Αφασία: Τι είναι η εγκεφαλική διαταραχή από την οποία πάσχει ο Μπρους Γουίλις

Την Τετάρτη (30/03) έγινε γνωστό ότι ο δημοφιλής ηθοποιός του Χόλιγουντ, Μπρους Γουίλις, εγκαταλείπει την υποκριτική, καθώς διαγνώστηκε από μία σοβαρή εγκεφαλική διαταραχή, η οποία ονομάζεται αφασία.

Συχνά χρησιμοποιούμε μεταφορικά τη λέξη αυτή, για να περιγράψουμε ένα άτομο που μιλά ακατάληπτα ή βρίσκεται σε παραλήρημα (σ.σ. λέμε «είναι σε αφασία ο άνθρωπος, δεν ξέρει τι λέει»).

Πόσοι, όμως, από εμάς γνωρίζουμε τι είναι και τι σημαίνει κυριολεκτικά ο όρος αυτός; Και ακόμη πόσοι γνωρίζουμε ότι αυτή τη στιγμή υπάρχουν και στη χώρα μας πολλοί συνάνθρωποί μας που βρίσκονται αντιμέτωποι με μια εξαιρετικά ύπουλη εγκεφαλική διαταραχή, η οποία αλλάζει άρδην τη ζωή και κυρίως τον τρόπο επικοινωνίας τους με τους άλλους ανθρώπους;

Τι είναι η αφασία

Σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Κωφών και Λοιπών Διαταραχών της Επικοινωνίας (NIDCD) των ΗΠΑ, η αφασία είναι μια διαταραχή που οδηγεί σε βλάβη τμημάτων του ανθρώπινου εγκεφάλου, τα οποία σχετίζονται με τη γλώσσα και κυρίως με την λεκτική επικοινωνία. Για τους περισσότερους ανθρώπους τα τμήματα αυτά βρίσκονται στην αριστερή πλευρά του εγκεφάλου.

Η αφασία συνήθως εμφανίζεται ξαφνικά, ενώ τις περισσότερες φορές έπεται ενός εγκεφαλικού επεισοδίου ή ενός τραυματισμού στο κεφάλι. Ωστόσο μπορεί να εξελιχθεί με αργό τρόπο ως αποτέλεσμα ενός εγκεφαλικού καρκίνου ή μιας εξελισσόμενης νευρολογικής ασθένειας.

Η διαταραχή προκαλεί βλάβη στην έκφραση και την κατανόηση της γλώσσας καθώς επίσης στην ανάγνωση και τη γραφή. Η αφασία μπορεί να εμφανιστεί από κοινού και με άλλες λεκτικές διαταραχές όπως η δυσαρθρία ή η απραξία λόγου, οι οποίες είναι επίσης απότοκο εγκεφαλικής βλάβης.

Ποιος μπορεί να προσβληθεί από την αφασία

Οι περισσότεροι άνθρωποι που εμφανίζουν αφασία είναι μεσήλικες ή και μεγαλύτεροι, ωστόσο όλοι μπορούν να προσβληθούν απ’ αυτή, συμπεριλαμβανομένων και των παιδιών. Περισσότεροι από 1 εκατ. άνθρωποι στις ΗΠΑ βρίσκονται αντιμέτωποι με τη συγκεκριμένη ασθένεια, ενώ υπολογίζεται ότι σχεδόν 180.000 Αμερικανοί προσβάλλονται σε ετήσια βάση απ’ αυτή, σύμφωνα με την Εθνική Ένωση για την Αφασία.

Τι προκαλεί την αφασία

Η αφασία ως διαταραχή προκαλείται από βλάβη σε μία ή και περισσότερες από τις λεκτικές περιοχές του ανθρώπινου εγκεφάλου. Συχνότερα ως αιτία αναφέρεται το εγκεφαλικό επεισόδιο. Το εγκεφαλικό προκύπτει, όταν ένας θρόμβος αίματος ή μια αιμορραγία διακόπτει την κανονική ροή της αιμάτωση σε μέρος του εγκεφάλου. Τα εγκεφαλικά κύτταρα νεκρώνονται, όταν δεν υπόκεινται σε επαρκή αιμάτωση, καθώς το αίμα είναι εκείνο που μεταφέρει οξυγόνο αλλά και πολύτιμα θρεπτικά συστατικά στον εγκέφαλο.

Άλλες αιτίες πρόκλησης εγκεφαλικού τραύματος είναι σοβαρά χτυπήματα στο κεφάλι, όγκοι στον εγκέφαλο, τραύματα από πυροβολισμό, μολύνσεις του εγκεφάλου, αλλά και εξελισσόμενες νευρολογικές διαταραχές, όπως, για παράδειγμα, η νόσος του Αλτσχάιμερ.

Ποιοι τύποι αφασίας υπάρχουν

Υπάρχουν δύο ευρείες κατηγορίες: η ευφραδής και η μη ευφραδής αφασία και υπάρχουν αρκετοί τύποι που συγκαταλέγονται σε αυτές.

Η ύπαρξη βλάβης στον κροταφικό λοβό μπορεί να οδηγήσει στην λεγόμενη «αφασία κατά Wernicke», που αποτελεί και το συνηθέστερο τύπο ευφραδούς αφασίας. Άνθρωποι που πάσχουν από την αφασία κατά Wernicke ενδέχεται να μιλούν με μεγάλες, πλήρεις προτάσεις, οι οποίες όμως δεν βγάζουν κανένα απολύτως νόημα, προσθέτοντας λέξεις ή ακόμη και δημιουργώντας δικές τους λέξεις.

Για παράδειγμα, την πρόταση «δεν έχω κάτι άλλο να σου πω», ένα άτομο που αντιμετωπίζει τη νόσο του Wernicke θα μπορούσε να την πει ως εξής «Να σου πω εγώ άλλο κάτι δεν και είμαι σου μαζί».

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τις περισσότερες φορές να μην γίνονται αντιληπτά τα όσα λέει ο ασθενής. Άνθρωποι που πάσχουν από τη νόσου του Wernicke δεν αντιλαμβάνονται ότι κάνουν λεκτικά και συντακτικά λάθη. Ακόμη ένα χαρακτηριστικό αυτού του τύπου αφασίας είναι η δυσκολία του πάσχοντα ως προς την κατανόηση της ομιλίας.

Η δεύτερη μεγάλη κατηγορία αφορά στη λεγόμενη μη ευφραδή αφασία ή αφασία κατά Broca. Άνθρωποι που πάσχουν από αυτή έχουν υποστεί πρωτίστως βλάβη που προσβάλλει τον μετωπιαίο λοβό του εγκεφάλου. Συνήθως εμφανίζουν αδυναμία ή παράλυση στη δεξιά πλευρά του σώματός τους, στο χέρι και στο πόδι, επειδή ο μετωπιαίος λοβός είναι επίσης σημαντικός για όλες τις κινητικές λειτουργίες.

Οι ασθενείς με αφασία κατά Broca ενδέχεται να καταλαβαίνουν την ομιλία και να ξέρουν τι θέλουν να που, αλλά συχνά μιλούν με σύντομε φράσεις, οι οποίες παράγονται με πολύ μεγάλη προσπάθεια. Κατά την ομιλία τους, συνήθως παραλείπουν μικρές λέξεις όπως τα άρθρα.

Για παράδειγμα, η φράση «θα βγάλω το σκύλο βόλτα», για έναν ασθενή με αφασία κατά Broca γίνεται «σκύλος βόλτα» ή αντίστοιχα η πρόταση «υπάρχουν δύο βιβλία επάνω στο τραπέζι» γίνεται «βιβλίο βιβλίο δύο τραπέζι». Οι πάσχοντες από αφασία κατά Μπρόκα είθισται να καταλαβαίνουν σχετικά καλά την ομιλία των άλλων. Εξαιτίας αυτού, συχνά αντιλαμβάνονται τις δυσκολίες τους και γίνονται ευέξαπτοι.

Ακόμη ένας τύπος αφασίας, η γενική αφασία προκύπτει από βλάβη σε εκτεταμένα τμήματα των γλωσσικών περιοχών του εγκεφάλου. Άτομα με σφαιρική αφασία έχουν σοβαρές δυσκολίες επικοινωνίες και ενδέχεται να έχουν περιορισμένη δυνατότητα ομιλίας ή κατανόησης της γλώσσας. Ενδέχεται, μάλιστα, να μην μπορούν να πουν ούτε καν λίγες λέξεις ή ακόμη και να επαναλαμβάνουν ίδιες λέξεις ή φράσεις ξανά και ξανά. Παράλληλα, ενδέχεται να έχουν πρόβλημα ως προς την κατανόηση ακόμη και απλών λέξεων ή προτάσεων.

Υπάρχουν κι άλλοι τύποι αφασίας, καθένας από τους οποίους προέρχεται από βλάβες σε διαφορετικές γλωσσικές περιοχές του εγκεφάλου. Ορισμένοι άνθρωποι ενδέχεται να έχουν δυσκολία στην επανάληψη λέξεων ή προτάσεων, ακόμη κι αν τις καταλαβαίνουν και μιλούν με ευφράδεια (επαγωγική αφασία). Άλλοι πάλι, μπορεί να δυσκολεύονται να ονοματίσουν αντικείμενα ακόμη κι αν γνωρίζουν τι είναι το κάθε αντικείμενο και σε τι χρησιμεύει (ανομική αφασία).

Κάποιες φορές, η ροή του αίματος προς τον εγκέφαλο διακόπτεται προσωρινά και επανέρχεται γρήγορα. Όταν προκύπτει αυτό το είδος τραύματος, που ονομάζεται «παροδικό ισχαιμικό επεισόδιο», οι γλωσσικές ικανότητες ενδέχεται να επανέλθουν μέσα σε λίγες ώρες ή ημέρες.

Πώς γίνεται η διάγνωση της αφασίας

Η αφασία συνήθως αναγνωρίζεται πρωτίστως από τον θεράποντα γιατρό του ασθενή που έχει υποστεί εγκεφαλική βλάβη. Τα περισσότερα άτομα υποβάλλονται σε μαγνητική ή αξονική τομογραφία, με σκοπό να επιβεβαιωθεί η παρουσία της εγκεφαλικής βλάβης και να ταυτοποιηθεί η ακριβή της θέση. Επιπλέον, ο γιατρός εξετάζει τυπικά την ικανότητα του πάσχοντα αν μπορεί να καταλάβει και να παράγει λεκτική επικοινωνία. Για παράδειγμα, αν ο ασθενής μπορεί να ακολουθήσει εντολές, αν μπορεί να απαντήσει σε ερωτήσεις, αν μπορεί να ονοματίσει αντικείμενα κι αν έχει την ικανότητα να προχωρήσει μια συζήτηση.

Εάν ο γιατρός υποπτευθεί την ύπαρξη αφασίας, τότε ο ασθενής παραπέμπεται σε ειδικό παθολόγο ομιλίας-γλώσσας ή λογοθεραπευτή, ο οποίος πραγματοποιεί μια ενδελεχή έρευνα στις επικοινωνιακές ικανότητες του πάσχοντα.

Ειδικότερα, εξετάζονται λεπτομερώς η ικανότητα ενός ατόμου να μιλά, να εκφράζει τις ιδέες του, να συμμετέχει σε κοινωνικές συναναστροφές και συζητήσεις, να αντιλαμβάνεται τη γλώσσα, να διαβάζει αλλά και να γράφει.

Πώς αντιμετωπίζεται η αφασία

Η θεραπεία της αφασίας στοχεύει στη βελτίωση της ικανότητας του ανθρώπου να επικοινωνεί, βοηθώντας τον να χρησιμοποιεί τις εναπομείνασες γλωσσικές ικανότητες, να επαναφέρει τις γλωσσικές ικανότητες κατά το μέγιστο δυνατό και να μάθει άλλους τρόπους έκφρασης όπως τη χρήση νοημάτων, εικόνων ή τη χρήση ηλεκτρονικών συσκευών

Ύστερα από μια εγκεφαλική βλάβη, ο εγκέφαλος υπόκειται σε τρομακτικές αλλαγές, οι οποίες τον βοηθούν να ανανήψει. Ως εκ τούτου, άνθρωποι με αφασία πολύ συχνά παρατηρούν δραματική βελτίωση στις γλωσσικές και επικοινωνιακές τους ικανότητες μέσα σε λίγους μήνες, ακόμη και χωρίς κάποια θεραπεία. Αλλά σε αρκετές περιπτώσεις, η αφασία παραμένει μετά την αρχική περίοδο αποκατάστασης του ασθενούς. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η λογοθεραπεία χρησιμοποιείται, για να βοηθηθούν οι ασθενείς και να ανακτήσουν την ικανότητά τους να επικοινωνούν.

Επιστημονικές έρευνες έχουν δείξει ότι οι γλωσσικές κι επικοινωνιακές ικανότητες μπορούν να συνεχίσουν να βελτιώνονται για πολλά χρόνια και μερικές φορές συνοδεύονται από νέα δραστηριότητα στον εγκεφαλικό ιστό κοντά στην περιοχή που είχε υποστεί αρχικά βλάβη. Κάποιοι από τους παράγοντες που ενδέχεται να επηρεάσουν την πρόοδο του ασθενούς είναι η αιτία της εγκεφαλικής βλάβης, η περιοχή του εγκεφάλου που επλήγη, η έκταση της βλάβης, καθώς επίσης η ηλικία και η εν γένει κατάσταση της υγείας του ατόμου.

Η θεραπεία της αφασίας στοχεύει στη βελτίωση της ικανότητας του ανθρώπου να επικοινωνεί, βοηθώντας τον να χρησιμοποιεί τις εναπομείνασες γλωσσικές ικανότητες, να επαναφέρει τις γλωσσικές ικανότητες κατά το μέγιστο δυνατό και να μάθει άλλους τρόπους έκφρασης όπως τη χρήση νοημάτων, εικόνων ή τη χρήση ηλεκτρονικών συσκευών. Η ατομική θεραπεία εστιάζει στις συγκεκριμένες ανάγκες του εκάστοτε ασθενούς, ενώ η ομαδική θεραπεία δίνει την ευκαιρία για τη χρήση νέων επικοινωνιακών δεξιοτήτων σε σχήματα μικρών ομάδων ασθενών με αφασία.

Καταλυτικό ρόλο διαδραματίζει και η πρόοδος των νέων τεχνολογιών, καθώς το διαδίκτυο προσφέρει σημαντικά εργαλεία για τους πάσχοντες από αφασία. Η χρήση ψηφιακών εφαρμογών παραγωγής λόγου μέσω υπολογιστή, κινητού τηλεφώνου ή tablet που βοηθούν τους ασθενείς να επικοινωνήσουν και να εξελίξουν τις γλωσσικές τους ικανότητες.

Επιπλέον, έχει αποδειχθεί ότι ασθενείς με αφασία που συμμετέχουν σε ομαδικές δραστηριότητες όπως λέσχες ανάγνωσης βιβλίων, τεχνολογικές ή θεατρικές ομάδες, καταγράφουν σημαντική βελτίωση στις επικοινωνιακές τους δεξιότητες.