Ποια τα αίτια και ποια τα συμπτώματα του άγχους

Το άγχος είναι ένα σύνολο των αντιδράσεων του οργανισμού, τόσο συναισθηματικών όσο και φυσικών, μπροστά σε μία ιδιαίτερη κατάσταση ή μπροστά σε στρεσογόνους παράγοντες. Το άγχος είναι μία φυσιολογική αντίδραση όταν δεν είναι υπερβολική.

Αντίθετα, μία κατάσταση που έχει τα χαρακτηριστικά χρόνιου άγχους μπορεί να θεωρηθεί παθολογική και να συνοδεύεται από δυσπεψίες, κεφαλαλγίες, διαταραχές του ύπνου και άλλα παρόμοια συμπτώματα.

Οι πιο συνήθεις στρεσογόνες καταστάσεις στην καθημερινή ζωή των ατόμων είναι οι εξής:

μία γραπτή εξέταση, μία συνέντευξη, μία προφορική παρουσίαση μπροστά σε κοινό ή ακόμη μία αντίδραση σε έναν υπαρκτό ή φανταστικό κίνδυνο. Στις καταστάσεις αυτές τα συμπτώματα του άγχους γίνονται άμεσα αντιληπτά: γρήγορη αναπνοή, μυϊκοί σπασμοί, αύξηση του καρδιακού ρυθμού κτλ.

Τα αίτια του άγχους

Το άγχος εκδηλώνεται εξαιτίας καταστάσεων που παρουσιάζουν έναν «κίνδυνο» για το άτομο. Οι καταστάσεις αυτές ποικίλουν ανάλογα με την ηλικία του ατόμου. Στο παιδί και τον έφηβο πρόκειται συνήθως για καταστάσεις που έχουν έντονο το στοιχείο της σύγκρουσης, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση του σχολικού εκφοβισμού ή του διαζυγίου των γονέων.

Στους ενήλικες πρόκειται περισσότερο για στρεσογόνες καταστάσεις στην καθημερινή ζωή και την εργασία, οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν το άτομο στην κατάθλιψη. Διάφορες μελέτες έχουν δείξει ότι μία χρόνια κατάσταση άγχους συνδέεται τις περισσότερες φορές με την κοινωνική και εργασιακή καθημερινότητα του ατόμου.

Η έκθεση σε τραυματικά συμβάντα μπορεί επίσης να προκαλέσει χρόνιο άγχος. Στην περίπτωση αυτή πρέπει να διακρίνουμε ανάμεσα στο οξύ επεισόδιο άγχους και το μετατραυματικό άγχος. Οι διαταραχές αυτές είναι συνήθως αποτέλεσμα τραυματικών γεγονότων που συνέβησαν στο πρόσφατο ή απώτερο παρελθόν:

ένας θάνατος, ένα ατύχημα, μία βαριά ασθένεια κτλ. Έχει μάλιστα αποδειχθεί από τις έρευνες ότι άτομα που εκδηλώνουν χρόνιο άγχος ή βρίσκονται για μεγάλο χρονικό διάστημα αντιμέτωπα με στρεσογόνες καταστάσεις εμφανίζουν υψηλή θνησιμότητα.

Ποια άτομα μπορούν να εμφανίσουν άγχος;

Το άγχος είναι μία συνήθης κατάσταση της καθημερινής ζωής και μπορεί να αγγίξει τον καθένα. Ωστόσο, η ένταση του άγχους ποικίλει από το ένα άτομο στο άλλο σε συνάρτηση με την προσωπικότητά του και την ικανότητά του να διαχειρίζεται στρεσογόνες καταστάσεις. Τα εσωστρεφή και καταθλιπτικά άτομα είναι κυρίως εκείνα που διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να εκδηλώσουν άγχος στην καθημερινότητά τους.

Σημεία και συμπτώματα του άγχους

Το άγχος μπορεί να εκδηλωθεί ταυτόχρονα με συμπτώματα συναισθηματικά, διανοητικά και οργανικά. Από συναισθηματική άποψη ένα αγχωμένο άτομο μπορεί να αισθανθεί «ασφυξία», ευερεθιστότητα, αγωνία ή και απώλεια αυτοεκτίμησης. Από διανοητική σκοπιά τα συμπτώματα συνήθως είναι μία υπερβολική απορρόφηση της σκέψης, μία διαρκής ανησυχία, έντονες δυσκολίες συγκέντρωσης ή ακόμη δυσκολίες στη λήψη αποφάσεων και στην επιλογή της ενδεδειγμένης συμπεριφοράς απέναντι σε οποιαδήποτε κατάσταση.

Τέλος, τα φυσικά συμπτώματα μπορούν να είναι πονοκέφαλοι και ίλιγγοι, ένα αίσθημα ναυτίας, ένα αίσθημα διαρκούς φυσικής εξάντλησης ή ακόμη διατροφικές διαταραχές. Μία κατάσταση χρόνιου άγχους μπορεί επίσης να έχει και άλλες δυσάρεστες επιπτώσεις: τον αλκοολισμό, την απότομη εκδήλωση βίαιων συμπεριφορών ή ακόμη την συστηματική αποφυγή κοινωνικών σχέσεων.

(Για τους λόγους αυτούς, το χρόνιο άγχος δεν πρέπει να αγνοείται αλλά να αντιμετωπίζεται θεραπευτικά όσο το δυνατόν συντομότερα.)

Πώς να διαχειριστώ το άγχος;

Υπάρχουν ορισμένες πρακτικές που επιτρέπουν σ ένα πρώτο τουλάχιστον επίπεδο τον εντοπισμό και την διαχείριση των στρεσογόνων καταστάσεων:

η αναγνώριση των συμπτωμάτων του άγχους (συναισθηματικών, διανοητικών και οργανικών).

Η συζήτηση με τους οικείους ή/και τον θεραπευτή.

Η προσπάθεια κοινωνικοποίησης.

Πώς να αντιμετωπίσω το άγχος στην περίπτωση υποτροπής;

Όταν πια το συναίσθημα του άγχους έχει αρχίσει να συνοδεύεται από ένα έντονο αίσθημα κατάθλιψης (πράγμα που συμβαίνει μετά από λίγες εβδομάδες χρόνιου άγχους) ή όταν η στρεσογόνα κατάσταση αρχίσει να εισβάλει και να «δηλητηριάζει» όλες τις πτυχές της καθημερινής ζωής καθιστώντας πλέον το άτομο δυσλειτουργικό, τότε είναι αναγκαία η αναζήτηση της συμβουλής ενός ειδικού.

Οι πρακτικές ανακούφισης από το άγχος που προαναφέρθηκαν δεν χρειάζεται να εγκαταλειφθούν. Γίνεται όμως τώρα φανερό ότι είναι ανεπαρκείς και είναι επομένως ώρα να αναζητηθούν και να αντιμετωπιστούν, από κοινού με τον ψυχοθεραπευτή, οι βαθύτερες αιτίες του χρόνιου άγχους που βασανίζει το άτομο.