Δρεπανοκυτταρική αναιμία: Όσα πρέπει να γνωρίζετε για τις δύο θεραπείες που ενέκρινε ο FDA – Πώς λειτουργούν

Ο αμερικανικός Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA), ενέκρινε μια θεραπεία ορόσημο για τη δρεπανοκυτταρική αναιμία.

Πρόκειται για την πρώτη θεραπεία επεξεργασίας γονιδίων που έχει χρησιμοποιηθεί ποτέ σε ανθρώπους για τη θεραπεία της δρεπανοκυτταρικής αναιμίας.

Είναι επίσης η πρώτη θεραπεία που έχει εγκριθεί ποτέ από τον FDA και χρησιμοποιεί μια καινοτόμο τεχνολογία επεξεργασίας του γονιδιώματος, σηματοδοτώντας μια σημαντικότατη εξέλιξη στον τομέα των γονιδιακών θεραπειών.

Ο οργανισμός ενέκρινε επίσης και μια δεύτερη θεραπεία που χρησιμοποιεί συμβατική γονιδιακή θεραπεία για την ίδια ασθένεια, αλλά δεν περιλαμβάνει επεξεργασία γονιδίων.

Η θεραπεία επεξεργασίας γονιδίων, που ονομάζεται Exa-cel και χρησιμοποιεί την εμπορική ονομασία Casgevy, αναπτύχθηκε από κοινού από τη Vertex Pharmaceuticals της Βοστώνης και ελβετική CRISPR Therapeutics. Χρησιμοποιεί το βραβευμένο με Νόμπελ εργαλείο επεξεργασίας γονιδίων CRISPR για την πραγματοποίηση στοχευμένων αλλαγών στο DNA των ασθενών.

Σε έναν μικρό αριθμό ατόμων που συμμετείχαν σε κλινικές δοκιμές, διόρθωσε τα αποτελέσματα της μετάλλαξης, η οποία έχει ως αποτέλεσμα να παράγονται ερυθρά αιμοσφαίρια που έχουν σχήμα δρεπάνου ή μισοφέγγαρου, τα οποία παγιδεύονται στα αιμοφόρα αγγεία, μπλοκάροντάς τα.

Το Casgevy είναι, όπως προαναφέρθηκε, η πρώτη εγκεκριμένη θεραπεία που χρησιμοποιεί την τεχνολογία CRISPR/Cas9 και προορίζεται για χρήση σε ασθενείς ηλικίας 12 ετών και άνω, με επαναλαμβανόμενες αγγειοαποφρακτικές κρίσεις.

Η δεύτερη θεραπεία που πήρε το «πράσινο φως» από τον FDA έχει την εμπορική ονομασία Lyfgenia και χρησιμοποιεί έναν φορέα γονιδιακής μεταφοράς με στόχο τη γενετική τροποποίηση για τη θεραπεία ασθενών ηλικίας 12 ετών και άνω με δρεπανοκυτταρική αναιμία και ιστορικό αγγειοαποφρακτικών συμβάντων.

Με το Lyfgenia, τα βλαστοκύτταρα του αίματος του ασθενούς τροποποιούνται γενετικά για να παράγουν HbAT87Q, μία αιμοσφαιρίνη προερχόμενη από γονιδιακή θεραπεία η οποία λειτουργεί παρόμοια με την αιμοσφαιρίνη Α που είναι η φυσιολογική αιμοσφαιρίνη ενηλίκων που παράγεται στα άτομα που δεν έχουν δρεπανοκυτταρική αναιμία. Τα ερυθρά αιμοσφαίρια που περιέχουν HbAT87Q έχουν μικρότερο κίνδυνο να δρεπανώσουν (να πάρουν το σχήμα δρεπανιού ή ημισελήνου) και να εμποδίσουν τη ροή του αίματος. Τα τροποποιημένα αυτά βλαστοκύτταρα παραδίδονται στη συνέχεια στον ασθενή.

Αγγειοαποφρακτικές κρίσεις

Τα ερυθρά αιμοσφαίρια είναι τα κύτταρα του αίματος που μεταφέρουν οξυγόνο και θρεπτικά συστατικά σε όλα τα όργανα και τους ιστούς. Στους υγιείς ανθρώπους έχουν ωοειδές (στρογγυλό) σχήμα. Στους πάσχοντες από δρεπανοκυτταρική αναιμία, όμως, στο μεγαλύτερο ποσοστό τους έχουν σχήμα δρεπάνου.

Αυτό συμβαίνει επειδή οι ασθενείς φέρουν μεταλλάξεις στο γονίδιο που είναι υπεύθυνο για την παραγωγή της αιμοσφαιρίνης.

Η αιμοσφαιρίνη είναι η πρωτεΐνη του αίματος που προσδίδει στα αιμοσφαίρια το χαρακτηριστικό σχήμα τους.

Τα δρεπανοειδή αιμοσφαίρια δεν μπορούν να κυκλοφορήσουν εύκολα στα μικρά αιμοφόρα αγγεία, τόσο λόγω σχήματος όσο και επειδή έχουν μειωμένη παραμορφωσιμότητα (είναι δύσκαμπτα). Έτσι οι ασθενείς αναπτύσσουν συχνά αγγειοαποφρακτικές κρίσεις. Κατ’ αυτές, αποφράσσονται τα αγγεία και παρεμποδίζεται η ροή αίματος σε κάποιο όργανο ή ιστό.

Το επακόλουθο είναι:

• Ισχαιμία (μειωμένη αιμάτωση)
• Ανυπόφορος πόνος
• Νέκρωση του ιστού που δεν αιματώνεται
• Συχνά βλάβη του οργάνου

Οι κρίσεις αυτές είναι η κυριότερη αιτία εισαγωγής στο νοσοκομείο των πασχόντων από δρεπανοκυτταρική αναιμία. Μελέτες έχουν δείξει ότι ανά ασθενή καταγράφονται κατά μέσον όρο ετησίως 1,52 αγγειοαποφρακτικές κρίσεις που χρειάζονται νοσηλεία.

CRISPR/CAS9: Το θεραπευτικό εργαλείο του μέλλοντος

Το σύστημα CRISPR/CAS9 ή «Clustered Regularly Interspaced Short Palindromic Repeats and CRISPR Associated Proteins» είναι μια νέα τεχνολογία επεξεργασίας γονιδίων, η οποία επιτρέπει την πραγματοποίηση στοχευμένων αλλαγών στο DNA κυττάρων. Η τεχνολογία CRISPR/CAS9 έχει γεννήσει με αυτόν τον τρόπο την ελπίδα για τη θεραπεία γενετικών ασθενειών.

Με άλλα λόγια, το σύστημα CRISPR/CAS9 είναι μια μέθοδος γονιδιακής θεραπείας, που επιτρέπει την επέμβαση στον γονότυπο ενός ανθρώπου. Ο σκοπός είναι η ενεργοποίηση ή απενεργοποίηση συγκεκριμένων γονιδίων που σχετίζονται με ασθένειες.

Σαν ιδέα προέκυψε από ένα κοινότυπο ερευνητικό πρόγραμμα που επιδίωκε την ανακάλυψη του τρόπου αντιμετώπισης των ιικών μολύνσεων στα βακτήρια.

Μέσω του προγράμματος βρέθηκε ότι τα βακτήρια διαθέτουν ένα ευπροσάρμοστο ανοσοποιητικό σύστημα που λέγεται CRISPR. Το σύστημα αυτό εντοπίζει ιικό DNA και το καταστρέφει.