογικών εξετάσεων. Τα αποτελέσματα των εξετάσεων βοηθούν ώστε να βεβαιωθεί ο γιατρός ότι πρόκειται για λύκο και όχι για άλλες παθήσεις με παρόμοια συμπτώματα.

Πραγματοποιούνται διάφορες αιματολογικές εξετάσεις:

• Εξέταση ανίχνευσης αντιπυρηνικών αντισωμάτων (ANA)

Περίπου το 95% των ατόμων που πάσχουν από λύκο έχουν θετικά ΑΝΑ. Ωστόσο, η εξέταση μπορεί να είναι θετική και για άτομα που δεν πάσχουν από λύκο, οπότε δεν επιβεβαιώνεται η διάγνωση.

• Εξέταση ανίχνευσης αντισωμάτων αντι-DNA διπλής έλικας (anti-dsDNA)

Περίπου το 75% των ατόμων που πάσχουν από λύκο έχουν αυτά τα αντισώματα. Εάν η εξέταση είναι θετική, σημαίνει ότι το άτομο πιθανόν να έχει προσβληθεί από λύκο. Τα επίπεδα συνήθως αυξάνονται όταν ο λύκος παρουσιάζει έξαρση, γι’ αυτό πρέπει να επαναλαμβάνεται η εξέταση ώστε να παρακολουθείται η ασθένεια και να προσαρμόζεται η θεραπεία.

• Εξέταση ανίχνευσης αντισωμάτων αντι-Ro

Εάν οι εξέταση είναι θετική, υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα οι ασθενείς να εμφανίσουν δερματικά εξανθήματα ή να έχουν προσβληθεί από το σύνδρομο Sjögren. Μπορεί να περάσουν από τον πλακούντα κατά την εγκυμοσύνη. Στις γυναίκες που είναι φορείς και αποφασίζουν να τεκνοποιήσουν, η εγκυμοσύνη πρέπει να παρακολουθείται πολύ πιο στενά.

• Εξέταση ανίχνευσης αντιφωσφολιπιδικών αντισωμάτων

Εάν η εξέταση είναι θετική, αυξάνεται ο κίνδυνος αποβολής ή εμφάνισης θρομβώσεων.

• Εξέταση μέτρησης επιπέδων συμπληρώματος

Το συμπλήρωμα αναφέρεται σε μια ομάδα πρωτεϊνών στο αίμα που προστατεύουν από λοιμώξεις. Συνήθως τα επίπεδα είναι ιδιαίτερα χαμηλά όταν ο λύκος είναι σε έξαρση.

• Εξέταση ταχύτητας καθίζησης ερυθρών (ΤΚΕ)

Η εξέταση αυτή μετρά τη φλεγμονή. Η ΤΚΕ είναι συνήθως υψηλή σε άτομα που πάσχουν από λύκο.

• Εξετάσεις λειτουργικότητας νεφρών και ήπατος

Περιλαμβάνουν αιματολογικές εξετάσεις και ούρων. Πραγματοποιούνται συχνά, έτσι ώστε να αναγνωρίζονται και να αντιμετωπίζονται έγκαιρα όσα προβλήματα προκαλούνται από την ασθένεια ή τα φάρμακα.

• Γενική Αίματος

Η αιμοσφαιρίνη, τα λευκά, τα ερυθρά αιμοσφαίρια και τα αιμοπετάλια δημιουργούνται στο μυελό των οστών. Οι μετρήσεις δείχνουν εάν έχει προσβληθεί ο μυελός των οστών από την ασθένεια ή από τα φάρμακα που χορηγούνται.

Επίσης, οι εξετάσεις βοηθούν στην παρακολούθηση της ασθένειας μετά τη διάγνωση.

Υπάρχουν αρκετές εξετάσεις για τον έλεγχο της λειτουργικότητας της καρδιάς, των πνευμόνων, του ήπατος και του σπλήνα. Ανάλογα με τα όργανα που πιστεύει ο γιατρός ότι έχουν προβληθεί, ο ασθενής μπορεί να υποβληθεί σε ακτινογραφία, υπέρηχους, αξονική ή μαγνητική τομογραφία.

Επίσης, η εξέταση ούρων μπορεί να δείξει αν υπάρχουν πρωτεΐνες ή αίμα στα ούρα. Έτσι, ο γιατρός μπορεί να εντοπίσει έγκαιρα αν υπάρχει πρόβλημα στους νεφρούς. Ενδέχεται να χρειαστούν περαιτέρω εξετάσεις, όπως εξετάσεις σπειραματικής διήθησης κ.ά.

Ο γιατρός μπορεί να προβεί σε βιοψία λεμφαδένα ώστε να αποκλείσει τον καρκίνο, σε περίπτωση που εμφανιστούν τα παρακάτω συμπτώματα:

• Πυρετός
• Απώλεια βάρους
• Διόγκωση των λεμφαδένων
Τι θεραπείες υπάρχουν για το λύκο;
Η θεραπεία αποτελεί συνδυασμό φαρμακευτικής αγωγής και αυτοβοήθειας, ανάλογα με τα συμπτώματα.
Η φαρμακευτική αγωγή περιλαμβάνει:

• Αντιφλεγμονώδη φάρμακα
• Χάπια, κρέμες και ενέσεις κορτιζόνης
• Ανοσοκατασταλτικά φάρμακα

• Φάρμακα για την υπέρταση και την υψηλή χοληστερίνη
Αν και δεν έχει βρεθεί θεραπεία για το λύκο, η ασθένεια αντιμετωπίζεται. Συνήθως ανταποκρίνεται καλά σε αρκετά είδη φαρμάκων, ειδικά όταν η αγωγή ξεκινήσει έγκαιρα.

Φάρμακα

Η φαρμακευτική αγωγή που ακολουθεί κάθε ασθενής εξαρτάται από το πόσο βαριάς μορφής είναι η ασθένεια και από τα μέρη του σώματος που έχουν προσβληθεί. Η αγωγή συνήθως αλλάζει ή προσαρμόζεται, καθώς τα συμπτώματα βρίσκονται σε έξαρση ή υποχωρούν.
Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (π.χ. ναπροξένη, ιβουπροφένη)
• Ελαττώνουν τη φλεγμονή
• Καταπραΰνουν τα συμπτώματα στις αρθρώσεις
• Συνήθως χορηγούνται για μικρά διαστήματα

Κρέμες στεροειδών (κορτιζόνη)
• Χρησιμεύουν σε δερματικά εξανθήματα
Ανθελονοσιακά (π.χ. υδροξυχλωροκίνη)

• Ελαττώνουν τη φλεγμονή
• Χορηγούνται μόνα τους ή σε συνδυασμό με κρέμες κορτιζόνης για δερματικά εξανθήματα
• Καταπολεμούν την κόπωση και τους πόνους στις αρθρώσεις

• Βοηθούν στην προστασία της καρδιάς
Χάπια στεροειδών (π.χ. κορτιζόνη)

• Χορηγούνται για μικρά διαστήματα σε επιπλοκές όπως πλευρίτιδα και περικαρδίτιδα

• Μπορεί να χορηγηθούν και για μεγαλύτερα διαστήματα για την αντιμετώπιση άλλων προβλημάτων, όπως φλεγμονή των νεφρών ή σοβαρά αιματολογικά προβλήματα

Ανοσοκατασταλτικά (π.χ. αζαθειοπρίνη, κυκλοσπορίνη, κυκλοφωσφαμίδη, μεθοτρεξάτη, μυκοφαινολικό)
• Χορηγούνται για την καταστολή του ανοσοποιητικού

• Μπορεί να χορηγηθούν για μεγάλα διαστήματα, αν και η δόση θα πρέπει να ελαττωθεί αν η ασθένεια υποχωρήσει
• Συχνά, ελέγχουν την υπέρταση και εμποδίζουν τα προβλήματα στους νεφρούς

• Χορηγούνται και σε συνδυασμό με χάπια κορτιζόνης ώστε να μειωθεί η δόση της κορτιζόνης
Βιολογικές θεραπείες (π.χ. ριτουξιμάμπη)

• Απομακρύνουν τα β-κύτταρα (ένα είδος λευκών αιμοσφαιρίων που παράγουν επιβλαβή αυτοαντισώματα)
• Χορηγούνται ευρέως όταν τα συμβατικά ανοσοκατασταλτικά δεν είναι αποτελεσματικά
Ενέσεις κορτιζόνης

• Χορηγούνται ενδομυϊκά ή ενδοφλέβια για άμεση αντιμετώπιση της έξαρσης
• Χορηγούνται επίσης και στο τριχωτό της κεφαλής σε περίπτωση τριχόπτωσης
Αντιϋπερτασικά φάρμακα

Χορηγούνται για την αντιμετώπιση της υπέρτασης
Θεραπείες για το φαινόμενο Raynaud (π.χ. χάπια νιφεδιπίνης, ενέσεις ιλοπρόστ)
Χορηγούνται για τη διάνοιξη των αγγείων και τη βελτίωση της κυκλοφορίας του αίματος

Ποιες είναι οι παρενέργειες;

Όλα τα φάρμακα ενδεχομένως να έχουν παρενέργειες, γι’ αυτό ο γιατρός και ο ασθενής θα πρέπει να εξισορροπήσουν τον κίνδυνο παρενεργειών με την ανάγκη αντιμετώπισης της ασθένειας. Αυτό ίσως και να σημαίνει ότι θα χρειαστεί να χορηγηθούν επιπλέον φάρμακα, για να καταπολεμήσουν τις παρενέργειες άλλων φαρμάκων.

Εάν χορηγηθούν ΜΣΑΦ, ο γιατρός μπορεί να υποδείξει και την παράλληλη χορήγηση αναστολέα αντλίας πρωτονίων, που προστατεύει το στομάχι.
Σε ασθενείς που παίρνουν χάπια κορτιζόνης, μπορεί να δοθεί παράλληλα αντιοστεοπορωτικη αγωγή και χάπια ασβεστίου και βιταμίνη D, που προφυλάσσουν από την οστεοπόρωση.

Οι ασθενείς που πάσχουν από λύκο είναι επιρρεπείς σε λοιμώξεις, ιδιαίτερα εάν παίρνουν ανοσοκατασταλτικά φάρμακα. Προτείνεται να λαμβάνονται προφυλακτικά μέτρα και να αποφεύγεται η επαφή με συγγενείς και φίλους σε περίπτωση εκδήλωσης μολυσματικών ασθενειών, όπως η ανεμοβλογιά.
Δεν επιτρέπεται η χορήγηση ζωντανών εμβολίων, όταν ο ασθενής ήδη παίρνει πάνω από 10 mg πρεδνιζολόνης (κορτιζόνης) ημερησίως ή ακολουθεί αγωγή με ανοσοκατασταλτικά. Στα εμβόλια αυτά περιλαμβάνονται του κίτρινου πυρετού, του τύφου και της πολιομυελίτιδας.

Αυτό πρέπει να ληφθεί υπόψη αν ο ασθενής σχεδιάζει να ταξιδέψει. Θα πρέπει να συμβουλευτεί το γιατρό του εάν χρειαστεί να κάνει κάποιο από αυτά τα εμβόλια.

Το εμβόλιο κατά του πνευμονιοκόκκου (που προστατεύει από την πιο κοινή αιτία πνευμονίας) και τα ετήσια εμβόλια γρίπης είναι καλά ανεκτά και συνιστώνται.

Άλλες θεραπείες

Εάν ο πόνος στις αρθρώσεις είναι έντονος, ο βελονισμός μπορεί να βοηθήσει. Αρχικά, η ανακούφιση διαρκεί λίγο, ωστόσο η επαναλαμβανόμενη θεραπεία μπορεί να επιφέρει σημαντικά οφέλη μακροπρόθεσμα.
Εάν υπάρχει μεγάλη συσσώρευση υγρών στους ιστούς που περιβάλλουν εσωτερικά όργανα, ίσως να χρειαστεί παροχέτευση του υγρού με σύριγγα.

Πολύ σπάνια, οι ασθενείς με λύκο μπορεί να εμφανίσουν νεφρική ανεπάρκεια, που ίσως χρειαστεί αιμοκάθαρση ή μεταμόσχευση νεφρού. Η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία μπορεί να εμποδίσουν σοβαρή νεφρική βλάβη.

Αυτοβοήθεια και καθημερινές ασχολίες

Μερικές συμβουλές αυτοβοήθειας περιλαμβάνουν:

• Διακοπή του καπνίσματος
• Προστασία του δέρματος από τον δυνατό ήλιο με λευκά ρούχα, καπέλο, γυαλιά ηλίου και αντηλιακές κρέμες με υψηλό δείκτη προστασίας
• Κάλυψη των χεριών και των ποδιών όταν κάνει κρύο

• Ξεκούραση όταν η πάθηση είναι σε έξαρση, και τακτική άσκηση τον υπόλοιπο χρόνο
• Χαλάρωση και προγραμματισμός των δραστηριοτήτων

Διαχείριση των εξάρσεων
Ο λύκος συνήθως βελτιώνεται και επιδεινώνεται σε διαφορετικές περιόδους. Η διαχείριση των εξάρσεων είναι σημαντική ώστε να μπορεί να ελεγχθεί η πάθηση. Οι λόγοι των εξάρσεων διαφέρουν, αλλά σημαντικό ρόλο παίζουν τα ακόλουθα:
• Έκθεση στον ήλιο
• Περιορισμένη ανάπαυση
• Λοιμώξεις
• Άγχος
Οι ασθενείς πρέπει να μάθουν να αναγνωρίζουν τα αίτια των εξάρσεων και να βρίσκουν τρόπους να τα διαχειρίζονται ή να τα αποφεύγουν.

Κόπωση
Εάν η αιτία της κόπωσης είναι συγκεκριμένη, π.χ. αναιμία ή υποθυρεοειδισμός, μπορεί να εντοπιστεί μέσω αιματολογικών εξετάσεων και να αντιμετωπιστεί. Εάν δεν μπορεί να εντοπιστεί η αιτία, η κόπωση αντιμετωπίζεται δύσκολα. Κάποια φάρμακα, όπως η υδροξυχλωροκίνη, σε συνδυασμό με χαλάρωση μπορεί να βοηθήσουν.
Η άσκηση βελτιώνει τη φυσική κατάσταση και την αντοχή, και ενδεχομένως να βοηθήσει στην καταπολέμηση της κόπωσης, αλλά επιβάλλεται χαλαρό ξεκίνημα. Προτείνεται η επίσκεψη σε φυσικοθεραπευτή για συμβουλές σχετικά με τις πιο κατάλληλες ασκήσεις.

Κάπνισμα
Πολλά από τα προβλήματα του λύκου επιδεινώνονται με το κάπνισμα:
• Ο λύκος σε συνδυασμό με το κάπνισμα προκαλούν στένωση των αγγείων, που οδηγεί σε προβλήματα στο κυκλοφορικό και αυξάνει τον κίνδυνο εγκεφαλικού ή εμφράγματος.
• Οι ασθενείς με λύκο είναι πιο επιρρεπείς σε λοιμώξεις του αναπνευστικού, ενώ το κάπνισμα προκαλεί βλάβη στους πνεύμονες μακροπρόθεσμα, που ενδέχεται να προκαλέσει πιο συχνές και σοβαρές λοιμώξεις.
• Εάν ο λύκος επηρεάσει τους νεφρούς, μπορεί να οδηγήσει σε υπέρταση. Το κάπνισμα επίσης συμβάλλει στην υπέρταση, αυξάνοντας τον κίνδυνο εμφράγματος και επιδεινώνοντας τη νεφροπάθεια.
Η διακοπή του καπνίσματος είναι ίσως το πιο σημαντικό πράγμα που μπορεί να κάνει κανείς για να μειώσει τον κίνδυνο σοβαρών επιπλοκών. Αν και η διακοπή του καπνίσματος είναι δύσκολη, υπάρχουν θεραπείες που μπορούν να βοηθήσουν. Οι ασθενείς μπορούν να συμβουλευτούν το γιατρό τους ή τα κέντρα διακοπής καπνίσματος.

Άσκηση
Όταν ο λύκος είναι σε έξαρση, οι ασθενείς δεν έχουν όρεξη να κάνουν οτιδήποτε και είναι σημαντικό να ξεκουράζονται όποτε χρειάζεται. Ωστόσο, η υπερβολική ανάπαυση μπορεί να προκαλέσει μυϊκή αδυναμία και να επιφέρει περαιτέρω κόπωση. Πρέπει να υπάρχει ισορροπία ανάπαυσης και άσκησης. Το περπάτημα και η κολύμβηση αποτελούν καλή άσκηση, γιατί βελτιώνουν την κόπωση, τη φυσική κατάσταση και την αντοχή, χωρίς να επιβαρύνουν τις αρθρώσεις. Ακόμη και σε περιόδους έξαρσης, επιβάλλεται λίγη άσκηση. Οι ασθενείς πρέπει να κάνουν κάποια ελαφριάς μορφής άσκηση, ακόμη κι αν περνούν μια δύσκολη μέρα.

Δίαιτα και διατροφή
Σύμφωνα με επιστημονικά στοιχεία, η διατροφή με λίγα κορεσμένα λιπαρά και συμπλήρωμα ιχθυελαίων (από σώμα ψαριού) μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμη.
Ωστόσο, συστήνεται προσοχή σε δίαιτες αποκλεισμού, που καταργούν την κατανάλωση σημαντικών ομάδων τροφίμων. Ο λύκος είναι ενεργή αυτοάνοση ασθένεια, και γι’ αυτό χρειάζονται όλα τα θρεπτικά συστατικά που προσφέρει μια ισορροπημένη διατροφή. Οι ασθενείς θα πρέπει να συμβουλευτούν διαιτολόγο για πιο συγκεκριμένες πληροφορίες.

Ήλιος
Η έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία μπορεί να προκαλέσει εξάνθημα και έξαρση των συμπτωμάτων στα εσωτερικά όργανα. Αυτό θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη όταν οι ασθενείς προγραμματίζουν διακοπές. Αν έχουν απορίες, πρέπει να απευθυνθούν σε ρευματολόγο ή δερματολόγο. Όταν οι ασθενείς βρίσκονται σε εξωτερικούς χώρους, θα πρέπει:
• Να αποφεύγουν την έκθεση στον ήλιο κατά τις ώρες υψηλής ακτινοβολίας και να φορούν καπέλο.
• Να καλύπτουν το δέρμα τους ή να χρησιμοποιούν αντηλιακό με δείκτη προστασίας (SPF) 50 και άνω. Να χρησιμοποιούν αντηλιακές κρέμες με υψηλό δείκτη προστασίας και χρώμα, τις οποίες μπορούν να χρησιμοποιήσουν ως βάση μακιγιάζ.
• Να αποφεύγουν να κάθονται κάτω από ομπρέλα σε πλακόστρωτα, γιατί ό ήλιος αντανακλάται στο πρόσωπο.

Φαινόμενο Raynaud
Όσοι εμφανίζουν συμπτώματα του φαινομένου Raynaud στα χέρια ή στα πόδια, πρέπει να ντύνονται κατάλληλα όταν κάνει κρύο. Το κάπνισμα κάνει κακό στο κυκλοφορικό και ενδεχομένως να επιδεινώσει τα συμπτώματα. Η τακτική άσκηση βελτιώνει την κυκλοφορία του αίματος.

Άγχος
Αν και το ψυχολογικό άγχος δεν επηρεάζει την πορεία της ασθένειας, μπορεί να κάνει τους ασθενείς να νιώσουν χειρότερα. Οι ασθενείς πρέπει να μάθουν να διαχειρίζονται το άγχος στη ζωή τους. Ο γιατρός μπορεί να παραπέμψει τον ασθενή σε ψυχολόγο, που θα τον βοηθήσει να καταπολεμήσει το άγχος.
Γνωριμία με άτομα που πάσχουν από λύκο
Ο λύκος είναι ιδιαίτερα δύσκολη ασθένεια και δημιουργεί πολλά εμπόδια, ιδιαίτερα σε περιόδους που οι ασθενείς χρειάζονται περισσότερη ενέργεια. Η γνωριμία με άλλα άτομα που πάσχουν από λύκο ίσως να μην εξαλείψει τα εμπόδια, αλλά μπορεί να βοηθήσει τους ασθενείς να αντεπεξέλθουν, όταν μοιράζονται τις σκέψεις και τις ανησυχίες τους με κάποιον που τους καταλαβαίνει. Η γνωριμία μπορεί να γίνει μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων ή ομάδων υποστήριξης.

Αντισύλληψη
Οι γυναίκες που πάσχουν από λύκο πρέπει να παίρνουν αντισυλληπτικά που περιέχουν μόνο προγεστερόνη ή μικρή δόση οιστρογόνου, ή να καταφεύγουν σε άλλες μεθόδους αντισύλληψης. Ο λόγος είναι ότι τα οιστρογόνα μπορεί να αυξήσουν την πιθανότητα έξαρσης του λύκου.

Ορμονική θεραπεία αντικατάστασης (HRT)
Η HRT θεωρείται ασφαλής για μικρά διαστήματα, εάν τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης είναι έντονα και ο λύκος είναι υπό έλεγχο.